S-60 Staliniec

S-60 (С-60)

S-60 na pomniku
Inne nazwy	Staliniec-60 (Сталинец-60)
Producent	CzTZ
Okres produkcji	1931–1937
Miejsce produkcji	Czelabińsk
Poprzednik	brak
Następca	S-65 Staliniec
Dane techniczne
Segment	ciągnik gąsienicowy
Silniki	benzynowy R4: 60 KM[1] lub 69-72 KM[2]
Skrzynia biegów	manualna, 3/1 biegów[3]
Napęd	gąsienicowy
Długość	4090 mm[2]
Szerokość	2395 mm[2]
Wysokość	2770 mm (do komina)[2]
Masa własna	10,5 t[3]
Zbiornik paliwa	390 l[2]
Liczba miejsc	2
Dane dodatkowe
Modele bliźniacze	Caterpillar Sixty

S-60, Staliniec-60 (ros. Сталинец-60) – radziecki ciągnik gąsienicowy produkowany w Czelabińskiej Fabryce Traktorów. Pierwszy radziecki wielkoseryjny ciągnik gąsienicowy.

Historia

Ciągnik Staliniec-60, w skrócie S-60, był kopią amerykańskiego traktora gąsienicowego Caterpillar Sixty. Konstrukcja Caterpillar zwyciężyła w 1929 roku z amerykańskim ciągnikiem Cletrac i radzieckim Kommunar w konkursie decydującym o wyborze masowo produkowanego ciągnika dla radzieckiego rolnictwa^[3]. Jeszcze w tym samym roku metodą odwrotnej inżynierii skopiowano ciągnik Caterpillar, wprowadzając przy tym drobne ulepszenia i dostosowując konstrukcję do systemu metrycznego i radzieckich możliwości technologicznych^[3]. Jednocześnie 10 sierpnia 1930 rozpoczęto budowę wielkiego kombinatu w Czelabińsku^[3]. Różnice wizualne z amerykańskim pierwowzorem były niewielkie: beczkowy zbiornik paliwa montowano tylko po lewej stronie i stosowano ewentualnie tylko krótki dach w formie baldachimu (Caterpillar mógł mieć zbiornik po lewej lub prawej stronie i baldachim nad całym ciągnikiem)^[4]. Zachowano nawet charakterystyczne dwa żebra w formie litery „X” chroniące z przodu chłodnicę, a po bokach osłony chłodnicy, w miejsce pionowego napisu wypukłymi literami SIXTY, umieszczono taki napis cyrylicą СТАЛИНЕЦ (Staliniec)^[4]. Tylko Staliniec miał nad zbiornikiem paliwa mniejszy 16-litrowy zbiornik paliwa silnika rozruchowego^[4].

Prototypowy skopiowany ciągnik ukończono w nowo uruchomionym zakładzie doświadczalnym w Czelabińsku 15 lutego 1931 roku, po czym przez dwa lata zbudowano 525 przedseryjnych, budowanych jednostkowo ciągników^[1]. Produkcja seryjna w nowym zakładzie ruszyła 1 czerwca 1933 roku^[1]. Ciągnik nazwano Staliniec (stąd też skrót S), gdyż zakłady nosiły imię Stalina^[1]. Jego produkcja trwała przez cały okres drugiej pięciolatki (1933–1937), której jednym z głównych założeń miało być zmechanizowanie rolnictwa. Ciągnik był produkowany także na potrzeby Armii Czerwonej, której posłużył jako ciągnik artyleryjski w pierwszych latach II wojny światowej – okazał się w tej roli bardzo dobry ze względu na trwałą konstrukcję i potężny silnik. W wyniku ataku Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941 duża liczba tych ciągników została przejęta i wykorzystana przez Wehrmacht. W marcu 1937 zakończono produkcję S-60, którego w czerwcu zastąpił na liniach fabryki w Czelabińsku model S-65 dysponujący silnikiem wysokoprężnym^[5]. Wyprodukowano łącznie 68 997 egzemplarzy S-60^[3][2].

Opis techniczny

Napęd stanowił czterocylindrowy silnik pracujący na ligroinie (ciężkiej benzynie)^[2]. Silnik rozwijał moc, według różnych źródeł: 60 KM^[1] lub 69 KM, a maksymalnie 72 KM^[2][3]. Silnik uruchamiany był przy pomocy silnika startowego. Silnik miał wspólny odlewany żeliwny blok z silnikiem startowym i pompą paliwa. Skrzynia biegów miała trzy biegi do przodu i jeden do tyłu^[3]. Skręty były wykonywane za pomocą sprzęgieł poślizgowych^[5].

Zawieszenie składało się po każdej stronie z ramy, na której były zawieszone kółka jezdne, koła napędowe z tyłu, koła napinające z przodu i dwa koła podtrzymujące^[5]. Ramy zawieszone były z tyłu na osi kół napędowych, a z przodu były resorowane na wahaczu^[5]. Gąsienice miały szerokość 500 mm^[2]. Ciągnik rozwijał prędkość od 3,5 do 8,4 km/h^[3].

Na osłonie chłodnicy ciągnik miał z przodu u góry wypukły napis firmowy: ЧТЗ (CzTZ), a po bokach obudowy chłodnicy były pionowe napisy cyrylicą СТАЛИНЕЦ (Staliniec).

Przypisy

Bibliografia

• Artyleryjski ciągnik gąsienicowy S-60 „Staliniec”. dws-xip.pl. [dostęp 2018-03-03].
• P. Siergiejew: Gusjenicznyje tjagaczi Krasnoj Armii. Czast 1. Kirow: 2004, seria: Wojennyje maszyny. nr 74. (ros.)
• Leonid Jewsiejew. Czelabinskij pierwieniec. „Tiechnika Mołodioży” (ros.). 

Linki zewnętrzne

• Dane techniczne i fotografie S-60 (ang.).