SMS Árpád

SMS Árpád

„Árpád”
Klasa	pancernik (przeddrednot)
Typ	Habsburg
Historia
Stocznia	Stabilimento Tecnico Triestino, Triest
Położenie stępki	10 czerwca 1899
Wodowanie	11 września 1901
K.u.K. Kriegsmarine
Wejście do służby	15 czerwca 1903
Los okrętu	złomowany w 1921
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	8364 t (standardowa) 8965 t (maksymalna)
Długość	114,6 m
Szerokość	19,86 m
Zanurzenie	7,46 m
Napęd
dwie czterocylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania, 16 kotłów parowych Belleville, 2 śruby 14307 KM
Prędkość	19,65 węzła (36,39 km/h)
Zasięg	6670 km (3600 Mm) przy prędkości 10 węzłów
Uzbrojenie
3 × działo Krupp C97 kal. 240 mm L/40 12 × działo Krupp C96 kal. 150 mm L/40 10 × działo Škoda kal. 66 mm L/45 6 × działo Škoda kal. 47 mm L/44 2 × działo Škoda kal. 47 mm L/33 4 × karabin maszynowy kal. 8 mm
Wyrzutnie torpedowe	2 × 450 mm
Opancerzenie
Burty: 180-220 mm Pokład: 40 mm Wieże artyleryjskie: 210–280 mm Kazamaty: 88–137 mm Wieże dowodzenia: 150–200 mm (przednia), 50–100 mm (tylna)
Załoga	638

SMS Árpád – pancernik generacji przeddrednotów zbudowany dla Austro-Węgierskiej Marynarki Wojennej na początku XX wieku. Został zwodowany 11 września 1901 roku jako drugi okręt typu Habsburg^[1]. „Árpád”, razem ze swoimi siostrzanymi okrętami, brał udział w ostrzale Ankony w czasie I wojny światowej. Ze względu na niedobór węgla, okręt został wycofany ze służby niedługo po bombardowaniu Ankony i przez resztę wojny służył jako okręt obrony wybrzeża, a następnie szkolny. Złomowany po wojnie.

Budowa i konstrukcja

SMS^[a] „Árpád” był drugim pancernikiem typu Habsburg. Stępkę pod okręt położono 10 czerwca 1899 roku w stoczni Stabilimento Tecnico Triestino w Trieście. Po ponad dwóch latach budowy okręt został zwodowany 11 września 1901 roku. Po zakończeniu prac wykończeniowych, 15 czerwca 1903 roku „Árpád” został wprowadzony do służby w austro-węgierskiej marynarce wojennej^[2]. Koszt budowy okrętu wynosił równowartość ówczesnych 480 tys. funtów^[3].

Rzut z lewej burty i plan pokładu pancernika typu Habsburg; zacieniowana powierzchnia jest opancerzona

Jak wszystkie okręty z jego typu, „Árpád” miał 113,1 m długości na linii wody oraz 114,55 m długości całkowitej^[4]. Szerokość wynosiła 19,86 m, a zanurzenie 7,46 m^[5][6]. Wysokość wolnej burty wynosiła ok. 5,80 m na dziobie i około 5,50 m na rufie. Okręt miał wyporność 8364 ton. Załoga składała się z 638 oficerów i marynarzy^[5].

Układ napędowy okrętu składał się z dwóch czterocylindrowych maszyn parowych potrójnego rozprężania poruszających dwa wały śrubowe. Były one zasilane w parę przez 16 kotłów parowych Belleville. Moc maszyn „Árpáda” wynosiła 14307 KM, co pozwalało mu osiągać prędkość maksymalną 19,65 węzła^[4][7].

Kadłub okrętu został zbudowany z podłużnic i poprzecznych wręg, a zewnętrzne płyty kadłuba były do nich przynitowane. Kadłub posiadał dno podwójne, które przebiegało przez 63% jego długości. Seria wodoszczelnych grodzi przebiegała od stępki do pokładu działowego; na okręcie było 174 przedziałów wodoszczelnych^[8]. Wysokość metacentryczna okrętu wynosiła pomiędzy 0,82 m a 1,02 m. Po obu stronach kadłuba zamontowano stępki przechyłowe w celu zmniejszenia kołysania okrętu^[9]. Płaski pokład główny był pokryty drewnem, a górne pokłady były pokryte linoleum lub wykładziną^[10].

