Sąd sejmowy (I Rzeczpospolita)

Sejm walny za panowania Zygmunta III Wazy

Sąd sejmowy – organ sądownictwa I Rzeczypospolitej obradujący pod przewodnictwem króla w czasie obrad sejmu walnego.

Do 1578 roku był to zwykły sąd królewski, z tą różnicą, że król nie brał udziału w rozstrzyganiu spraw o obrazę majestatu. Asesorami byli wszyscy obecni senatorowie. Obradom przewodniczył marszałek wielki koronny albo marszałek wielki litewski, w zależności od miejsca zwołania sejmu.

W 1578 roku, gdy utworzono Trybunał Koronny,[1] szczegółowo ustalono właściwość sądu sejmowego; w 1588 dodano także do grona asesorów ośmiu deputatów Izby Poselskiej.

Odtąd zajmował się, oprócz spraw o obrazę majestatu królewskiego, także sprawami o zdradę stanu, [2] urzędnicze przestępstwa skarbowe (była to jedyna możliwość usunięcia osoby z urzędu), przestępstwa popełniane na sejmach, sejmikach i w trakcie obrad Trybunału Królewskiego; także szlacheckie sprawy „gardłowe”: zagrożone karą śmierci, konfiskaty majątku lub banicji. Poza tym sprawy mające wpływ na interes skarbu państwa. W powyższych sprawach sąd sejmowy był jedyną instancją. [3]

Senatorowie uczestniczyli w sądach przy królu jako asesorzy, w niektórych sprawach sądzili wraz z deputatami z Izby Poselskiej[4].

Podobnie jak Trybunał decydował większością głosów, a w razie ich równości oskarżonemu przysługiwała bliższość w dowodzie (pierwszeństwo w jego przeprowadzeniu).

Sąd sejmowy darował kary innych sądów oraz uchylał ich wyroki, jeśli były niesłuszne lub wydane z naruszeniem przepisów formalnych. Od XVII wieku rozstrzygał także sprawy nieprzewidziane przez system prawny, wydając tzw. prejudykaty. [5]

Sąd ten, uzależniony od toczenia obrad sejmu walnego, zbierał się coraz rzadziej od połowy XVII wieku, kiedy wzrosła liczba zrywanych sejmów.

Sąd sejmowy został zreformowany w 1775, [6] kiedy powierzono mu jurysdykcję w sprawach członków Rady Nieustającej, i 1791, [7] w sprawach Straży Praw.

Przypisy

  1. Volumina legum t.2 s.182n
  2. Tamże, s.251n ustawa z 1588 De crimine lease Maiestatis Regiae, et perduellionis
  3. Tamże, s.293n ustawa z 1589 Co sądzić maią
  4. Janusz S. Dąbrowski, Senat koronny. Stan sejmujący w czasach Jana Kazimierza, Kraków 2000, s. 62.
  5. Zygmunt Gloger Encyklopedia staropolska: Sądy 19. Sądy Sejmowe Do sądu sejmowego należały sprawy, odesłane z trybunału: a) gdy nie było uchwalonego prawa na rozsądzenie danego wypadku, b) o sprzedajność sędziów, c) przeciw ministrom, d) o obrazę majestatu i zdradę kraju.
  6. t.8 s.82n, uzupełnione 1776 s.540 - 543
  7. t.9 s. 243 – 249 ustawa z 28 maja 1791

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Polish Sejm under the reign of Sigismund III Vasa.JPG
Polsih Sejm under the reign of Sigismund III Vasa