Sądowel

Sądowel
część wsi
Ilustracja
Widok na wieś od południa z Kościołem Matki Boskiej Królowej Świata w centrum
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

górowski

Gmina

Wąsosz

Część miejscowości

Lechitów

Strefa numeracyjna

65

Kod pocztowy

56-210[1]

Tablice rejestracyjne

DGR

SIMC

0377271

Położenie na mapie gminy Wąsosz
Mapa konturowa gminy Wąsosz, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Sądowel”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Sądowel”
Położenie na mapie powiatu górowskiego
Mapa konturowa powiatu górowskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Sądowel”
Ziemia51°35′47″N 16°36′47″E/51,596389 16,613056
Sądowel w granicach Wielkopolski na mapie według Kodeksu dyplomatycznego Wielkopolski[2].
Fragment wsi z pomnikiem poległych w I wojnie światowej

Sądowel (niem. Sandelswalde) – część wsi Lechitów w Polsce, położona w województwie dolnośląskim, w powiecie górowskim, w gminie Wąsosz[3][4]. Wchodzi w skład sołectwa Lechitów.

Nazwa

Nazwa miejscowości pochodzi od polskiego słowa sąd[5]. Niemiecki geograf oraz językoznawca Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu, wymienia jako najwcześniejsze zanotowane nazwy wsi w dokumencie z 1103 roku Sandowel oraz Sądowl podając ich znaczenie "Gerichtsort" – "miejscowość sądów"[5].

Śląski pisarz Konstanty Damrot w swojej pracy o śląskim nazewnictwie z 1896 roku wydanej w Bytomiu wymienia dwie nazwy: polską w formie "Sędziwój" oraz niemiecką w formie "Sandewalde". Cytuje on również szereg nazw zanotowanych w średniowiecznych, łacińskich dokumentach: 1103 Sandovel oraz Sandveli, 1155 Sandul oraz Sandoul, 1202 Sandoval, Zandovel oraz Zudowel[6]. Nazwę powiązał on z popularnym w średniowieczu, staropolskim imieniem Sędziwoj. W wyniku procesów lingwistycznych "j" miało zamienić się w "l". Imię Sędziwój również zawiera w pierwszym części słowo "sąd" więc obie teorie nie są sprzeczne. 22 W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Zandawel[7][8].

Historia

Sądowel uznawany jest za jedną z najstarszych osad, a następnie pierwszych grodów kasztelańskich w tej okolicy. Bulla papieża Hadriana IV z 1155 wymienia Sądowel jako gród kasztelański, który był w posiadaniu biskupstwa wrocławskiego. Zapisy w kronikach odnotowują, że władza spoczywała w rękach przedstawicieli wielu polskich rodów m.in. Częstobór, Mojko, Przebysław i Trybut.

Miejscowość początkowo leżała w granicach Wielkopolski. W średniowieczu została zdobyta i w wyniku aneksji, przyłączona do Śląska przez książąt śląskich. W 1217 miało miejsce w Sądowlu zawarcie pokoju pomiędzy księciem wielkopolskim Władysławem Laskonogim a księciem śląskim Henrykiem I Brodatym, w wyniku którego miejscowość przypadła temu ostatniemu[2].

Według hipotezy Krzysztofa Ożóga[9] to właśnie w tej miejscowości miał miejsce w 1281 roku zjazd Piastów śląskich, na którym gospodarz, Henryk IV Probus, łamiąc wszelkie zasady gościnności, uwięził zaproszonych Henryka III, Przemysła II i Henryka V, chcąc uzyskać od nich ustępstwa polityczne. Gród uległ zniszczeniu w 1319 w wyniku walk Bolesława III, księcia brzeskiego.

Kościół katolicki wybudowano w miejscowości w XI wieku zaraz po wprowadzeniu chrześcijaństwa w Polsce. W wieku XVI został on zamieniony na protestancki[10]. W II połowie XVIII w. kroniki odnotowały istnienie kościoła ewangelickiego, plebanii i szkoły.

W 1821 roku w miejscowości od nowa wybudowano kościół protestancki. W XIX wieku miejscowość pod niemiecką nazwą Sandewalde oraz polską Sądowa Góra wymienia Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podając, że leży ona w powiecie górowskim (Guhrau). Notuje on również, że w 1842 roku znajdowało się w niej 10 domów z 73 mieszkańcami, wśród których był 1 katolik[10].

Obecnie jest to wieś niesołecka, sołectwo znajduje się w pobliskim Lechitowie.

W latach 1975–1998 Sądowel należał administracyjnie do województwa leszczyńskiego.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest obiekt[11]:

  • kościół ewangelicki, obecnie rzym.-kat. fil. pw. Matki Bożej Królowej Świata, z drugiej poł. XIX w.

Warte uwagi są dwa grodziska zlokalizowane na przeciwległych brzegach Baryczy oraz domy szachulcowe stanowiące zabudowę wsi.

Osoby urodzone w Sądowlu

Przypisy

  1. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 641 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  2. ↑ a b Praca zbiorowa 1877 ↓.
  3. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  4. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  5. ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 9, OCLC 456751858 (niem.).
  6. ↑ Konstanty Damrot: Die älteren Ortsnamen Schlesiens, ihre Entstehung und Bedeutung: mit einem Anhange über die schlesisch-polnischen Personennamen: Beiträge zur schlesischen Geschichte und Volkskunde. Beuthen: Verlag von Felix Kasprzyk, 1896, s. 80.
  7. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
  8. ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
  9. ↑ Nie ma pewności, gdzie w rzeczywistości zjazd się odbył, gdyż żadne źródło współczesne tym wydarzeniom o tym nie wspomina. Przypuszczenia historyków, że mogło to mieć w Sądowlu por. Krzysztof Ożóg, Przemysł II, Piastowie – Leksykon biograficzny, Kraków 1999, s. 155-156, czy w Baryczy, por. Zygmunt Boras, Przemysław II, 700-lecie koronacji, Międzychód 1995, s. 25, są oparte tylko na źródłach pośrednich. Nie znany jest także powód tak licznego spotkania książąt dzielnicowych.
  10. ↑ a b Sandelswalde, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 267.
  11. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 27. [dostęp 2012-08-22].

Bibliografia

  • BIP. bip.wasosz.dolnyslask.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-22)].
  • Glogow.pl, Sądowel
  • Bogdan Zgodziński "Województwo leszczyńskie" Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1989 ISBN 83-01-07676-3 s. 340
  • Zygmunt Boras "Książęta Piastowscy Śląscy" Wydawnictwo Śląsk 1978 s. 137

Linki zewnętrzne

Gmina Wąsosz
Miasto
Wsie
Osada leśna
Integralne
części wsi

Gmina Wąsosz (powiat górowski)

Media użyte na tej stronie

Lower Silesian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of [[:en:Lower Silesian Voivodeship]Lower Silesian Voivodeship]], Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 51.9134 N
  • S: 49.9809 N
  • W: 14.7603 E
  • E: 17.9091 E
POL województwo dolnośląskie flag.svg
Flaga województwa dolnośląskiego
Sadowel (Lechitow) (1).jpg
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sądowel - część Lechitowa.
WielkoPolska epoki Piastowskiej.jpg
Historyczna mapa Wielkopolski w epoce piastowskiej wykonana przez Dr. T. Szulca i zamieszczona w 4. tomie Kodeksu dyplomatycznego Wielkopolski
Sądowel kz01.jpg
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sądowel in SW Poland (Regina Mundi church in the center)