Sęp bengalski

Sęp bengalski

Gyps bengalensis[1]
(Gmelin, 1788)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	jastrzębie
Plemię	Gypini
Rodzaj	Gyps
Gatunek	sęp bengalski
Synonimy
Vultur bengalensis Gmelin, 1788[2] Pseudogyps bengalensis Sharpe, 1873[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
krytycznie zagrożony
Zasięg występowania
Czerwony – zasięg G. bengalensis

Sęp bengalski^[5] (Gyps bengalensis) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Występuje w południowej i południowo-wschodniej Azji. Krytycznie zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał Johann Friedrich Gmelin w 1788. Holotyp pochodził z Bengalu (Indie). Gmelin przydzielił sępowi bengalskiemu nazwę Vultur bengalensis^[2]; obecnie (2020) akceptowana przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny nazwa to Gyps bengalensis^[6]. Blisko spokrewniony z sępem bengalskim jest sęp afrykański (G. africanus), który niekiedy bywa wydzielany wraz z G. bengalensis do rodzaju Pseudogyps ze względu na posiadanie przeważnie 12, a nie 14, sterówek^[2][7]. Sęp bengalski jest monotypowy^[6][2].

Morfologia

Długość ciała wynosi blisko 76–93 cm, rozpiętość skrzydeł 205–220 cm, masa ciała – 3500–6000 g^[2]. Według G. R. Graya (1888) długość skrzydła to około 58,5–60 cm, ogona – 25,5–28 cm, dzioba – 8 cm, a skoku – 10,5 cm. Upierzenie wierzchu ciała czarnoszare, od spodu – ciemnobrązowe, pióra mają wąskie, żółtobrązowe paski. Niższa część grzbietu i kuper są białe^[3] (w języku angielskim sęp bengalski zwie się właśnie White-rumped vulture (lub White-backed), co dosłownie oznacza sępa o białym kuprze/grzbiecie^[2][6]). U nasady szyi można dostrzec kołnierz z rzadko rozmieszczonych, białawych piór. Na wierzchu głowy i z tyłu szyi rosną jedynie brązowe pióra szczeciniaste. Lotki, sterówki oraz pióra okrywające wole są czarne, pokrywy podskrzydłowe białe. Tęczówka czerwonobrązowa, nogi i stopy szare, woskówka w kolorze czarnego rogu^[3], dziób srebrzysty^[8].

Zasięg występowania

Sęp bengalski zamieszkuje południową i południowo-wschodnią Azję. Zasięg występowania rozciąga się od południowo-wschodniego Iranu, Afganistanu (prawdopodobnie brak tam osiadłych osobników) i Pakistanu na wschód po Indie, Nepal^[2], Bhutan, Mjanmę, Bangladesz, Kambodżę, Laos i południowy Wietnam. Możliwe, że w południowych Chinach i Malezji wymarł. Status w Pakistanie i Afganistanie niepewny. W środku lat 90. XX wieku rozpoczął się proces niezwykle szybkiego spadku populacji sępa bengalskiego, nawet do 99%. Jednak według danych z 2012 w Indiach i Nepalu spadek populacji został zahamowany, a może i nawet odwrócony^[9].

Ekologia

Środowiskiem życia sępów bengalskich są w większości otwarte równiny, rzadziej tereny pagórkowate i świetliste lasy je porastające^[9]; także w okolicach wsi, miast, również parki. Pożywienie stanowi padlina, szczególnie bydła^[2]. Regularnie żeruje w towarzystwie innych sępów, zwłaszcza sępa indyjskiego (G. indicus)^[2]. Zjada zarówno świeże truchło, jak i już gnijące^[9]. W miejscach żerowania, odpoczynku lub przy gniazdach sępy bengalskie odzywają się chrząknięciami, rechotami, piskami i sykami^[2]. Parsowie zamieszkujący Bombaj pozostawiają ciała zmarłych na wieży milczenia mieszczącej się na Malabar Hill, by zjadły je sępy (w tym właśnie G. bengalensis)^[8].

Lęgi

Okres lęgowy trwa od listopada do marca. Sępy bengalskie gniazdują zarówno samotnie, jak i w małych koloniach w skupiskach drzew^[2]. Gniazda umieszczone są w liczbie do 15 na jednym drzewie, znajdują się 2–28 m nad ziemią. Samica składa jedno jajo^[8] (według G. R. Graya mogą zdarzyć się 2 jaja w lęgu^[3]) o pozbawionej połysku, białej skorupce^[3]. Inkubacja trwa około 2 miesiące. Kolejne 2–3 miesiące młode spędzają w gnieździe^[8].

Status i zagrożenia

IUCN uznaje sępa bengalskiego za gatunek krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered) nieprzerwanie od 2000; wcześniej, w 1994 otrzymał klasyfikację NT (Near Threatened; bliski zagrożenia), a w 1988 – LC (Least Concern, najmniejszej troski). Za gwałtowny spadek populacji odpowiada diklofenak. Używany do leczenia bydła jest spożywany przez sępy podczas jedzenia padliny. Powoduje u ptaków niewydolność nerek i w rezultacie śmierć przez odkładanie się kwasu moczowego w organach wewnętrznych. W latach 2000–2007 w Indiach co roku populacja malała średnio o 43,9%. Na nizinach Nepalu w latach 2002–2009 co roku ubywało średnio 14% sępów bengalskich. W Bangladeszu w latach 2008–2009 i 2011–2012 łącznie populacja G. bengalensis zmniejszyła się o 60%. W Indiach i Nepalu (dane z 2012) trend spadkowy zwolnił, a być może populacja wzrasta. W Kambodży diklofenak nie jest używany, dzięki czemu ten kraj stanowi ważną ostoję dla sępów bengalskich; w 2008 naliczono ich w Kambodży 171. Możliwe, że od 2004 roku populacja w Kambodży rośnie lub przynajmniej utrzymuje się na jednym poziomie. Według badań z 2006 i 2007 w Birmie żyło wówczas 67 sępów bengalskich^[9].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).