SMS Kaiser Friedrich III

SMS Kaiser Friedrich III

SMS „Kaiser Friedrich III” w 1902 roku
Klasa	pancernik
Typ	Kaiser Friedrich III
Historia
Stocznia	Kaiserliche Werft, Wilhelmshaven
Położenie stępki	5 marca 1895
Wodowanie	1 lipca 1896
Kaiserliche Marine
Wejście do służby	7 października 1898
Wycofanie ze służby	20 stycznia 1915
Los okrętu	złomowany w 1920
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	normalna: 11 097 ton pełna: 11 785 ton (11 599 długich ton)
Długość	całkowita: 125,3 metra 120,9 metra na wodnicy
Szerokość	20,4 metra
Zanurzenie	7,89–8,25 metra
Materiał kadłuba	stal
Napęd
3 maszyny parowe potrójnego rozprężania o łącznej mocy 13 000 KM 12 kotłów, 3 śruby
Prędkość	17,3–17,5 węzła
Zasięg	3420 Mm przy prędkości 10 węzłów
Uzbrojenie
4 działa kal. 24 cm (2 × II) 18 dział kal. 15 cm (18 × I) 12 dział kal. 8,8 cm (12 × I) 12 działek kal. 3,7 cm (12 × I)
Wyrzutnie torpedowe	6 × 45 cm
Opancerzenie
pas burtowy: 300–150 mm pokład: 65 mm stanowisko dowodzenia: 250 mm wieże: 250 mm kazamaty: 150 mm
Załoga	651 osób

SMS Kaiser Friedrich III – niemiecki pancernik (przeddrednot) z przełomu XIX i XX wieku, jedna z pięciu jednostek typu Kaiser Friedrich III. Okręt miał wyporność 11 097 ton i osiągał prędkość ponad 17 węzłów, zaś jego główne uzbrojenie stanowiły cztery działa kalibru 24 cm umieszczone w dwóch wieżach. Pancernik został zwodowany 1 lipca 1896 roku w stoczni Kaiserliche Werft w Wilhelmshaven, a 7 października 1898 roku wcielono go do służby w Kaiserliche Marine. Jego patronem był cesarz Fryderyk III Hohenzollern. Jednostka służyła w Heimatflotte i w Hochseeflotte, biorąc ograniczony udział w I wojnie światowej. W 1915 roku okręt został wycofany z czynnej służby. Z listy floty skreślono go w 1919 roku, po czym został złomowany w 1920 roku.

Projekt i budowa

Plany pancernika typu Kaiser Friedrich III

Zwycięstwo w wojnie francusko-pruskiej umożliwiło Prusom zjednoczenie Niemiec, które jako Cesarstwo stało się najsilniejszym europejskim mocarstwem lądowym^[1]. Ambicją nowo utworzonego państwa było także zostanie potęgą morską, co spowodowało konieczność rozbudowy floty wojennej, a w szczególności budowę najsilniejszych ówcześnie jednostek – pancerników^[1]. Przyjęty przez Reichstag program rozbudowy floty zakładał wzrost liczebności Kaiserliche Marine do 17 pancerników, ośmiu monitorów oraz dziewięciu wielkich i 26 małych krążowników^[1].

Projekt pancerników typu Kaiser Friedrich III powstał w latach 1892–1894, jeszcze podczas budowy jednostek typu Brandenburg^[2][3]. Opóźnienia w budowie jednostek pozwoliły na zapoznanie się z wnioskami z eksploatacji pierwszej jednostki tego typu^[4]. W konsekwencji nowe okręty otrzymały uzbrojenie główne mniejszego kalibru (24 cm zamiast 28 cm), ponieważ konstruktorzy uznali za ważniejszy parametr wyższej szybkostrzelności niż wagę salwy burtowej^[1][5]. Wybór kalibru 24 cm spowodował, że budowane w tym samym czasie w innych państwach pancerniki zdecydowanie górowały nad niemieckimi, mając na uzbrojeniu przeważnie działa kalibru 305 mm (a nawet 330 mm w przypadku pancerników US Navy)^[4][6]. Na jednostkach typu Kaiser Friedrich III wzmocniono za to artylerię średniego kalibru, którą tworzyło 18 dział kalibru 15 cm umieszczonych w pojedynczych wieżach i kazamatach^[5][7][a]. Kolejną innowacją było wprowadzenie napędu trójśrubowego^[7][8]. Okręty miały też ulepszony system opancerzenia^[2].

