Rzodkiew świrzepa

Rzodkiew świrzepa
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

rzodkiew

Gatunek

rzodkiew świrzepa

Nazwa systematyczna
Raphanus raphanistrum L.
Sp. pl. 2:669. 1753[3]
Liść
Pokrój
Kwiat

Rzodkiew świrzepa, łopucha (Raphanus raphanistrum L.) – gatunek rośliny z rodziny kapustowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzimy obszar występowania to Afryka Północna, Madera, Wyspy Kanaryjskie, Azja Zachodnia i Kaukaz oraz obszar śródziemnomorski w Europie[4]. Do Europy Środkowej zawleczony został jeszcze w okresie neolitu[5]. Rozprzestrzenia się po świecie jako gatunek zawleczony i obecnie jest gatunkiem kosmopolitycznym. Poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na wielu wyspach. Na północy sięga po Grenlandię i archipelag Svalbard[6]. W Polsce jest archeofitem pospolitym na obszarze całego kraju. W górach sięga po granicę upraw[5].

Morfologia

Pokrój
Gatunek ten jest bardzo podobny do gorczycy białej[7].
Korzeń
Palowy, krótki, cienki i mocny. Silnie rozbudowane korzenie boczne[7].
Łodyga
Wzniesiona, rozgałęziona, dołem szorstko owłosiona, górą naga. Wraz z kwiatostanem ma wysokość 30-60 cm[5].
Liście
Ulistnienie skrętoległe. Dolne liście lirowate, pierzastodzielne i wyrastające na długich ogonkach, górne lancetowate i siedzące. Wszystkie liście z nierówno ząbkowanymi odcinkami, pokryte włoskami[5].
Kwiaty
Zebrane w grono na szczytach pędów. Działki kielicha owłosione i stulone w długą nibyrurkę. Korona barwy żółtej, czasami z fioletowymi prążkami. Niekiedy (rzadko) kwiaty białe. 4 łopatkowate płatki korony dwukrotnie dłuższe od działek kielicha i silnie rozchylone na boki[5]. Wewnątrz korony 6 długich pręcików rozchylonych na boki, jeden słupek z całobrzegim znamieniem.
Owoc
Poprzecznie paciorkowato przewężona łuszczyna zakończona długim i prostym dzióbkiem. Zawiera od 2 do 10 jednonasiennych, walcowatych, twardych i prążkowanych segmentów o długości do 5,3 mm każdy. Po dojrzeniu rozpada się na jednonasienne odcinki. Nasiona kuliste o średnicy około 3 mm. i siateczkowato-dołkowanej powierzchni[5]. Jedna roślina wytwarza około 150-300 nasion[8]. Po łuszczynie najłatwiej rozróżnić świrzepę od bardzo podobnej gorczycy białej[7].

Biologia i ekologia

Rozwój
Roślina roczna. Słupek i pręciki dojrzewają równocześnie, roślina owadopylna i miododajna. Kwitnie od maja do sierpnia[9]. Nasiona wysiewają się przez cały sezon wegetacyjny. Rozprzestrzeniają się wraz z nasionami zbóż, są do nich bowiem podobne (jest to tzw. spejrochoria), oraz przez ergazjochorię podczas prac polowych. Rośliny wyrwane z ziemi mogą być toczone przez wiatr, i wówczas stopniowo wysypują się z nich nasiona. Bezpośrednio po dojrzeniu słabo kiełkują, gdyż posiadają twardą owocnnię. Ulega ona zmiękczeniu po dłuższym pobycie w glebie, i wówczas nasiona kiełkują łatwiej. Zachowują zdolność kiełkowania przez kilka lat [5]. Kiełkują już w temperaturze 2-5 °C, optymalna wynosi 20 °C[8].
Siedlisko
Występuje na siedliskach ruderalnych i segetalnych: na przydrożach, nieużytkach oraz polach uprawnych jako chwast. Preferuje gleby gliniaste lub piaszczyste. Na polach uprawnych najczęściej występuje w uprawach roślin okopowych i zbożowych (głównie jarych). Roślina światłolubna[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych jest gatunkiem charakterystycznym dla Cl. Stellarietea mediae i Ass. Echinochloo-Setarietum[10]
Oddziaływania międzygatunkowe
Jest jedną z roślin, na których żerują gąsienice bielinka kapustnika[7]. Jest to szkodnik roślin kapustowatych. Żerujące na świerzepie gąsienice mogą przenosić się na uprawiane w pobliżu rośliny kapustowate. Rzodkiew świrzepa jest żywicielem również mątwika burakowego, będącego groźnym szkodnikiem buraków[11].
Na żywych i martwych pędach rzodkwi świrzepy rozwijają się takie grzyby i organizmy grzybopodobne, jak: Hyaloperonospora brassicae (lęgniowce), Leptosphaeria maculans, Mycosphaerella capsellae, Ramularia armoraciae[12].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 18[13]. Gorzyca świrzepa występuje w kilku podgatunkach[3]:
  • Raphanus raphanistrum L. subsp. landra (Moretti ex DC.) Bonnier & Layens
  • Raphanus raphanistrum L. subsp. rostratus (DC.) Thell.
  • Raphanus raphanistrum subsp. sativus (L.) Domin

