Sława Ukrajini!

Pomnik Niepodległości w Charkowie z napisem „Chwała Ukrainie” na cokole

Sława Ukrajini! (ukr. „Слава Україні!”, pol. „Chwała Ukrainie!”) – ukraińskie pozdrowienie narodowe, stworzone oraz używane na przestrzeni lat przez członków ukraińskich ruchów narodowowyzwoleńczych. Od 2018 roku stanowi oficjalne pozdrowienie Sił Zbrojnych Ukrainy w wersji z odpowiedzią „Herojam sława!” („Bohaterom chwała!”).

Historia

Pierwsze wzmianki

Początków istnienia hasła upatruje się w twórczości ukraińskiego wieszcza narodowego Tarasa Szewczenki, który w wierszu „Do Osnowjanenki” z 1840 roku (z drobnymi zmianami w 1860 r.) napisał:

Pod koniec tego samego wieku przywitanie „Chwała Ukrainie! Po całej ziemi chwała!” zaczęło być powszechnie używane przez ukraińskich studentów Charkowa, a później przez członków Ukraińskiej Partii Rewolucyjnej, pierwszej takiej organizacji politycznej w nowoczesnej historii Ukrainy, złożonej w większości z tych samych dawnych uczniów Charkowskiego Instytutu Technologicznego^[2].

Hasło to było już znane także w środowiskach emigracyjnych. Kiedy we wrześniu 1916 roku w Detroit zorganizowano narodowy wiec z udziałem 1200 przedstawicieli mniejszości ukraińskiej, na widok rozwiniętej flagi doszło do spontanicznej fali oklasków, wstania zebranych z miejsc i okrzyków „Chwała Ukrainie! Niech żyje Ukraina!”. Podobnie było w Irkucku, gdzie w ramach święta pracy pierwszego maja lokalni Ukraińcy wyrażali swoje poparcie dla sprawy narodowej za pomocą niebiesko-żółtych flag oraz patriotycznych sloganów, wśród których była „Sława Ukrajini!”^[2].

Czasy rewolucji ukraińskiej

Jako ceremonialne pozdrowienie wojskowe zaczęto je stosować w wojsku Ukraińskiej Republiki Ludowej w latach 1917–1921. Przyjmuje się, że po raz pierwszy zostało użyte w trakcie powitania okrętu „Wola” w Sewastopolu. W przypadku wojsk lądowych jako pierwszy tym hasłem posługiwał się 1. Konny Pułk „Czarnych Zaporożców” pułkownika Armii URL Petra Djaczenki, w formie „Sława Ukrainie – Kozakom sława!”^[1]. Obecny wtedy w Kijowie Henryk Józewski w swoich notatkach również owo hasło wspominał:

Nie było to jednak hasło wyłącznie wojskowe. Posługiwali się nim również demonstrujący Ukraińcy w całym kraju, którzy od początku rewolucji tłumnie wykrzykiwali na placach i ulicach miast „Sława Ukrainie!”, „Niech żyje autonomia Ukrainy!” oraz „Niech żyje demokratyczna republika!”, szczególnie po uchwaleniu I Uniwersału^[2].

Wraz ze wzrostem napięcia pomiędzy stronnictwem autonomistów Wynnyczenki i stronnictwem niepodległościowców Michnowskiego slogan zaczął być częściej utożsamiany z tymi drugimi, co widać było, gdy tłum Ukraińców zaczął skandować pod domem autonomisty Hruszewskiego „Sława Ukrajini”, a Hruszewski w odpowiedzi zawołał: „Niech żyje demokratyczna Rosja!”^[2].

Użycie hasła obecne było także w środowisku kościelnym. Na początku maja 1917 roku eparchiczny ukraiński kongres prowincji podolskiej, złożony z duchowieństwa oraz lokalnych parafian, po obradach omawiających kwestię ukrainizacji Kościoła i autokefalii, wysłał do Centralnej Rady telegram zakończony pozdrowieniem „Chwała Ukrainie i jej Kościołowi”^[2].

