Słowianie połabscy

Fragment Limes Saxoniae granicy między Sasami oraz Słowianami z plemienia Obodrzytów ustanowiona ok. 810 r. na terenie obecnego landu Szlezwik-Holsztyn

Słowianie połabscy, Połabianie – jedna z grup Słowian wchodząca w skład plemion zachodniosłowiańskich z grupy plemion lechickich, zamieszkujące od VI wieku ziemie między Morzem Bałtyckim, Łabą, Hawelą i Odrą. Od wschodu graniczyli z Lubuszanami i Pomorzanami, od zachodu przez Limes Sorabicus oraz Limes Saxoniae z Sasami i Turyngami, od południa zaś z plemionami czeskimi.

Historia

Tereny zamieszkane przez Słowian we wczesnym średniowieczu na niemieckiej mapie ukazującej przebieg Limes Sorabicus - granicy między Germanami, a Słowianami.

Rekonstrukcja słowiańskiego grodu w Meklemburgii – Groß Raden

Rekonstrukcja słowiańskiego grodu na Łużycach – Radusz

Jedną z kultur archeologicznych wiązanych ze Słowianami połabskimi jest kultura Sukow-Dziedzice (rozszerzająca swoje wpływy za Odrę). Inne to tornowska i feldberska^[1].

Słowianie połabscy zamieszkiwali tereny między Morzem Bałtyckim, Łabą, Hawelą i Odrą od VI wieku. We wczesnym średniowieczu stali się celem ekspansji Karola Wielkiego, a później najazdów Sasów. Obodrzyce i Wieleci w VII wieku dostali się pod wpływy państwa Franków. Wyzwolili się z nich w 983 po zdobyciu m.in. Hobolina i Hamburga^[2]. Powstanie zakończyła nierozstrzygnięta bitwa pod Białoziemiem, między Tangerą a Muldą – dopływami Łaby.

Dokument cesarza Ludwika Pobożnego napisany do biskupa Würzburga w latach 826-830, który odwołuje się do wydarzeń z czasów Karola Wielkiego, wspomina dwa słowiańskie plemiona "Moinvinidi i Radanzvinidi" mieszkające między rzeką Men i Radencą. W dokumencie tym cesarz zaleca ochrzczenie Słowian należących do tych plemion i zbudowanie dla nich kościoła na terenie diecezji würzburskiej^[3].

W 937 roku Otton I Wielki utworzył na południowo-wschodnich rubieżach Saksonii Marchię Wschodnią zwaną też "Marchią Saską", obejmującą terytorium od gór Harz po rzeki Soławę i Muldę. Celem ustanowienia tej marchii był podbój graniczących z nią ziem zamieszkałych przez Słowian połabskich.

W latach 955–957 przez Połabie przetoczyła się fala powstań słowiańskich przeciwko dominacji niemieckiej. Powstanie objęło także północnych Wieletów i Obodrzyców. Pomimo trudności z powodu braku poparcia działań królewskich przez opozycję, powstanie zostało spacyfikowane. Najdłużej opierali się Wieleci, pokonani w 957 roku. Władza niemiecka na terytoriach Słowian połabskich umocniła się, czego wyrazem było powołanie w Brennie i Hobolinie biskupstw^[4].

Po zajęciu Łużyc w 963 roku marchia ta graniczyła bezpośrednio z państwem polskim Mieszka. Jej władcą był margrabia Gero (zm. 965). Po jego śmierci, w roku 966, cesarz Otton podzielił marchię na 6 części.

W roku 1108 biskupi niemieccy ogłosili manifest nawołujący do ekspansji na ziemie Słowian połabskich. W XII wieku (wyprawa z 1147) miała miejsce tzw. krucjata połabska – zbrojna wyprawa wojenna zorganizowana z upoważnienia papieża Eugeniusza III. Feudałowie niemieccy zaatakowali pogańskie plemiona Słowian połabskich. W wyniku licznych wypraw krzyżowych, w których brali udział także schrystianizowani wcześniej władcy polscy, wiele z tych plemion zostało ujarzmionych. Najdłużej (do pocz. XVIII wieku) ich język i obyczaje zachowały się na zachód od dolnej Łaby, gdzie mieszkali potomkowie Drzewian. Jedynym władcą słowiańskim, który oparł się chrystianizacji i odparł krucjatę był książę Niklot.

