Słup (powiat jaworski)

Słup

wieś
Widok wsi od strony zachodniej
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	jaworski
Gmina	Męcinka
Wysokość	190 m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	231[1]
Strefa numeracyjna	76
Kod pocztowy	59-424[2]
Tablice rejestracyjne	DJA
SIMC	0365730
Położenie na mapie gminy Męcinka Słup
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Słup
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Słup
Położenie na mapie powiatu jaworskiego Słup
51°05′52″N 16°06′01″E/51,097778 16,100278

Słup (niem. Schlaup) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie jaworskim, w gminie Męcinka^[3].

Podział administracyjny

W latach 1945−1954 siedziba gminy Słup. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa legnickiego.

Geografia

Wieś położona jest w odległości 4 km na północny zachód od Jawora, nad Nysą Szaloną.

Bezpośrednio nad miejscowością, od strony południowo-wschodniej wznosi się zapora zbiornika retencyjnego „Słup”, a wieś przecinają dwa upusty zalewu (jeden czynny i jeden awaryjny).

Nazwa

Nazwa miejscowości, popularna na Słowiańszczyźnie, wywodzi się prawdopodobnie od jednego ze „słupów” – wież strażniczych dzięki, którym mieszkańcy mogli obserwować okolicę aby ustrzec się przed niespodziewanym napadem. Według niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości pochodzi od polskiej nazwy "słup"^[4]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia on jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości Slup podając jej znaczenie "Pfahlhof" czyli po polsku "Słup na dziedzińcu"^[4]. Nazwa została później fonetycznie zgermanizowana na Schlaup^[4] i utraciła swoje pierwotne znaczenie.

Wieś wzmiankowana była po raz pierwszy w 1177 r. jeszcze jako posiadłość Dzierżykraja, zaś od 1202 r. już jako Słup (Zlup)^[5]. Kolejny dokument z 1202 roku wydany przez biskupa wrocławskiego Cypriana wymienia miejscowość w zlatynizowanej obecnie stosowanej polskiej formie Slup^[6]. W dokumencie z 1217 roku wydanym przez biskupa wrocławskiego Lorenza miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej, staropolskiej formie Zlup^[7]. W 1295 w kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) miejscowość wymieniona jest jako Scapil^[8]. W jednym z dokumentów lubiąskich wymieniony jest jako Slup^[9].

Historia

Niektóre źródła podają, że 26 kwietnia 1177 r. książę Polski Mieszko III Stary potwierdził zgodę księcia Bolesława Wysokiego na przekazanie wsi cystersom z Lubiąża, którzy w pobliskiej Winnicy w 1202 założyli swą grangię (cysterski folwark). Od tego czasu do początku XIX w. losy Słupa jako stolicy dóbr klasztornych wiązały się nierozerwalnie z zakonnikami. Na unoszącym się nad okolicą bazaltowym wzgórzu już w połowie XIII w. powstał kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP, pod który podlegały Męcinka, Pomocne, Małuszów, Chełmiec, Janowice Duże i Gniewomierz. W obrębie murów znajdował się także parafialny cmentarz z kaplicą pogrzebową i ossarium – kaplicą, w której gromadzono kości z dawnych grobów (zachowane do dziś). W XV wieku, w trakcie wojen husyckich Słup został spalony, a następnie odbudowany. Obecny kształt kościół parafialny otrzymał w wyniku przebudowy z 1716 r., gdy m.in. otrzymał bogaty, barokowy wystrój wnętrza (m.in. freski i rzeźby, chrzcielnica), oraz późniejszym z XIX w., kiedy m.in. dobudowane zostały empory. W 1843 r. przy kościelnym murze został pochowany o. Sebastian Berg, ostatni cysters z Lubiąża.

W 1945 r. wieś została włączona do Polski. Jej dotychczasowych mieszkańców wysiedlono do Niemiec. W najnowszej, powojennej historii Słupa należy odnotować rok 1974 (rozpoczęto budowę tamy na Nysie Szalonej; budowę wraz z Zalewem Słup zakończono 1978) oraz pierwsze lata XXI w. (uruchomiono komercyjną elektrownię wiatrową o mocy 160 kW – 1 wiatrak).

Zabytki

Kapliczka słupowa i kamienne krzyże w Słupie

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty^[10]:

• kościół par. pw. Wniebowzięcia NMP, z XV-XX w.
• cmentarz
• kaplica cmentarna, z XVI w.
• plebania, nr 58, z 1716 r.

Inne zabytki

• cztery stare kamienne krzyże ustawione przed murem cmentarza kościelnego oraz kapliczka słupowa wmurowana w mur. Krzyże i kapliczka określane są często jako tzw. pokutne co jednak nie ma podstaw w żadnych dowodach ani badaniach, a jest oparte jedynie na nieuprawnionym założeniu, że wszystkie stare kamienne krzyże monolitowe, o których nic nie wiadomo, są krzyżami pokutnymi^[11], chociaż w rzeczywistości powód fundacji takich krzyży może być różnoraki, tak jak każdego innego krzyża. Niestety hipoteza ta stała się na tyle popularna, że zaczęła być odbierana jako fakt i pojawiać się w lokalnych opracowaniach, informatorach czy przewodnikach jako faktyczna informacja, bez uprzedzenia, że jest to co najwyżej luźny domysł bez żadnych bezpośrednich dowodów.

Komunikacja

Do Słupa można dojechać autobusami PKS z Jawora oraz PKS i mikrobusami prywatnymi z Legnicy do pętli w Winnicy (3 km od wsi). W Winnicy zatrzymuje się prywatny mikrobus relacji Złotoryja – Jawor – Wrocław.

Miejsca godne uwagi

• Kościół wraz z terenem przyległym
• Zapora zbiornika retencyjnego oraz obiekty hydrotechniczne
• Elektrownia wiatrowa na wzgórzu nad zalewem

Szlaki turystyczne

Przez Słup przebiegają lub rozpoczynają w nim swój bieg następujące oznakowane szlaki turystyczne PTTK:

• Szlak Nad Nysą Szaloną z Czerwonego Kościoła (16 km na północ) do Męcinki (3 km na południe od Słupa, łączna długość – 19 km);
• Szlak spacerowy – ze Słupa do przystanku PKP Brachów wzdłuż brzegu zbiornika Słup (4 km na zachód).

Zobacz też

• Zalew Słup

Przypisy

Bibliografia

• Colmar Grünhagen: Regesten zur Schleisischen Geschichte. Breslau: Josef Max & COMP., 1866.
• Sadurska I.: Legnica – przewodnik po mieście, Legnica, 1997, ISBN 83-901867-8-0.
• TadeuszT. Gumiński TadeuszT., Legnica i okolice. Przewodnik., Legnica: Wrocław, 2001, ISBN 83-87299-61-8, OCLC 749326783 .
• PTTK Legnica, Powiat legnicki, Kraków, 2005, ISBN 83-89955-03-2.