Słońsk

Artykuł

52°33′46″N 14°48′22″E

- błąd

38 m

WD

52°33'50"N, 14°48'10"E

- błąd

38 m

Odległość

271 m

Słońsk
wieś
Ilustracja
Kościół pw. MB Częstochowskiej
Państwo

 Polska

Województwo

 lubuskie

Powiat

sulęciński

Gmina

Słońsk

Liczba ludności (2011)

3028[1]

Strefa numeracyjna

95

Kod pocztowy

66-436[2]

Tablice rejestracyjne

FSU

SIMC

0187062

Położenie na mapie gminy Słońsk
Mapa konturowa gminy Słońsk, w centrum znajduje się punkt z opisem „Słońsk”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa lubuskiego
Mapa konturowa województwa lubuskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Słońsk”
Położenie na mapie powiatu sulęcińskiego
Mapa konturowa powiatu sulęcińskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Słońsk”
Ziemia52°33′46″N 14°48′22″E/52,562778 14,806111
Strona internetowa
dawny herb miasta Słońsk
Ratusz

Słońsk (niem. Sonnenburg) – wieś gminna o charakterze miejskim w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie sulęcińskim, siedziba gminy Słońsk. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską przed 1341 rokiem, zdegradowany w 1945 roku[3]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gorzowskiego.

Według danych z 2011 roku Słońsk liczył 3028 mieszkańców.

Słońsk leży 12 km od granicy przy drodze nr 22 łączącej Berlin i Kostrzyn nad Odrą z Poznaniem i Gorzowem Wielkopolskim. Różnymi formami ochrony przyrody objęto ponad 80% powierzchni gminy, w tym 4,5 tys. ha znajduje się na terenie Parku Narodowego Ujście Warty.

Historia

Zamek joannitów w Sonnenburgu (ob. Słońsku), sztych Meriana, XVII w

W okresie pozostawania miasta w granicach Niemiec nosiło ono nazwę Sonnenburg. Zmiana na Słońsk nastąpiła po II wojnie światowej, wraz z włączeniem tych ziem w obszar Polski.

Pierwsza wzmianka o Słońsku (opidium) pochodzi z 1295 roku[4].

Pierwszym udokumentowanym właścicielem miejscowości była rodzina Wedlów (gałąź Uchtenhagen), która w 1341 roku na podstawie zgody margrabiego Ludwika rozpoczęła budowę zamku[4][5]. Od 1375 roku miejscowość w posiadaniu rodziny Vockenrode. W 1415 roku zamek został sprzedany Henrykowi Kinichowi; po jego śmierci został włączony do dóbr elektora brandenburskiego jako spadek[5].

20 marca 1426 miasto i zamek Słońsk (niem. „Schloss und Stadt Sonnenburg”) zostały nabyte i wyznaczone na siedzibę brandenburskich joannitów. W latach 1427-1429 zakon wybudował potężny zamek[5].

W 1808 r. Słońsk, liczący 2000 mieszkańców, uzyskał pełne prawa miejskie[4].

W 1933 roku utworzono tu pierwsze ciężkie hitlerowskie więzienie, podczas II wojny światowej przetrzymywano tu wybitnych przywódców ruchu oporu z państw Europy zachodniej i Skandynawii[6]. 10 grudnia 1944 wylądowała w okolicy wsi sześcioosobowa grupa polskich spadochroniarzy pod dowództwem porucznika Czesława Szelachowskiego. Prowadziła ona działania rozpoznawcze na głównym kierunku berlińskim, a także wykoleiła osiem pociągów i wysadziła dwa mosty kolejowe na Warcie i Noteci. Byli to pierwsi polscy żołnierze operujący na terenie przyszłego województwa gorzowskiego[7]. W nocy z 30 na 31 I 1945 r. grupa SS-manów przybyła z pobliskiego Frankfurtu n. Odrą, przy pomocy załogi więzienia rozstrzelała na jego terenie 819 więźniów[8]. Była to jedna z największych zbrodni dokonana na obszarze obecnej Polski, podczas przechodzenia przez niego wojsk radzieckich w kierunku na Berlin (największa w Łodzi, w więzieniu radogoskim, w nocy z 17 na 18 stycznia 1945; 1500 więźniów rozstrzelanych lub spalonych żywcem). W maju 1946 miejscowość otrzymała obecną nazwę[9].

