Sęp kasztanowaty

Sęp kasztanowaty

Aegypius monachus[1]
(Linnaeus, 1766)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	jastrzębie
Plemię	Gypini
Rodzaj	Aegypius
Gatunek	sęp kasztanowaty
Synonimy
Vultur Monachus Linnaeus, 1766[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
bliski zagrożenia
Zasięg występowania
obecne lęgowiska      zimowiska, obszar kreskowany – rzadko      dawne lęgowiska przed zapaścią populacji od ok. 1800 r. ? oznacza niepewne lęgowiska (dawne i obecne), R - trwającą reintrodukcję.

Sęp kasztanowaty^[4] (Aegypius monachus) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae).

Systematyka

Sęp kasztanowaty jest jedynym żyjącym przedstawicielem rodzaju Aegypius^[4][5]. Jest to gatunek monotypowy^[2][5]. Proponowane podgatunki chincou (niekiedy zapisywany chinou) z Chin i danieli z Mongolii nie są obecnie uznawane^[2].

Morfologia

Sęp kasztanowaty w locie

Wygląd

Brak dymorfizmu płciowego – obie płci ubarwione jednakowo. Głowa i szyja pokryta rzadkim puchem, na szyi kryza z lancetokształtnych piór. Grzbiet, spód i skrzydła ciemnobrunatne, jedynie lotki czarne. Dziób ciemny, nogi szare. W locie widoczne bardzo długie i szerokie skrzydła, na końcach palczasto rozwidlone. Szybuje ze skrzydłami ustawionymi poziomo i ogonem lekko rozłożonym. Jedną z cech charakterystycznych gatunku jest posiadanie przez młode osobniki ciemniejszego, bardziej matowego upierzenia ciała niż osobniki dorosłe. Głowa młodych osobników pokryta jest czarnym upierzeniem^[6].

Wymiary średnie

Długość ciała: 100–120 cm^[2]
Rozpiętość skrzydeł: 250–295 cm^[2]
Masa ciała: samce 7–11,5 kg, samice 7,5–12,5 kg^[2]

Zasięg występowania

Zamieszkuje Półwysep Iberyjski (dawniej również Apeniński), Baleary oraz Bałkany, a także pasma górskie Azji od Turcji i Kaukazu po Mongolię, północno-wschodnie Chiny i Pakistan. Skrajnie nielicznie gnieździ się na Krymie^[7]; niewielka reintrodukowana populacja na południu Francji^[3]. Część populacji jest osiadła, część nomadyczna, a część zimuje na południe od zasięgu letniego^[8].

Jeszcze w XIX wieku mógł się gnieździć w Tatrach, być może również na terenie dzisiejszej Polski (nie są to jednak potwierdzone informacje, a tylko przypuszczenia). Na pewno natomiast kilkunastokrotnie obserwowano osobniki zalatujące. Obecnie sporadycznie zalatuje w południowe rejony kraju^[9] (w 2011 roku zaobserwowano jednego osobnika w powiecie nowosądeckim, było to pierwsze potwierdzone stwierdzenie na terenie Polski od 1982 roku^[10]). W 2021 roku pojawił się na Wyspach Świderskich pod Warszawą^[11].

Ekologia i zachowanie

Jajo z kolekcji muzealnej

Biotop

Góry i obszary pagórkowate, choć sporadycznie pojawia się w różnorodnych miejscach.

Rozród

Wyprowadza jeden lęg w roku. Gniazduje zwykle w bardzo luźnych koloniach^[2]. Gniazdo jest umieszczone na drzewie lub na klifie^[8]. To wielka platforma z patyków, wyłożona korą, sierścią i kośćmi^[8]. Samica składa jedno jajo, zwykle w marcu. Wysiadywane jest ono przez okres 50–55 dni przez obydwoje rodziców^[8]. Pisklę opuszcza gniazdo po 3 do 3,5 miesiącach.

Pożywienie

Padlinożerny, trawi również kości dużych ssaków. Rzadko poluje, m.in. na jaszczurki, węże, żółwie, niektóre owady^[2] czy ptaki^[8].

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje sępa kasztanowatego za gatunek bliski zagrożenia (NT – near threatened) nieprzerwanie od 1994 roku. Liczebność światowej populacji szacuje się na 15 600–21 000 dorosłych osobników, a jej trend uznaje się za spadkowy. Główne zagrożenia dla gatunku to śmiertelność spowodowana przez ludzi (przypadkowo lub celowo – zatrucia, odstrzał, niszczenie gniazd czy chwytanie w pułapki) oraz zmniejszająca się dostępność pożywienia^[3][12].

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą^[13].

Zobacz też

• ptaki Polski

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia i materiały multimedialne (ang.). W: eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology.