SMS Erzherzog Karl

SMS „Erzherzog Karl”

SMS „Erzherzog Karl”
Klasa	Pancernik
Typ	Erzherzog Karl
Historia
Stocznia	Stabilimento Tecnico Triestino, Triest
Położenie stępki	24 lipca 1902
Wodowanie	4 października 1903
K.u.K. Kriegsmarine
Wejście do służby	17 czerwca 1906
Los okrętu	złomowany, 1921
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	10640 t
Długość	126,2 m
Szerokość	21,78 m
Zanurzenie	7,51 m
Napęd
dwie 4-cylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania, 12 opalanych węglem kotłów parowych Yarrow, 2 śruby 18000 KM
Prędkość	20,5 węzła (38 km/h)
Zasięg	4000 Mm przy prędkości 10 węzłów (7413 km przy prędkości 18,5 km/h)
Uzbrojenie
4 × Škoda K01 kal. 240 mm L/40 (2 × II) 12 × Škoda kal. 190 mm L/42 12 × Škoda kal. 66 mm L/45 4 × Škoda kal. 47 mm L/44 (szybkostrzelne) 2 × Škoda kal. 47 mm L/33 4 × Vickers kal. 37 mm 4 × km Schwarzlose kal. 8 mm
Wyrzutnie torpedowe	2 × 450 mm
Opancerzenie
Burty: 210 mm Pokład: 55 mm Wieże artyleryjskie: 240 mm Kazamaty: 150 mm Wieża dowodzenia: 220 mm Grodzie wodoszczelne: 200 mm
Załoga	740

SMS Erzherzog Karl – przeddrednot zbudowany dla Austro-Węgierskiej Marynarki Wojennej w latach 1902-1906. Był okrętem wiodącym typu Erzherzog Karl. Został zwodowany w 3 października 1903 roku i razem ze swoimi siostrzanymi okrętami tworzył III Dywizjon Pancerników.

Przez większość I wojny światowej okręt pozostawał w swoim porcie macierzystym w Puli, w obecnej Chorwacji, poza czterema zadaniami. W 1914 r. pancernik był częścią austro-węgierskiej flotylli, która została wysłana w celu eskorty dwóch niemieckich okrętów, SMS „Breslau” i SMS „Goeben”, ucieczki z brytyjskiego terytorium Morza Śródziemnego. Okręt dopłynął na wysokość Brindisi zanim został odwołany do swojego portu. W maju 1915 r. okręt brał udział w ostrzale włoskiego miasta portowego Ankona. „Erzherzog Karl” wziął również udział w stłumieniu buntu członków załóg kilku krążowników pancernych stacjonujących w Kotorze w dniach 1-3 lutego. Okręt brał też udział w próbie przełamania blokady cieśniny Otranto w czerwcu tego samego roku, lecz musiał się wycofać, kiedy drednot „Szent István” został zatopiony. Po wojnie „Erzherzog Karl” został przekazany Francji jako pryz, ale osiadł na mieliźnie w Bizercie. Został zezłomowany we Włoszech w 1921 roku.

Konstrukcja

Rzut z lewej burty i plan pokładu pancernika typu Erzherzog Karl

Wyporność pancernika SMS^[a] „Erzherzog Karl” wynosiła 10 640 t. Miał 126,2 m długości całkowitej (124,35 m długości na linii wody), 21,78 m szerokości i 7,51 m zanurzenia. Załoga składała się z 37 oficerów i 703 marynarzy^[1]. On i jego siostrzane okręty były ostatnimi i największymi przeddrednotami zbudowanymi przez Austro-Węgry, przerastając pancerniki typu Habsburg o około 2000 ton^[2]. Okręt był napędzany za pomocą dwóch czterocylindrowych maszyn parowych potrójnego rozprężania^[3]. Były one zasilane w parę przez 12 kotłów Yarrow opalanych węglem, rozmieszczonych w trzech kotłowniach^[3]. Podczas rejsu maszynownia okrętów zapewniała 18 000 KM^[2] (według innych źródeł 13 530 KM^[3]) mocy, co pozwalało osiągnąć prędkość 20,5 węzła^[2]. Było to o jeden węzeł więcej niż pierwotnie zakładano^[4].