Według niektórych botaników od rzodkwi świrzepy pochodzi rzodkiew zwyczajna[14]

Roślina trująca
Trujące są jej nasiona. Z tego powodu roślina ta jest niebezpieczna dla koni, bydła i owiec[7]. Powoduje u nich stany zapalne, podrażnienie błon śluzowych, brak apetytu, senność, drgawki, biegunkę i ogólne osłabienie[11].

Zastosowanie

Z młodych liści, łodyg, kwiatostanów i niedojrzałych nasion można przyrządzić smaczną sałatkę. Dawniej jej nasiona stanowiły znaczną domieszkę w ziarnie zbóż. W dawnej Angllii odsiewano je od ziarna zbóż i sprzedawano jako gorczycę z Durham. Mają smak zbliżony do gorczycy białej, z której wytwarza się musztardę[15].

Udział w kulturze

Nazwa świerzop występująca w I księdze poematu Pan Tadeusz Adama Mickiewicza mogła oznaczać właśnie rzodkiew świrzepę (lub gorczycę polną)[16].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).
  3. ↑ a b The Plant List. [dostęp 2018-01-26].
  4. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
  5. ↑ a b c d e f g h Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
  6. ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-01-25].
  7. ↑ a b c d e Notatnik rolnika. Rzodkiew świrzepa. [dostęp 12018-01=26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-27)].zły zapis daty dostępu
  8. ↑ a b Horst Klaaβen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limburgerhof: BASF Aktiengeselschaft, 2004.
  9. ↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  10. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  11. ↑ a b Rzodkiew świrzepa – dzika forma rzodkwi zwyczajnej, zachwaszczająca uprawy. [dostęp 2018-01-27].
  12. ↑ Malcolm Storey: Raphanus raphanistrum L. (Wild Radish). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-01-30].
  13. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  14. ↑ Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
  15. ↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalovy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.
  16. ↑ Praca zbiorowa: Encyklopedia Popularna PWN. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1996. ISBN 83-01-12060-6.

Media użyte na tej stronie

(MHNT) Raphanus raphanistrum - flowers.jpg
Autor:
Didier Descouens
, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wild radish or Jointed Charlock - flowers
Raphanus raphanistrum leaf2 (14922096646).jpg
Autor: Harry Rose from South West Rocks, Australia, Licencja: CC BY 2.0
Introduced, cool-season, annual tap-rooted herb. Initially forms rosette then produces erect flowering stems to 1 m tall. Stems and leaves with bristly hairs. Leaves variable, often large (to 30 cm long) with deeply-lobed rounded margins. Cotyledons are heart-shaped and hairless. Petals 10-20 mm long; white, pale yellow or lilac with darker veins. Stalked fruits are held away from stem; to 6 cm long, cylindrical and constricted between seeds. Germinates autumn to spring. Flowering is from late winter to summer. Major weed of winter crops (especially canola and turnips) and young pastures in southern Australia. A weed of wasteland and roadsides. Mostly spread as a contaminant in agricultural products. Declared noxious in some southern NSW areas. Taints meat and milk when grazed and is responsible for poisoning of cattle and lambs. In crops, small infestations can be chipped or spot sprayed. Large infestations require repeated cultivation or selective herbicides. In pastures it is suppress by maintaining vigorous pastures.
Raphanus raphanistrum Sturm40.jpg

Raphanus raphanistrum subsp. raphanistrum, syn. Crucifera raphanistrum E.H.L.Krause

Original Description
Gemeiner Hederich, Crucifera raphanistrum