Po wojnie niezagospodarowany zamek niszczał i do lat 70. XX wieku zalegały tam na podłogach stosy papierów niemieckich i radzieckich. Zamek spłonął w 1975 roku. Zachowały się mury bez stropów.

W miejscowości działały dwa państwowe gospodarstwa rolne. Państwowe Gospodarstwo Rolne w Słońsku[10][11] znajdujące się na Osiedlu PGR[12], przy przystanku autobusowym „Słońsk PGR”[13]. Później przekształcone w Zakład Rolny w Słońsku podległy pod Państwowe Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej w Ośnie Lubuskim. Drugie państwowe gospodarstwo, Zakład Produkcji Rolnej w Słońsku znajdował się na południu, w części miejscowości Łęczynek[14]. W miejscowości działała też spółdzielnia produkcyjna w części miejscowości Beszewice[15].

W marcu 2022 roku został tu otwarty Ośrodek Muzealno-Edukacyjny Parku Narodowego Ujście Warty, którego siedziba mieści się przy ulicy 3-ego Lutego.[16] W Ośrodku znajduje się osiem tematycznych, interaktywnych sal przedstawiających florę i faunę Parku Narodowego Ujście Warty.[17]

Muzeum martyrologii

Zabytki

Ruiny zamku joannitów
Ulica Sikorskiego w Słońsku
Brama zakładu karnego w Słońsku
Budynek przy ulicy Zielonej, w którym mieściło się kino

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[18]:

  • Kościół farny rzymskokatolicki parafialny pod wezwaniem MB Częstochowskiej, gotycki z lat 1475-1522, przebudowany w XVII, XVIII i XIX wieku, z zabytkowym alabastrowym ołtarzem późnorenesansowy z 1626 pochodzi z zamku Hohenzollernów w Berlinie, wspaniałe sklepienia gwiaździste, późnogotycka polichromia, wieża przebudowana w 1817[6]
  • Cmentarz ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki, ul. Lipowa, z XIX wieku
  • Zamek joannitów - zbudowany w latach 1427-1460, przebudowany w czasach renesansu, którego ówczesny wygląd przedstawił Matthäus Merian w 1652 roku ukazując wschodnią i północną elewację. Następnie około 1662 roku przebudowany na barokowy pałac joannitów. Zamek został zniszczony przez pożar w 1975 roku.
  • Park pałacowy
  • Plebania protestancka, obecnie rzymskokatolicka, pl. Wolności 1, z początku XIX wieku
  • Cmentarz wojenny, z połowy XIX wieku
  • Poczta, obecnie Urząd Gminy, ul. Sikorskiego 15, z ok. 1900 roku
  • Kamienica, ul. WOP-u 1, z XIX wieku

inne obiekty:

Oświata

We wsi znajduje się Szkoła Podstawowa im. Przyjaźni Narodów, Przedszkole Samorządowe oraz Gminna Biblioteka Publiczna.

Sport

W Słońsku siedzibę ma Klub Sportowy „Warta” Słońsk, który został założony w 1948 r. i aż do 2009 roku występował przeważnie w lubuskiej klasie okręgowej, grupa Gorzów Wielkopolski lub ligach niższych. Największym sukcesem klubu był awans do IV ligi lubuskiej (V poziom rozgrywek) wywalczony w 2009 roku. W sezonie 2010-2011 klub spadł do ligi okręgowej.

Stadion klubu mieści się przy ulicy 3-go Lutego[20].