Uzbrojenie główne pancernika składało się z czterech dział Škoda K01 kal. 240 mm L/40, po dwa w dwóch wieżach artyleryjskich^[5]. Działa te były austro-węgierskimi replikami dział Krupp C97 kal. 240 mm L/40, użytych na pancernikach typu Habsburg^[6]. Kąt podniesienia dział wynosił od -4° do +20°, a maksymalny kąt ostrzału 150° na każdą burtę^[5][6]. 45-kilogramowy ładunek prochu nadawał pociskom prędkość wylotową 725 m/s, co przy kącie podniesienia 9,15° dawało zasięg ok. 10 tysięcy metrów^[6]. Szybkostrzelność wynosiła trzy do czterech strzałów na minutę^[6]. Artylerię średniego kalibru stanowiło 12 dział Škoda kal. 190 mm L/42^[7], zamontowanych w ośmiu pojedynczych kazamatach na burtach okrętu i w czterech pojedynczych wieżach artyleryjskich, po dwóch na każdej burcie^[5]. Działa mogły wystrzeliwać 97-kilogramowe pociski przeciwpancerne na odległość 20 000 m przy maksymalnym podniesieniu lufy i prędkości wylotowej pocisku 800 m/s^[5]. Szybkostrzelność wynosiła trzy strzały na minutę^[7]. Okręt posiadał lekkie uzbrojenie do obrony przed torpedowcami. Było to 12 dział Škoda kal. 66 mm L/45^[5][8]. Obronę przeciwlotniczą stanowiły cztery działka Vickers kal. 37 mm kupione od Wielkiej Brytanii w 1910 roku i zamontowane na pancerniku^[9]. Pancernik był również wyposażony w dwie nadwodne wyrzutnie torpedowe kal. 450 mm, lecz były one rzadko używane^[2][5].

Służba

Czas pokoju

Krótko po wejściu do służby, „Erzherzog Karl” stał się okrętem flagowym floty. W 1907 roku odbył ośmiomiesięczny rejs po wschodnim Morzu Śródziemnym, odwiedzając po drodze Pireus, Smyrnę, Bejrut i Jaffę. Rok później okręt wpłynął na wody zachodniego Morza Śródziemnego, zatrzymując się podczas swojej podróży w Barcelonie, Gibraltarze, Tangerze, Maladze oraz na Korfu. Podczas tych dwóch wypraw, na pokład statku weszli królowie Hiszpanii i Grecji oraz cesarz niemiecki. W 1909 roku okręt przeszedł niewielką modernizację i jeszcze w tym samym roku odbył kolejny rejs po Morzu Śródziemnym. W 1910 roku okręt jeszcze raz wypłynął na wody Morza Śródziemnego, zanim w czerwcu został zadokowany na generalny remont^[10].

I wojna światowa

W momencie wybuchu I wojny światowej okręt był przypisany do III Dywizjonu Pancerników Austro-Węgierskiej Marynarki Wojennej^[2]. Pancernik został zmobilizowany w celu eskorty SMS „Goeben” i SMS „Breslau” w czasie ich ucieczki. Niemieckie krążowniki próbowały wyrwać się z cieśniny Mesyńskiej, która była otoczona przez brytyjskie okręty i uciec do Turcji. Ich ucieczka powiodła się. Kiedy austro-węgierska flota była na wysokości Brindisi na południu Włoch, okręty zostały odwołane^[11]. W towarzystwie innych austro-węgierskich jednostek, „Erzherzog Karl” wraz z dwoma „bliźniakami” wziął udział w bombardowaniu Ankony 24 maja 1915 roku. Okręty zużyły 24 pociski przeciwpancerne kal. 240 mm ostrzeliwując stacje przekaźnikowe i semaforowe oraz 74 pociski kal. 190 mm do bombardowania włoskich baterii obrony wybrzeża i innych instalacji portowych^[2].