Kiedy Ukraina rządzona była przez hetmana Pawła Skoropadskiego okrzyk uległ kolejnemu przeobrażeniu i przyjął formę „Sława Ukrainie – Hetmanowi sława!”, natomiast 19 kwietnia 1920 roku, na rozkaz Mychajły Omeljanowycza Pawlenki, wprowadzono w regulaminie wojskowym zapis wymagający, by wszystkim żołnierzom armii ukraińskiej w ramach wdzięczności za ich służbę odpowiadano na powitanie „Sława Ukrainie!”^[1].

Jeszcze inną formę pozdrowienie to przybrało w trakcie spotkania się żołnierzy URL z dezerterującymi brygadami Czerwonej Ukraińskiej Armii Halickiej 6 maja 1920 r., kiedy świętujące zjednoczone oddziały ukraińskie wznosiły okrzyk „Sława Ukrainie i głównemu atamanowi Petlurze”^[1].

Po rozejmie polsko-sowieckim ukraińskie oddziały partyzanckie, kontynuujące samotnie walkę z bolszewikami, dalej praktykowały stosowanie hasła „Sława Ukrainie”, aczkolwiek w wyniku zdecentralizowanego charakteru ruchu oporu drugi człon pozdrowienia po raz kolejny ulegał licznym modyfikacjom i tak partyzanci z Hołodnoho Jaru stosowali formę „Sława Ukrainie – Ukrainie sława!”, natomiast oddziały atamana Jakiwa Wodianego stosowali okrzyk „Sława Ukrainie – na wieki sława”, a Stepowa Dywizja z okolic Chersonia wołała „Sława Ukrainie – Sława!” oraz „Sława Ukrainie – Wiara!”^[1].

II wojna światowa – Sława Ukrajini! Herojam sława!

Tabliczka upamiętniająca działalność UPA we wsi Bazaltowe (dawniej Janowa Dolina), gdzie dokonano mordu na lokalnych polskich mieszkańcach, jednego z wielu w trakcie rzezi wołyńskiej.

Zawołanie „Sława Ukrajini” z odpowiedzią „Herojam sława” stworzyli w 1925 roku i jako pierwsi zaczęli używać członkowie Legii Ukraińskich Nacjonalistów, z inicjatywy Jurijego Artjuszenki i Mykoły Sciborskiego, którzy pierwotnie proponowali wykorzystać okrzyk „Czarnych Zaporożców” – „Sława Ukrainie – Kozakom sława!”, jednakże reszta zebranych postanowiła zmienić „Kozakom” na „Bohaterom”^[1]. W wyniku zjednoczenia Legii z innymi ugrupowaniami nacjonalistycznymi i powstaniem w 1929 roku OUN hasło przeszło do nowej organizacji i zostało przyjęte jako oficjalne pozdrowienie na drugim kongresie w Rzymie w sierpniu 1939 roku, dodając jednocześnie do powitania wymóg wykonania salutu rzymskiego, wzorując się tym samym na faszystowskich i parafaszystowskich partiach XX wieku jak włoska Narodowa Partia Faszystowska, niemiecka NSDAP czy chorwaccy Ustasze^[4]. Tym samym gestem posługiwała się wówczas również Gwardia Hlinki oraz hiszpańska Falanga^[5].

W wyniku rozłamu OUN w 1940 r. na banderowców i melnykowców pozdrowienie z odzewem „Bohaterom chwała” zostało przejęte przez OUN-B (co potwierdzone zostało na ich zebraniu w 1941 roku, w Charkowie^[6]), a następnie przeszło do UPA i innych organizacji nacjonalistycznych. Melnykowcy natomiast zaczęli posługiwać się formą „Sława Ukrainie – na wieki sława!”^[1]. Poza „Herojam sława” oddziały OUN-B/UPA stosowały również zamiennie odpowiedź „Lacham smert’!” (pl. „śmierć Polakom!”)^[7][8][9].

