Słoweńcy karynccy
Miejsce zamieszkania | |
---|---|
Język | |
Religia | |
Grupa |
Słoweńcy karynccy (słoweń. Koroški Slovenci, niem. Kärntner Slowenen) – określenie autochtonicznej ludności narodowości słoweńskiej zamieszkującej południową część austriackiego kraju związkowego Karyntia. Austriacki traktat państwowy z 15 maja 1955 roku gwarantuje im status mniejszości narodowej, a co za tym idzie daje m.in. prawo do dwujęzycznego niemiecko–słoweńskiego nazewnictwa geograficznego i szkolnictwa.
Historia
Od VI wieku n.e. Karyntia była częścią zwartego osadnictwa słowiańskiego. Plemię Karantan założyło tu jedno z pierwszych słowiańskich organizmów państwowych – Karantanię. Po przyłączeniu tych terenów w 822 roku do państwa Franków, a następnie Świętego Cesarstwa nastąpiło intensywne osadnictwo niemieckie, a wraz z nim częściowa asymilacja Słowian (później zwanych już Słoweńcami). Mimo to jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku jedna trzecia mieszkańców Karyntii mówiła po słoweńsku, a Klagenfurt (miasto niemieckie, ale otoczone słoweńskimi wsiami) był ważnym ośrodkiem słoweńskiej kultury i edukacji.
Po upadku monarchii austro-węgierskiej południowa Karyntia stała się przedmiotem sporu między nową Austrią a Królestwem SHS. Przeprowadzono więc plebiscyt, w którym za pozostaniem w granicach Austrii opowiedziało się 59,04% głosujących (Słoweńcy stanowili 70% mieszkańców terenu plebiscytowego); odpadł od niej tylko mały fragment zwany dziś Słoweńską Karyntią.
Władze austriackie zagwarantowały mniejszości słoweńskiej swobodę kulturalną i językową, jednak wraz ze wzrostem nastrojów nacjonalistycznych w latach 20. i 30. XX wieku zobowiązania te nie były przestrzegane, a po aneksji Austrii przez III Rzeszę doszło do jawnej dyskryminacji. Część karynckich Słoweńców wspierała jugosłowiański ruch oporu. Po II wojnie światowej status tej mniejszości narodowej i jej prawa zostały uregulowane w siódmym artykule austriackiego traktatu państwowego sygnowanego w 1955 roku przez władze austriackie i mocarstwa alianckie. Nie zatrzymało to jednak postępującej asymilacji Słoweńców z niemieckojęzyczną większością.
Język
Słoweńcy karynccy posługują się dialektem karynckim języka słoweńskiego, tradycyjnie nazywanym (zwłaszcza w niemieckiej/austriackiej historiografii) językiem wendyjskim. Używany jest na całym obszarze Księstwa Karyntii sprzed 1918 roku, a więc także w należącej dziś do Słowenii dolinie Mežy i okolicy przyłączonego do Włoch miasta Tarvisio/Trbiž. Charakteryzuje się dużą ilością zapożyczeń niemieckich.
Teraźniejszość
W 2001 roku w Karyntii żyło 13 109 osób narodowości słoweńskiej, co stanowi 2,3% ogółu jej ludności. W całej Austrii narodowość tę zadeklarowało 24 855 osób, z tego 17 953 austriackich obywateli (poza Karyntią autochtoniczni Słoweńcy zamieszkują jeszcze przygraniczne tereny Styrii, nie mają tam jednak oficjalnego statusu mniejszości narodowej). Miejscowościami z największym odsetkiem Słoweńców są: Zell/Sele (89%), Globasnitz/Globasnica (42%) i Eisenkappel-Vellach/Železna Kapla-Bela (38%). Organizacje słoweńskie uważają te dane za zaniżone, twierdząc np. że na deklarację spisową wpływ miały sympatie polityczne. W przeszłości miały miejsce przypadki celowego fałszowania wyników – np. we wsi Mieger/Medgorje spis z 1934 roku wykazał zaledwie 3% Słoweńców, chociaż w 1910 roku było ich tam 96%, a w 1951 – 91,5%.
Współcześnie najważniejszymi organizacjami społeczności słoweńskiej są chrześcijańsko-konserwatywna Rada Narodowa Słoweńców Karynckich (Narodni svet koroških Slovencev – Rat der Kärntner Slowenen) i lewicowo-liberalny Związek Organizacji Słoweńskich (Zveza slovenskih organizacij – Zentralverband slowenischer Organisationen). Ich wspólną reprezentacją polityczną jest Karyncka Lista Jedności (Koroška enotna lista – Kärntner Einheitsliste), wystawiająca kandydatów w wyborach samorządowych. Jest natomiast od 1975 roku faktycznie pozbawiona, ze względu na niekorzystny podział okręgów wyborczych, możliwości samodzielnego udziału w wyborach do parlamentu krajowego i federalnego. Najczęściej tworzy koalicje wyborcze z Zielonymi lub Forum Liberalnym. Koroška enotna lista jest członkiem Wolnego Sojuszu Europejskiego.
Bibliografia
- Andreas Moritsch: Kärntner Slovenen/Koroški Slovenci 1900–2000. Klagenfurt: Hermagoras/Mohorjeva, 2003. ISBN 3-85013-753-8. (niem.).
- Albert F. Reiterer: Kärntner Slowenen: Minderheit oder Elite? Neuere Tendenzen der ethnischen Arbeitsteilung. Klagenfurt: Drava Verlag, 1996. ISBN 3-85435-252-2. (niem.).
- Christina Bratt Paulston, Conald Peckham: Linguistic Minorities in Central and Eastern Europe. Clevedon: Multilingual Matters, 1998, s. 32. ISBN 1-85359-416-4. (ang.).
Linki zewnętrzne
- Rada Narodowa Słoweńców Karynckich (niem. • słoweń.)
- Związek Organizacji Słoweńckich (niem. • słoweń.)
- Karyncka Lista Jedności (niem. • słoweń.)
Media użyte na tej stronie
Autor: Gugganij, Licencja: CC BY-SA 3.0 at
Proportion of Carinthian Slovenes on a municipality level according to the 2001 National Census. The blue borderline indicates the traditional settlement area of Carinthian Slovenes (i.e. those communities which are required by law to offer bilingual classes in elementary schools).
(c) I, Michael Kranewitter, CC BY 2.5
Anteil der slowenischsprachigen Bevölkerung Kärntens 2001 sowie Wahlergebnis der Kärntner Gemeinderatswahlen 2003
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Adobe Illustrator., Licencja: CC BY-SA 3.0
Results of the Carinthian Plebiscite 1920.
Ortsschild von Ludmannsdorf