Uzbrojenie główne pancernika składało się z trzech dział kal. 240 mm o długości lufy 40 kalibrów (L/40) zamontowanych w jednej podwójnej wieży artyleryjskiej na dziobie okrętu i jednej pojedynczej wieży na rufie. Działa typu C 97 zostały wyprodukowane przez firmę Krupp w Niemczech^[4][6]. Szybkostrzelność dział wynosiła ok. dwóch strzałów na minutę przy użyciu pocisków przeciwpancernych o masie 229 kg. Artylerię średniego kalibru stanowiło dwanaście dział Kruppa C96 L/40 kal. 150 mm w kazamatach^[4][6]. Dodatkowo okręt posiadał 10 dział kal. 66 mm L/45, 6 szybkostrzelnych dział kal. 47 mm L/44 i dwa szybkostrzelne działa kal. 47 mm L/33 jako obrona przed kutrami torpedowymi. Wszystkie te działa były zamontowane pojedynczo, na górnych pokładach i nadbudówce, lub w kazamatach na dziobie i rufie^[4][b]. Na marsach, na obu masztach, okręty miały po dwa (czyli łącznie cztery) karabiny maszynowe kal. 8 mm^[11]. Okręty typu Habsburg były chronione pancerzem z utwardzonej stali niklowej. Główny pas opancerzenia w centralnej części okrętu, gdzie zlokalizowane były magazyny amunicji, maszynownie oraz inne krytyczne miejsca, miał grubość 220 mm. Na końcu sekcji centralnej pancerz zmniejszał grubość do 180 mm^[4][7].

Służba

Czas pokoju

Na stanowisko dowódcy okrętu został wyznaczony Linienschiffskapitän (komandor) Guido Couarde (1853–1924), dotychczasowy adiutant komendanta Marynarki i szefa Sekcji Marynarki w c. i k. Ministerstwie Wojny^[12]. Od 23 maja 1903 służbę na okręcie pełnił chorąży okrętu liniowego Jerzy Zwierkowski^[13].

„Habsburg” i „Árpád” wzięły udział w swoich pierwszych manewrach floty w połowie 1903 roku. „Babenberg” był gotowy do aktywnej służby przed latem następnego roku i on również wziął udział w ćwiczeniach. Podczas manewrów trzy okręty typu Habsburg zaangażowały trzy pancerniki obrony wybrzeża typu Monarch w symulowaną bitwę^[14]. Pancerniki typu Habsburg utworzyły I Dywizjon Pancerników, aktywny w regionie śródziemnomorskim^[15]. W 1904 roku „Árpád” i „Habsburg” przeprowadziły rejs treningowy razem z pancernikami obrony wybrzeża typu Monarch^[14]. Wraz z wprowadzeniem do służby nowego typu pancerników – Erzherzog Karl – pancerniki typu Habsburg zostały przeniesione do II Dywizjonu, a pancerniki typu Monarch do III Dywizjonu^[14].

W roku 1911 jeden z pokładów nadbudówki „Árpáda” został usunięty w celu zmniejszenia wagi^[1]. Rok wcześniej takiej samej modernizacji poddany został jego siostrzany okręt „Habsburg”^[16]. Po przejściu renowacji oba okręty zostały przemianowane na okręty obrony wybrzeża^[17].