Wspólnoty wyznaniowe

Przypisy

  1. Wieś Słońsk w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-07-20] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1178 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 70-71.
  4. a b c Słońsk - Historia, Gminny Portla Internetowy Słońsk [dostęp: 24.03.2016]
  5. a b c Dariusz Markowski, Sebastian Smagłowski. Tajemnicze losy joannickich tablic herbowych ze Słońska oraz ich problematyka konserwatorska. „Acta Universitatis Nicolai Copernici”. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XXXVIII (Toruń 2010). s. 96. 
  6. a b Czesław Piskorski, Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 241-242, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482.
  7. Józef Cabaj, Mieczysław Miszkin, Florian Nowicki, ''W dorzeczu trzech rzek'', KAW, Szczecin, 1987, s. 27, ISBN 83-03-01931-7
  8. Mnichowski Paweł, Obóz koncentracyjny w więzieniu w Sonneburgu (Słońsk), 1939–1945. W-wa 1982).
  9. Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  10. http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/?gpmap=gp0&bbox=215932.6277284098,529742.3427505046,219273.2527284098,531104.8427505046&SRS=2180 (warstwa: skany map topograficznych)
  11. Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 21 lipca 1977 r. w sprawie uznania za rezerwaty przyrody, Kancelaria Sejmu RP [dostęp 2017-11-27].
  12. Ogłoszenie Wójta Gminy Słońsk z dnia 19 sierpnia 2011 r.. slonsk.bip.net.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-03)].
  13. Rozkład jazdy pks na przystanku Słońsk, gm. Słońsk rozkład jazdy » e-podroznik.pl, tel.: 703 402 802, e-podroznik.pl [dostęp 2017-11-27].
  14. http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/?gpmap=gp0&bbox=214595.1277284098,528195.4677505046,217935.7527284098,529557.9677505046&SRS=2180 (warstwa: skany map topograficznych)
  15. http://mapy.geoportal.gov.pl/imap/?gpmap=gp0&bbox=213113.8777284098,530257.9677505046,216454.5027284098,531620.4677505046&SRS=2180 (warstwa: skany map topograficznych)
  16. Technika i multimedia pomagają poznać Park Narodowy „Ujście Warty” od podszewki. Ośrodek Muzealno-Edukacyjny w Słońsku otwarty!, Gazeta Lubuska, 18 marca 2022 [dostęp 2022-05-11] (pol.).
  17. Opis wystawy | Oficjalna strona Parku Narodowego "Ujście Warty", www.pnujsciewarty.gov.pl [dostęp 2022-05-11].
  18. Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego - stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 66-67. [dostęp 2013-02-12].
  19. Mnichowski Przemysław, Obóz koncentracyjny i więzienie w Sonnenburgu (Słońsku), 1939-1945. Warszawa 1982. Porównaj też: [1].
  20. Klub Sportowy Warta Słońsk, 90minut.pl
  21. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-04].

Bibliografia

  • Mnichowski Paweł, Obóz koncentracyjny w więzieniu w Sonneburgu (Słońsk), 1939–1945. W-wa 1982)

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lubusz Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lubusz Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.18 N
  • S: 51.33 N
  • W: 14.40 E
  • E: 16.60 E
Powiat sulęciński location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu sulęcińskiego, Polska
Słońsk. Ratusz 4.jpg
Autor: Gorofil, Licencja: CC BY-SA 4.0
Słońsk. Ratusz.
Poland Słońsk street.JPG
Autor: Wojsyl, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Słońsk, Poland
Słońsk kosciół.jpg
Autor: Jan Jerszyński, Licencja: CC BY-SA 2.5
Słońsk kościół, Polska, woj. lubuskie
POL Słońsk COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]
Słońsk Muzeum martyrologii 3.jpg
Autor: Gorofil, Licencja: CC BY-SA 4.0
Słońsk Muzeum martyrologii.
Słońsk, Słońsk nr... - fotopolska.eu (278138).jpg
(c) Danuta B. / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Przedwojenny budynek kina. Chyba dawno zaprzestano działalności. Współcześnie sprzedany w prywatne ręce. W lutym 2011 r. doszło do pożaru. Nie mogłam nigdzie znaleźć nazwy tego kina.
Słońsk, Zakład Karny Słońsk - fotopolska.eu (289948).jpg
(c) Danuta B. / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Główna brama prowadząca do Zakładu Karnego, który znajduje się na terenie dawnego więzienia (1933-45). Wiem od panów pełniących służbę w wartowni, że z dawnych budynków niewiele pozostało.
Słońsk zamek joanitów 1.jpg
Autor: Jan Jerszyński, Licencja: CC BY-SA 2.5
Słońsk, Zamek joanitów, Polska, woj. lubuskie