Na podbitych terenach Niemcy rozpoczęli we wczesnym średniowieczu tzw. Ostsiedlung^[5] proces osiedleńczy na wschód od rzeki Łaby i Soławy oraz wzmożoną germanizację ludności słowiańskiej w wyniku czego do dnia dzisiejszego na tych terenach dawniej zamieszkanych przez Słowian połabskich obecnie zachowała się jedynie 60 tys. populacja Serbów łużyckich^[6].

Podział plemion połabskich

     Marchia Wschodnia (Marchia Saska; ok. 1000 roku) i jej podział na 6 części. Plemiona słowiańskie zaznaczone czerwoną kursywą.

Najważniejsze plemiona wchodzące w skład Połabian to:

• Obodrzyce – tworzący związek obodrycki – oraz związani z nimi:
  • Bytyńcy,
  • Drzewianie,
  • Glinianie – główny gród Lenzen,
  • Morzyczanie,
  • Połabianie,
  • Reregowie (Obodrzyce właściwi),
  • Smolińcy,
  • Wagrowie – główny gród Starogard (ob. Oldenburg in Holstein),
  • Warnowie.

Zamieszkiwali terytorium północno-zachodniego Połabia.

(c) Lienhard Schulz, CC-BY-SA-3.0

Osadnictwo słowiańskie na obszarze obecnego Berlina ok. 1150 r.

• Wieleci (określani od końca X wieku także jako Lucice) tworzący Związek Wielecki. W skład Wieletów wchodzili:
  • Czrezpienianie,
  • Chyżanie,
  • Doleńcy,
  • Doszanie,
  • Nieletycy z centralnym grodem Hobolin (ob. Havelberg),
  • Redarowie z głównym grodem w Radogoszczy,
  • Rzeczanie,
  • Sprewianie – główny gród Kopanica (ob. dzielnica Berlina Köpenick),
  • Stodoranie (Hawelanie) – główny gród Brenna (ob. Brandenburg) oraz Spandau,
  • Wkrzanie,
  • Zamczycy,
  • Ziemczycy.

Zamieszkiwali część środkową (dorzecze rzeki Sprewy i Hoboli) oraz część północno-zachodnią Połabia. Centrum polityczne Wieletów mieściło się w Radogoszczy.

• Serbowie łużyccy – związek plemion serbskich,
  • Głomacze-Dalemińcy,
  • Łużyczanie,
  • Milczanie,
  • Chutyzi,
  • Susłowie,
  • Kolędycze,
  • Żyrmunty,
  • Żytyczanie.

Zamieszkiwali na południu Połabia.

Inne plemiona:

• Ranowie zamieszkujący wyspę Rugia.

Język Słowian połabskich

Kronika Słowian Helmolda wydana po polsku w 1862 w Warszawie w tłumaczeniu Jana Papłońskiego.

Słowianie połabscy posługiwali się językiem połabskim, spokrewnionym blisko z językiem pomorskim, polskim oraz czeskim (łącznie języki, wraz ze słowackim, tworzą grupę języków zachodniosłowiańskich).

Zobacz też

• Kronika Słowian
• historia Wieletów
• Jaksa z Kopanicy
• krucjata połabska
• plemiona lechickie
• plemiona słowiańskie
• Bavaria Slavica

Przypisy

Bibliografia

• Skowronek J., Tanty M., Wasilewski T. "Słowianie południowi i zachodni VI - XX wiek", Książka i Wiedza 2005, ISBN 8305134076.
• "Helmolda Kronika Słowian", tł. Józef Matuszewski, wstęp i komentarz Jerzy Strzelczyk, PIW Warszawa 1974.
• Robert F. Barkowski: Słowianie połabscy. Dzieje zagłady. Warszawa: Bellona, 2015. ISBN 978-83-11-13741-7.

Linki zewnętrzne

• Germania slavica. Universität Leipzig. [dostęp 2016-12-10]. (niem.).
• Славяне. Историко-археологическое исследование (ros.)