Słona Góra

Słona Góra

Słona Góra widziana z Pleśnej, od zachodniej strony. W tle m.in. Trzemeska Góra oraz Pasmo Brzanki z nadajnikiem na Morgach.
Państwo	Polska
Pasmo	Pogórze Ciężkowickie
Wysokość	403 m n.p.m.
Położenie na mapie Polski Słona Góra
49°56′N 20°59′E/49,933333 20,983333

Słona Góra (403 m n.p.m.) (przed 1918 znane również jako Górskie^[1]) – dwuszczytowe (niższy wierzchołek o wysokości 376 m) wzgórze na Pogórzu Ciężkowickim. Jego wschodnim zboczem przebiega droga wojewódzka nr 977 na odcinku z Tarnowa do Tuchowa. Od zachodu i południa oblewają je meandrujące między sąsiednimi wzgórzami wody rzeki Biała.

Toponimia

Nazwa Słonej Góry pochodzi od lokalnych złóż soli, eksploatowanych w okolicy w XIV i XV wieku. Na austriackich mapach przed 1918 wyższe, wschodnie wzniesienie (403 m n.p.m.) oznaczone jest jako Górskie, natomiast niższe, zachodnie (376 m n.p.m.) jako Słona Góra.

Geologia

W południowej części masywu, w Zabłędzy odkryto niewielkie pokłady rudy żelaza. Natomiast poniżej szczytu, pomiędzy Woźniczną a Kłokową znajdują się tzw. Słone Bagna^[2]. W kilku miejscach, po 2010 roku uaktywniły się osuwiska.

Historia

Pierwotnie był to lesisty teren między rolniczymi obszarami Tarnowa i Tuchowa. Legenda z XIX wieku podaje jakoby początki stałego osadnictwa sięgały drugiego najazdu mongolskiego na Polskę, tj. ok. 1260. Wtedy to uciekająca ludność zabłądziła w te okolice i schroniła się w miejscowych lasach, a po najeździe pozostała zakładając osady^[3]. Miejscowe nazwy jak Kącina sugerować mogą starsze osadnictwo lub co bardziej prawdopodobne dawne miejsce kultu (na południowym stoku).

W XIV i XV wieku eksploatowano miejscowe solanki.

Czasy rozbiorowe

Od końca XIX wieku (przed 1893^[4]) do czasu drugiej wojny światowej na południowym stoku góry istniał drewniany dwór myśliwski na podmurówce, należący do Sanguszków^[5]. Znajdował się on na terenie wsi Piotrkowice.

W czasie suszy, w nocy z 14 na 15 lipca 1889, na stoku Słonej Góry, w Porębie Radlnej spłonęła na stosie pochodząca z Łowczówka Marianna Kozik (28 lat), pastuszka i służąca miejscowego gospodarza Frysztaka, mieszkająca pod nr 30. W tym samym roku prasa donosiła o wynikach śledztwa. Przy braku świadków, po ekshumacji i przesłuchaniach we wsi, uznano ten przypadek za tzw. "samobójstwo ascetyczne". Wg śledczych kobieta sama usypała stos drewna na skraju lasu należącego do Frysztaków, przywiązała się do pala i podpaliła. Badacze literatury wskazują to głośne wydarzenie (temat poruszany był przez prasę w 3 zaborach) jako jeden z bodźców do napisania przez Stanisława Wyspiańskiego dramatu Klątwa. Przebywał on w sierpniu 1889 w pobliskim Tarnowie. "Klątwa" ukazała się drukiem 15 sierpnia 1899^[6][7].

Spalona na stosie (YouTube)

Począwszy od 1912 Towarzystwo Sportowo-Gimnastyczne „Strzelec” w Tarnowie organizowało stałe ćwiczenia terenowe i manewry wojskowe m.in. w Porębie Radlnej, na Słonej Górze. I tak 8 września 1912 roku^[8]:

Panorama doliny rzeki Biała. Na pierwszym planie wieś Woźniczna, w głębi Pleśna. W tle wzniesienia pogórza. Z lewej Słona Góra

"Zlot doraźny okręgu odbędzie się na przestrzeni między Tarnowem a Gromnikiem. (...) Druhowie I dzielnicy [tarnowskiej] wyruszają o godzinie 4 rano sprzed gmachu Sokoła pieszo do Tuchowa. (...) II dzielnica [nowosądecka] (...) zbiera się w Gromniku, a pieszo idą do Tuchowa. (...) Druhowie starsi, chorowici, druhinie, panie i goście udadzą się do Tuchowa wprost pociągiem. (...) Drużyna skautowa młodzieży szkół średnich wyruszy pieszo z Tarnowa o godzinie 3:30 rano, celem założenia obozu i przygotowania herbaty na polanie obok gościńca pomiędzy Porębą [Radlną] a Zabłędzą obok miejsca gdzie po obu stronach stoją dwa pomniki. Jako ćwiczenia wyznaczono w godzinach porannych dla każdej dzielnicy osobno marsz zabezpieczony, ćwiczenia w służbie wywiadowczej, ćwiczenia w służbie skautowej, próby ćwiczeń. Po próbie ćwiczeń nastąpi uroczystość poświęcenia sokolni [w Tuchowie]. "