I wojna światowa

Model „Árpáda” w skali 1:50 w Muzeum Wojskowym w Wiedniu

Na początku I wojny „Árpád” razem ze swoimi siostrzanymi okrętami został przeniesiony do IV Dywizjonu Pancerników, z powodu wprowadzenia do służby nowego typu pancerników – Tegetthoff. Mniej więcej w tym samym czasie trzy pancerniki oraz reszta austro-węgierskiej floty zostały zmobilizowane w celu osłony ucieczki SMS „Goeben” i SMS „Breslau”, od 28 lipca do 10 sierpnia 1914 roku. Te dwa niemieckie okręty stacjonowały na Morzu Śródziemnym i próbowały wyrwać się z Mesyny, która była blokowana przez brytyjskie okręty. Po tym jak niemieckim okrętom udało się zmylić pogoń i przedostać do Turcji, flota została odwołana. W tym czasie austro-węgierskie okręty były mniej więcej na wysokości Brindisi w południowo-wschodnich Włoszech^[18]. Kiedy Włochy dołączyły do wojny po stronie Francji i Anglii, austro-węgierska marynarka ostrzelała kilka włoskich miast portowych wzdłuż wybrzeża Adriatyku. „Árpád” wziął udział w ostrzale Ankony 23 maja 1915 roku^[5].

Po bombardowaniu Ankony, „Árpád” i jego siostrzane okręty powróciły do portu w Puli. Ze względu na niedostatek węgla, okręty pozostały tam do końca wojny^[17]. Później „Árpád” został przemianowany na okręt obrony wybrzeża^[1][19]. 18 grudnia 1917 roku admirał Maximilian Njegovan zarekomendował wycofanie przestarzałych wówczas pancerników typu Habsburg w celu zasilenia ich personelem załóg okrętów podwodnych i sił lotniczych, co zostało zaaprobowane przez cesarza Karola I 28 grudnia 1917 roku^[20]. W roku 1918 pancernik został ponownie wprowadzony do służby jako okręt treningowy dla Austriackiej Akademii Morskiej^[19]. Po wojnie „Árpád” razem ze swoimi siostrzanymi okrętami został przekazany Wielkiej Brytanii jako pryz, a następnie sprzedany do Włoch i zezłomowany w 1921 roku^[1].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Rang- und Eintheilungs-Liste der k. u. k. Kriegs-Marine. Richtig gestellt bis 12. Juni 1903. Wiedeń: Nadworna i Państwowa Drukarnia, 1903. (niem.)
• Sundries: IV. „The United Service Magazine”. 150 (July), s. 437, 1904. London: William Clowes & Sons (ang.). 
• Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene M. Kolesnik: Conway's All the World's Fighting Ships: 1860–1905. London: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 978-0-85177-133-5. (ang.)
• René Greger: Austro-Hungarian warships of World War I. Londyn: Ian Allan, 1976. ISBN 978-0-7110-0623-2. OCLC 2440180. (ang.)
• Paul G. Halpern: A Naval History of World War I. Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 978-1-55750-352-7. OCLC 57447525. (ang.)
• Peter Hore: The Ironclads. London: Southwater Publishing, 2006. ISBN 978-1-84476-299-6. (ang.)
• Notes on ships and torpedo boats, Section 2. W: Harry Phelps: Notes on the Year's Naval Progress, Issue 20. Office of Naval Intelligence, Government Printing Office, 1901. (ang.)
• Naval Institute Proceedings. T. 27. Annapolis: United States Naval Institute, 1901. (ang.)
• Austria-Hungary. W: Erwin Sieche: Conway's All the World's Fighting Ships: 1906–1921. Annapolis: Naval Institute Press, 1985. ISBN 978-0-87021-907-8. (ang.)
• Lawrence Sondhaus: The Naval Policy of Austria-Hungary, 1867–1918. West Lafayette, IN: Purdue University Press, 1994. ISBN 978-1-55753-034-9. OCLC 28112077. (ang.)
• Spencer E. Tucker: The Encyclopedia of World War I. ABC-CLIO, 2005. ISBN 978-1-85109-420-2. (ang.)
• Ryan Noppen: Austro-Hungarian Battleships 1914–1918. T. 193. Botley, Oxford, UK: Osprey Publishing, 2012, seria: New Vanguard. ISBN 978-1-84908-688-2. OCLC 769990390. (ang.)
• The Habsburg Class (1900/1904) (ang.). W: Austria's Habsburg Class Battleships (1902) [on-line]. CityOfArt.net. [dostęp 2010-05-09].
• Alex Lakatos: Habsburg Class (ang.). W: Habsburg Class Battleships-Austria Hungary [on-line]. battleships-cruisers.co.uk. [dostęp 2010-05-09].