Sówkowate

Sówkowate

Noctuidae
Latreille, 1809
Cucullia argentea z podrodziny Cuculliinae
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	motyle
Podrząd	Glossata
Infrarząd	motyle różnoskrzydłe
Nadrodzina	Noctuoidea
Rodzina	sówkowate

Gąsienica Phlogophora meticulosa z podrodziny Noctuinae

Cryphia algae z podrodziny Bryophilinae

Wieczernica topolówka z podrodziny Acronictinae

Agarista agricola z podrodziny Agaristinae

Ogdoconta moreno z podrodziny Condicinae

Amphipyra pyramidea z podrodziny Amphipyrinae

Sówkowate, sówki (Noctuidae) – rodzina motyli z podrzędu Glossata i nadrodziny Noctuoidea. Obejmuje ponad 12 000 znanych gatunków, z których większość zasiedla strefę umiarkowaną półkuli północnej. Dorosłe są aktywne o zmierzchu i nocą. Mają krępy tułów, szeroki odwłok i dość wąskie skrzydła.

Opis

Owad dorosły

Głowa tych motyli wyposażona jest w duże oczy, wyraźne przyoczka oraz długie, zwężające się ku wierzchołkom czułki, które mogą być nitkowate, piłkowane, grzebykowate lub pierzaste^[1]. Część czołowo-nadustkowa głowy pokryta jest łuskami. Głaszczki wargowe są dość krótkie^[2]. Ssawka w pełni wykształcona i sprawna^[3].

Na krępym tułowiu tych motyli łuski patagiów tworzą kołnierzyk, a duże tegule zakrywają nasady skrzydeł. Środkowe odnóża mają jedną, a tylne dwie parami ostróg na goleniach. Skrzydła są dość wąskie i krótkie^[1], rozpiętości do 100 mm^[3]. Podstawowe elementy wzoru na przedniej ich parze są wspólne i wskazano je na grafice poniżej^[1]. Wzór tylnego skrzydła zwykle przedstawia zredukowaną wersję przedniego lub w ogóle nie występuje^[2].

Charakterystyczne elementy deseniu skrzydła przedniego: A – plama czopkowata, B – plama okrągła, C – plama nerkowata, pn – przepaska nasadowa, pw – przepaska wewnętrzna, pś – przepaska środkowa, pz – przepaska zewnętrzna, pf – przepaska falista, sn – smuga nasadowa. Żyłki: Sc – subkostalna, R1–R4 – radialne, M1–M3 – medialne, Cu1, Cu2 – kubitalne, An – analna, Ax1 – aksylarna.

Odwłok szeroki^[1]. Pęcherzyki (bullae) tympanalne w nasadowej części odwłoka są ze sobą pośrodku zlane, co uchodzi za autapomorfię. Płaty fragmy między tergitami pierwszym i drugim są płytkie lub nie ma ich wcale^[2]. Narządy rozrodcze samców o długim unkusie, wąskich walwach i zazwyczaj wykształconej koronie^[1]. Jako autapomorfię w żeńskich genitaliach rozpoznano obecność diamentokształtnej płytki w przedwierzchołkowej części tylnej apofizy^[2]. Torebka kopulacyjna ma zwykle trójkątne lub trapezowate ostium^[1].

Stadia rozwojowe

Jaja zwykle są półkuliste, o rzeźbionej powierzchni. Gąsienice większości gatunków są nagie, ze szczecinkami tylko na brodawkach^[3]. Mają dobrze rozwinięte posuwki, jedynie pierwsze ich dwie pary mogą być zredukowane. Nagie, zwykle ciemnobrunatne poczwarki mają najczęściej wyposażony w kilka haków kremaster^[1].

Biologia i występowanie

Rodzina kosmopolityczna, ale większość gatunków występuje w strefie umiarkowanej półkuli północnej^[1][3]. Spośród ponad 12 tysięcy opisanych gatunków około 1070 znanych jest z Europy^[3], a 440 z Polski^[4] (zobacz: sówkowate Polski).

Gąsienice większości gatunków żerują na roślinach zielnych, inne na drzewach i krzewach liściastych lub iglastych^[3]. U wielu gatunków gąsienice prowadzą skryty tryb życia – za dnia żerują na częściach podziemnych, nocą zaś na nadziemnych, a nawet całe życie żerują wewnątrz rośliny (np. w korzeniu lub łodydze). Dorosłe aktywne są o zmierzchu i nocą^[1].

Taksonomia

Do niedawna rodzina ta była szerszej definiowana. Na podstawie wyników analiz filogenetycznych wieku zawężono jej sens do taksonu o dobrze wspartym monofiletyzmie. Zahiri i inni wyróżniają podrodziny^[2][5]:

Niektóre zaliczane tu wcześniej taksony, jak Rivulinae czy większość wstęgówek przeniesiono do mrocznicowatych^[1][5].

Przypisy