Sąsiedzi (książka)

Sąsiedzi: Historia zagłady żydowskiego miasteczka
Autor

Jan Tomasz Gross

Tematyka

pogrom w Jedwabnem, Holokaust

Typ utworu

literatura faktu

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Sejny

Język

polski

Data wydania

2000

Wydawca

Wydawnictwo Pogranicze

Sąsiedzi: Historia zagłady żydowskiego miasteczka – książka z 2000 roku Jana Tomasza Grossa dotycząca pogromu w Jedwabnem.

Książka ta w dużej mierze przyczyniła się do wzrostu zainteresowania tą masakrą; wywołała także dużą dyskusję w mediach i w środowisku naukowym. Autor oparł się częściowo na materiałach zebranych przez Agnieszkę Arnold, autorkę filmów...Gdzie mój starszy syn Kain i Sąsiedzi[1].

Treść

Gross, cytując między innymi obszerne fragmenty wspomnień świadków pogromu w Jedwabnem, zwrócił uwagę na współudział Polaków w jego organizacji. Jak pisał Gross, „panami sytuacji w Jedwabnem byli oczywiście Niemcy. I tylko oni mogli podjąć decyzję o wymordowaniu Żydów”[2]. Wprawdzie zaznaczał, że Polacy zawarli nieformalne porozumienie z Niemcami przeciwko lokalnym Żydom[3], jednak „należy pamiętać, że gdyby Jedwabne nie zostało zajęte przez Niemców [...], to Żydzi jedwabieńscy nie zostaliby wymordowani przez swoich sąsiadów”[4].

Krytyka i kontrowersje

Bogdan Musiał w krytycznej opinii dotyczącej Sąsiadów stwierdził, że „praca opiera się na ubogiej bazie źródłowej”, składającej się z nielicznych przekazów ocalałych Żydów oraz akt sądowych, zdaniem Musiała niewiarygodnych rzekomo ze względu na okres ich zebrania (rok 1949, komunistyczna Polska)[5]. Również Dariusz Stola twierdził, że wywód Grossa jest przesadzony, a liczba ofiar pogromu – przeszacowana, co nie przesądza jednak o fałszu tezy postawionej przez Grossa i stwierdzeniu, że Polacy nie byli zaangażowani w pogrom[6].

Śledztwo Instytutu Pamięci Narodowej dotyczące pogromu w Jedwabnem podważyło kilka nieuzasadnionych twierdzeń zawartych w tej książce, która na podstawie materialow śledczych z 1949 roku szacuje liczbę ofiar na 1500-1600 (według IPN zamordowano minimum 340 osób[7]), podważono również wiarygodność zeznań jednego z najbardziej cytowanych w książce świadków – Szmula Wasersztejna, który podał wiele nieprawdziwych szczegółów dotyczących zbrodni (m.in. widział trupy młodych kobiet z rozpłatanymi brzuchami, zwłoki dzieci pokrojonych na kawałki)[8].

Wydania

  • 2000: polskie, Sąsiedzi: Historia zagłady żydowskiego miasteczka, Sejny, Fundacja Pogranicze, ISBN 83-86872-13-6.
  • 2001: angielskojęzyczne, Neighbors: The Destruction of the Jewish Community in Jedwabne, Poland, Princeton University Press, 2001, ISBN 0-14-200240-2.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ "Sąsiedzi" - prawda czy manipulacja, www.rmf24.pl, 4 kwietnia 2001 [dostęp 2021-01-27] (pol.).
  2. ↑ Gross 2000 ↓, s. 58.
  3. ↑ Gross 2000 ↓, s. 57.
  4. ↑ Gross 2000 ↓, s. 59.
  5. ↑ Bogdan Musiał, Tezy dotyczące pogromu w Jedwabnem. Uwagi krytyczne do książki Sąsiedzi autorstwa Jana Tomasza Grossa, „Dzieje Najnowsze”, 33 (3), 2001, s. 253-280.
  6. ↑ Dariusz Stola, Jedwabne: Revisiting the Evidence and Nature of the Crime, „Holocaust and Genocide Studies”, 17 (1), 2001, s. 139-152.
  7. ↑ Postanowienie IPN o umorzeniu śledztwa z dnia 30 czerwca 2003 r.(s. 174, 200).
  8. ↑ „Dzień 10 lipca 1941 r. w biografii Szmula Wasersztejna jest przedstawiony jako trwające od rana pasmo pastwienia się nad Żydami oraz okrutnych morderstw. Dokonała tego ludność miasteczka. Nie było natomiast widać członków miejscowego posterunku policji niemieckiej. Autor biografii podał, że na ulicach widział trupy młodych kobiet z rozpłatanymi brzuchami, zwłoki dzieci pokrojonych na kawałki, nagie kobiety z pośladkami pociętymi brzytwami. Na ulicy cmentarnej leżała kupa trupów”. Stwierdzono, iż „(...)powyższe fakty nie znajdują zupełnie potwierdzenia w materiałach czynności przeprowadzonych w śledztwie”. Postanowienie IPN o umorzeniu śledztwa z dnia 30 czerwca 2003 r.(s.182-183).