Słupy Giedymina
 około 1555 roku | |
| Warianty | |
 w Codex Bergshammar około 1425–1466 roku | |
| Informacje | |
| Odznaczenie | Order Wielkiego Księcia Giedymina, Medal Orderu Wielkiego Księcia Giedymina |
|---|---|
Słupy Giedymina (lit. Gediminaičių stulpai, biał. Герб Калюмны) – historyczne godło Litwy, stosowane obok oficjalnego godła Pogoń.
Inne nazwy: Kolumny, Trzy Słupy, Brama Słupna.
Historia
Pierwszy raz w historii słupy Giedymina pojawiły się w 1397 roku na pieczęci majestatycznej wielkiego księcia litewskiego Witolda[1][2]. Jan Długosz opisuje ten symbol w ramach wydarzeń bitwy pod Grunwaldem, ale nie podaje jego nazwy: "Prócz tego było w wojsku litewskim czterdzieści chorągwi wielkiego księcia litewskiego Aleksandra Witolda, pod którymi stawili się jedynie żołnierze litewscy, ruscy, żmudzcy i tatarscy. Miały one jednak mniej liczne szeregi i mniejszą ilość broni niż oddziały polskie. Nie dorównywały również Polakom, gdy chodziło o konie. Godła zaś tych chorągwi były niemal wszystkie jednakowe. Prawie każda bowiem miała w herbie na czerwonym polu zbrojnego męża siedzącego na białym, niekiedy na czarnym albo rudym lub pstrokatym koniu i potrząsającego ręką z mieczem. Tylko dziesięć z nich miało inne godło i różniło się od pozostałych trzydziestu. Były na nich na czerwonym polu wymalowane znaki, którymi Witold zazwyczaj oznaczał konie, a miał ich całe mnóstwo. Znaki te, bo nie sposób ich opisać malowano w ten sposób |_|_|"[3][4]. Po śmierci Witolda słupów Giedymina zaczął używać jego brat Zygmunt Kiejstutowicz, który w 1432 roku został wielkim księciem litewskim. Początkowo symbol ten używany był tylko jako godło Kiejstutowiczów i nie miał nic wspólnego z Giedyminem[5]. Od XVI wieku, gdy Jagiellonowie również zaczęli go używać, został symbolicznym godłem wszystkich Giedyminowiczów. W średniowieczu przedstawiany głównie w kolorze złotym lub żółtym na czerwonym tle, a od XVI wieku w kolorze białym lub srebrnym. Dopiero w XIX wieku znak ten nazwany został "słupami Giedymina". Autorem określenia był Teodor Narbutt, który przypuszczał, że to właśnie Giedymin zaczął używać tego symbolu[1].
Słupy Giedymina znalazły się w powszechnym użyciu na początku XX wieku, gdy litewski ruch narodowy zyskiwał na sile i popularności. Po utworzeniu Republiki Litewskiej w 1918 roku symbol używany był przez armię litewską, lotnictwo, instytucje państwowe i różne organizacje. W tym czasie znalazł się również na Orderze Wielkiego Księcia Giedymina ustanowionym w 1928 roku i na Medalu Orderu Wielkiego Księcia Giedymina ustanowionym w 1930 roku[1].
15 czerwca 1940 roku po zajęciu Republiki Litewskiej przez Związek Radziecki wszystkie poprzednie litewskie symbole państwowe zostały zakazane, w tym słupy Giedymina. Litewscy partyzanci w latach 1944–1953 ozdabiali słupami Giedymina swoją broń i mundury. W 1988 roku słupy Giedymina stały się częścią emblematu Sąjūdis zaprojektowanego przez artystę Giedriusa Reimerisa. Współcześnie kolumny Giedymina używane są przez różne litewskie instytucje państwowe i publiczne[1].
Słupy Giedymina na przestrzeni wieków
Moneta wielkiego księcia litewskiego Witolda, po 1397 roku
Pieczęć konna wielkiego księcia litewskiego Witolda, 1404 rok
Pieczęć Witolda, 1426 rok
Słupy Giedymina na pieczęci wielkoksiążecej Zygmunta Kiejstutowicza, około 1432–1440 roku
Wernigeroder Wappenbuch, 1475 rok
Aleksander Jagiellończyk w otoczeniu senatorów i posłów ziemskich, karta ze Statutów Jana Łaskiego, 1506 rok
Grosz litewski, 1536 rok
Sztandar ze słupami Giedymina widoczny jest na obrazie Jana Matejki "Bitwa pod Grunwaldem", 1878 rok
10 litów, 1938 rok
Emblemat Sąjūdis, 1988 rok
Flaga współczesnych Litewskich Sił Zbrojnych
Herb rejonu trockiego
Herb Starych Trok
Herb Sejmu Litwy
Przypisy
- ↑ a b c d Opis słupów Giedymina na stronie litewskiego sejmu. [dostęp 2018-01-25]. (lit.).
- ↑ Artykuł o pierwszych litewskich monetach na stronie wileńskiego muzeum pieniądza. [dostęp 2018-01-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-18)]. (ang.).
- ↑ Polona, Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, Tom XI, strona 107. [dostęp 2018-01-25]. (pol.).
- ↑ Historia flagi litewskiej na angielskiej stronie litewskiego sejmu. [dostęp 2018-01-25]. (ang.).
- ↑ „Lietuvos Muziejai“ 2004 rok nr 1, Vytauto monetos. [dostęp 2018-01-25]. (lit.).
Media użyte na tej stronie
Autor: Arz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
10 Litas (Reversum). The President of Lithuania Antanas Smetona. Lithuania. Year: 1938. Silver (750). Diameter: 32.2 (mm). Weight: 18.00 (g). Gurt: 2.5 (mm), text: TAUTOS JĖGA VIENYBĖJE.
.jpg)
Pieczęć konna Witolda, wielkiego księcia litewskiego, odcisk w czerwonym wosku, pieczęć przywieszona na pasku pergaminowym; legenda: s wytoldi ducis lithvanie.
Coat of arms of the Seimas of Lithuania
.jpg)
Пячаць вялікага князя Вітаўта Вялікага (Vitaŭt Vialiki) з гербам Вялікага Княства Літоўскага Пагоняй (Pahonia). Легенда: + S ALLZANDRI ALI WITOWDY DE GRA MAGNI DUCIS LITUAN
Lithuanian (GDL) Coat of Arms Vytis from «Codex Bergshammar».
Flag of Lithuanian Armed Forces (reverse)
Grand Duchy of Lithuania groš coin, 1536. Image made from Ruslan Raviaka's private collection coin.
.jpg)
Logo of Lithuanian national mowement Sajudis, designer Giedrius Reimeris
Stamp of Lithuania, issued 1922-09-27, with portraits of Justinas Staugaitis, Antanas Smetona and Stasys Šilingas. Designed by Adomas Varnas. Michel 137
.jpg)
King of Poland and Grand Duke of Lithuania Alexander Jagiellon in Senate (1506). A leaf from the Łaski Statute depicting the Polish Senate.
Senieji Trakai coat of arms.
Дынарый Вітаўт з выявай калюмнаў.
Sidabriniai Gediminaičių stulpai, apie 1555 m.
(c) Alex Tora, CC BY 3.0
Flags of Ruthenian lands in the battle of Tannenberg, 1410.