Oprócz powyższych organizacji „Sława Ukrainie” stosowane było także przez bulbowców, czyli partyzantów będących członkami Siczy Poleskiej Tarasa „Bulby” Borowca^[10], otwarcie potępiającej faszystowskie wzorce i masakry na nieukraińskiej ludności cywilnej^[11].

Zimna wojna

W czasach sowieckich używanie sloganu „Sława Ukrajini!” było zakazane, a samo hasło demonizowano za pomocą państwowej propagandy, starającej się zrównać je z najgorszymi odmianami ukraińskiego nacjonalizmu i jego zbrodniami. Uderzano też w ten sposób w antysowiecką diasporę ukraińską^[12][13].

Czasy najnowsze

Od początku rozpadu Związku Radzieckiego i odzyskania niepodległości przez Ukrainę powitanie zaczęło na nowo stawać się popularną formą wyrażania patriotyzmu, do tego stopnia, że 13 maja 1995 roku Bill Clinton, w trakcie swojego gościnnego wystąpienia w Kijowie, pozdrowił zebranych słowami: „Sława Ukrajini – God bless America”. W późniejszych latach hasło to nabierało coraz większego znaczenia, wraz z kolejnymi wielkimi wydarzeniami politycznymi, kluczowymi dla narodu ukraińskiego^[1].

W czasie trwania Pomarańczowej rewolucji Wiktor Juszczenko okazjonalnie posługiwał się hasłem „Sława Ukrajini!” podczas swoich wystąpień^[14]. Ówczesny prezes ukraińskiego IPN Wołodymyr Wjatrowicz fałszywie twierdził, że pozdrowienie to ma pochodzenie banderowskie^[15].

Do ponownego rozpowszechnienia się hasła (z członem „Herojam sława!”) mieliby przyczynić się też członkowie partii Swoboda, którzy, zdaniem Andresa Umlanda, mieli zacząć posługiwać się nim regularnie od czasu objęcia przewodnictwa przez Ołeha Tiahnyboka^[16]. Na fali przemian związanych z Euromajdanem posłowie tej partii złożyli w październiku 2014 roku, w Radzie Najwyższej Ukrainy, projekt ustawy, mający wprowadzić w Siłach Zbrojnych Ukrainy pozdrowienie „Sława Ukrajini!” i odpowiedź „Herojam sława!” w miejsce radzieckiego „Życzymy zdrowia!”^[17]. Podobny projekt został zlecony do stworzenia 4 lata później, 8 sierpnia 2018 roku, przez prezydenta Petro Poroszenkę^[18].

Kontrowersyjność sloganu sprawiła, że 26 lutego 2015 roku UEFA nie pozwoliła kibicom Dynama Kijów rozwinąć na trybunach gigantycznego banneru z napisem „Sława Ukrajini!” w trakcie meczu 1/16 finału Ligi Europy przeciw EA Guingamp^[19].

„Sława Ukrajini!” wymawiane było też przez polskich polityków wizytujących na Ukrainie. Zwieńczył nim swoje przemówienie Jarosław Kaczyński, kiedy przybył do Kijowa wyrazić swoje poparcie dla Euromajdanu^[20]. Donald Tusk również nim się posłużył, gdy zabierał głos w ukraińskim parlamencie^[21]. Prezydent Andrzej Duda w trakcie swojej oficjalnej wizyty na Ukrainie, zgodnie z nowym ceremoniałem wojskowym, powitał żołnierzy kompanii honorowej Armii Ukraińskiej zawołaniem „Sława Ukrainie!”, co wzbudziło kontrowersje wśród polskich narodowców^[1].

Ukraińska reprezentacja planowała w trakcie Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej nosić koszulki z powyższym sloganem, jednakże musiała z tego zrezygnować w wyniku nacisków strony rosyjskiej na UEFA^[22].

Prezydent Wołodymyr Zełenski ma w zwyczaju kończyć swoje wystąpienia słowami „Sława Ukrajini!”^[23].

Przypisy