1 lutego 1918 roku wybuchł bunt wśród załóg krążowników pancernych stacjonujących w Kotorze, włączając to załogi SMS „Sankt Georg” i SMS „Kaiser Karl VI”. Dwa dni później do portu przybyły trzy pancerniki typu Erzherzog Karl i asystowały w jego tłumieniu. Po spacyfikowaniu buntu krążowniki „Sankt Georg” i „Kaiser Karl VI” zostały wycofane ze służby, a pancerniki typu Erherzog Karl zostały na stałe przeniesione do portu w Kotorze^[12]. Admirał Miklós Horthy planował na poranek 11 czerwca atak na siły brytyjskie blokujące cieśninę Otranto; trzy pancerniki typu Erzherzog Karl i cztery typu Tegetthoff miały osłaniać krążowniki typu Novara. Plan zakładał powtórzenie sukcesu rajdu przeprowadzonego rok wcześniej. Horthy chciał zniszczyć flotę blokującą cieśninę poprzez zwabienie brytyjskich okrętów do krążowników i mniejszych jednostek, które były osłaniane przez działa pancerników, w tym typu Erzherzog Karl. Jednak rano 10 czerwca drednot „Szent István” został storpedowany i zatopiony przez włoski kuter torpedowy. Horthy uznał, że element zaskoczenia został stracony i odwołał operację^[13]. Miało to być ostatnie zadanie bojowe, w którym wziął udział „Erzherzog Karl”. Resztę wojny okręt spędził w porcie w Puli^[14].

Niedługo po zakończeniu wojny pancernik „Erzherzog Karl” został przejęty przez nowo utworzone Państwo Słoweńców, Chorwatów i Serbów, lecz później przekazany Francji w ramach reparacji wojennych^[15]. Jednak podczas rejsu do Tulonu okręt osiadł na mieliźnie w okolicach Bizerty i został zezłomowany w 1920 roku in situ^[16].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Ryan Noppen: Austro-Hungarian Battleships 1914–1918. T. 193. Botley, Oxford, UK: Osprey Publishing, 2012, seria: New Vanguard. ISBN 978-1-84908-688-2. OCLC 769990390. (ang.)
• René Greger: Austro-Hungarian warships of World War I. London: Ian Allan, 1976. ISBN 978-0-7110-0623-2. OCLC 2440180. (ang.)
• Paul G. Halpern: A Naval History of World War I. Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 978-1-55750-352-7. OCLC 57447525. (ang.)
• Peter Hore: Battleships. London: Lorenz Publishing, 2004. ISBN 978-0-7548-1407-8. OCLC 56458155. (ang.)
• Charles Koburger: The Central Powers in the Adriatic, 1914–1918: War in a Narrow Sea. Wyd. 5. Westport, CT: Greenwood Publishing Group, 2001. ISBN 978-0-275-97071-0. OCLC 44550580. (ang.)
• Tony DiGiulian: Austria-Hungary 24 cm/40 (9.4") (ang.). NavWeaps.com. [dostęp 2010-05-23].
• Tony DiGiulian: Austria-Hungary 19 cm/42 (7.48") Skoda (ang.). NavWeaps.com. [dostęp 2010-05-23].
• Tony DiGiulian: Austria-Hungary 7 cm/50 (2.75") K10 and K16 Skoda (ang.). NavWeaps.com. [dostęp 2010-05-23].
• Tony DiGiulian: British .5-pdr [37 mm/43 (1.46") Mark I] (ang.). NavWeaps.com. [dostęp 2010-05-23].
• R.U.S.I. journal. T. 50. Royal United Services Institute for Defence Studies, 1901. (ang.)
• Anthony Sokol: The Imperial and Royal Austro-Hungarian Navy. Annapolis: United States Naval Institute, 1968. OCLC 462208412. (ang.)
• Alex Lakatos: Erzherzog Karl Class (ang.). W: Erzherzog Karl Class Battleships-Austria Hungary [on-line]. battleships-cruisers.co.uk. [dostęp 2016-06-21].