I wojna światowa

Podczas I wojny światowej zatrzymała się tutaj linia frontu. Wzdłuż rzeki Biała wojska rosyjskie broniące wzgórza przygotowały drugą linię umocnień a poniżej okopów, wąwozem prowadziła droga z zamaskowanymi zasiekami. Początkowo pułki austriackie próbowały bezskutecznie przełamać front bliżej miasta Tarnowa w rejonie Rzuchowej i Koszyc Małych. Nieudane próby skłoniły dowodzących by przerzucić siły na południe w rejon Słonej Góry (nazwanej od przysiółka: Górskie-Höhe), gdzie toczyły się już zacięte walki. W nocy z 5 na 6 maja 1915 przełamano front^[9][10]. Z czasów I wojny światowej w rejonie Słonej Góry pozostały niezasypane okopy oraz cmentarze wojenne:

• cmentarz wojenny nr 174 w Zabłędzy,
• cmentarz wojenny nr 175 w Porębie Radlnej,
• cmentarz wojenny nr 176 w Piotrkowicach,
• cmentarz wojenny nr 177 w Woźnicznej,
• cmentarz wojenny nr 178 w Woźnicznej.

Okres międzywojenny

W 1937 w Zabłędzy odkryto "pokłady rudy żelaznej (...) takiej właśnie, jaką sprowadza się (...) ze Szwecji". Odkrycia dokonał górnik ze Śląska, bawiący na urlopie u krewnych. Rudy posiadały czystość 40-60%. Jesienią tego samego roku w Zabłędzy gościła delegacja ministerialna z Warszawy na czele z ministrem Antonim Romanem^[11].

II wojna światowa

W latach 1940-1944 na szczycie Słonej Góry Niemcy wybudowali stalową wieżę, cztery baraki i ulokowali jednostkę Wermacht Luft. Jej zadaniem była obserwacja nieba oraz nadawanie sygnałów świetlnych dla lotnictwa. Teren jednostki wojskowej otoczono drutem kolczastym i licznymi posterunkami. Potocznie zwano ją "Patria", gdyż pochodzącemu z Bawarii dowódcy górzyste tereny przypominały rodzinne strony^[12].

Na północny wschód od szczytu Słonej Góry znajduje się zbiorowa mogiła rozstrzelanych w czasie II wojny światowej. W pobliskich leśnych wąwozach Niemcy trzykrotnie dokonali egzekucji polskich obywateli, osadzonych wcześniej w tarnowskim więzieniu oraz jednego przypadkowego świadka wydarzenia z Łękawki. W dniach 29.VII i 24.XII.1940 (Wigilia) oraz 2.II.1944 rozstrzelano łącznie ok. 70 osób, a ich bagaż podręczny spalono. Po wojnie ciała ekshumowano i przeniesiono w 1959 do wspólnej mogiły obok drogi wojewódzkiej. Ustalono jedynie 38 nazwisk ofiar.

Współcześnie

15 września 1977 w masywie Słonej Góry Henryk Witkiewicz znalazł największego wówczas grzyba świata. Był to szmaciak gałęzisty o wadze 15 kilogramów i średnicy kapelusza wynoszącej 1 metr^[13]. Grzyb został wpisany do księgi rekordów Guinnessa. W 1992 przy drodze wojewódzkiej 977, Wojewódzki Ośrodek Kultury w Tarnowie wystawił pomnik znalezionego grzyba, który po paru latach został zniszczony przez nieznanych sprawców. Po otwarciu "Oberży pod grzybem" właściciel ustawił obok swojego lokalu nowy postument z wyobrażeniem grzyba.

• 

  Zbiorowa mogiła rozstrzelanych podczas II w.światowej

• 

  Cmentarz wojenny

• 

  Cmentarz wojenny

• 

  Nieistniejący już pomnik grzyba

• 

  Cmentarz wojenny nr 178

Turystyka

Wierzchołek i północne stoki są gęsto zalesione. W drzewostanie dominują buk, grab, dąb i jodła. Poniżej południowej granicy lasu poprowadzona została lokalna droga do Pleśnej, o dużych walorach krajobrazowych. Widoczna jest z niej panorama doliny Białej, pasma Brzanki i fragmenty Pogórza Rożnowskiego, a przy dobrej pogodzie nawet Tatry^[14]. Na Słonej Górze znajdują się dwa domy weselne oraz Oberża pod Grzybem – restauracja z balkonem widokowym na dolinę Białej i pogórze.

Przez wzgórze przebiegają dwa turystyczne szlaki piesze i szlak rowerowy:

pieszy z Tarnowa przez Jamną do Bartkowej na Pogórzu Rożnowskim;

pieszy ze Słonej Góry przez Piotrkowice i Łowczów do Rychwałdu^[15];

rowerowy z Tarnowa do Pleśnej^[16].

Przypisy

Bibliografia

• AndrzejA. Matuszczyk AndrzejA., Pogórze Karpackie, Tarnów: Oddział PTTK [Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego] „Ziemi Tarnowskiej”, 1995, ISBN 83-903260-1-9, OCLC 891189204 .
• Tadeusz Pęcak, Poręba Radlna. Dzieje do 1988 r.