Przyszły „Kaiser Friedrich III” zbudowany został w stoczni Kaiserliche Werft(niem.) w Wilhelmshaven (nr stoczniowy 22)^[6][9]. Okręt miał być następcą planowanej do wycofania z linii fregaty pancernej SMS „Preußen” (niem. Ersatz–Preußen)^[10][11]. Stępkę pancernika położono 5 marca 1895 roku, a zwodowany został 1 lipca 1896 roku^[6][12][b]. Nazwę otrzymał na cześć cesarza Fryderyka III Hohenzollerna^[6][7]. Zarówno na ceremonii położenia stępki, jak i wodowania obecny był cesarz Wilhelm II Hohenzollern^[12]. Koszt budowy okrętu wyniósł 21 mln 472 tys. marek^[9][13].

Dane techniczne

Charakterystyka ogólna

Okręt był pancernikiem (przeddrednotem) wykonanym ze stali metodą nitowania^[14]. Kadłub o poprzeczno-wzdłużnym układzie wiązań podzielony był na 12 przedziałów wodoszczelnych, zaś dno podwójne obejmowało 70% jego długości^[14]. Jednostka miała masywne nadbudówki, dwa wysokie kominy i dwa maszty palowe z marsami^[14].

Pancernik miał długość całkowitą 125,3 metra (120,9 metra na wodnicy), szerokość 20,4 metra i zanurzenie od 7,89 metra na dziobie i 8,25 metra na rufie^[9][14]. Wyporność normalna (konstrukcyjna) wynosiła 11 097 ton, zaś pełna 11 785 ton (11 599 długich ton)^[9][15]. Wysokość metacentryczna wynosiła 0,917–1,18 metra^[14]. Okręt miał dość wysoką wolną burtę oraz dobrą dzielność morską i sterowność, jednak przy mocnym wychyleniu steru prędkość spadała o 40%^[14][16].

Załoga jednostki składała się z 39 oficerów i 612 podoficerów i marynarzy^[7][15][c]. W przypadku pełnienia funkcji okrętu flagowego liczebność załogi zwiększała się o 63–75 osób, z czego 12 stanowili oficerowie^[14].

Urządzenia napędowe i pomocnicze

Okręt był napędzany przez trzy trzycylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania, które napędzały poprzez wały napędowe trzy trójskrzydłowe śruby napędowe o średnicy 4,5 metra^[10][17][d]. Para była dostarczana przez cztery kotły wodnorurkowe Thornycroft, wyposażone łącznie w osiem palenisk i osiem kotłów cylindrycznych, które miały łącznie 32 paleniska^[18][19]. Ciśnienie robocze kotłów wynosiło 12 at, a ich łączna powierzchnia grzewcza wynosiła 3390 m²^[10][e]. Wszystkie kotły były opalane węglem, którego normalny zapas wynosił 650, a maksymalny 1070 ton^[9][17].

Nominalna moc siłowni wynosiła 13 000 KM (maksymalnie 13 053 KM przy 107 obr./min), co pozwalało na osiągnięcie prędkości maksymalnej od 17,3 do 17,5 węzła^[9][17][f]. Zasięg wynosił 3420 mil morskich przy prędkości 10 węzłów^[9][17]. Zużycie węgla przy mocy 10 000 KM wynosiło około 11 ton na godzinę, zaś przy mocy maksymalnej 16 ton na godzinę^[20].

Energia elektryczna (prąd stały o napięciu 74 V) wytwarzana była przez pięć generatorów o łącznej mocy 320 kW^[10][17].

Uzbrojenie

Główne uzbrojenie pancernika składało się z czterech dział kalibru 24 cm SK L/40 C/97 w dwóch umieszczonych w osi okrętu dwudziałowych wieżach – po jednej na pokładzie pogodowym i rufie^[10][21]. Masa działa wynosiła 25,64 tony, a jego długość całkowita 9,55 metra; długość samej lufy wynosiła 8,87 metra^[22]. Działa wykorzystywały amunicję rozdzielnego ładowania. Pociski o masie 140 kg wystrzeliwane były za pomocą umieszczonych w łuskach ładunków miotających^[21][22]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -5 do +30°, zaś maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością początkową 690 m/s pocisku wynosiła 16 900 metrów^[21][g]. Szybkostrzelność wynosiła początkowo jeden strzał na nieco powyżej minuty, by wzrosnąć później (po zmianie ładunków miotających) do trzech–czterech strzałów na minutę^[4][21]. Kąt ostrzału wież wynosił 270°^[20]. Zapas amunicji wynosił 300 sztuk (czyli 75 pocisków na działo)^[10][21].

Artyleria średniego kalibru składała się z osiemnastu pojedynczych dział kalibru 15 cm SK L/40 C/97 (faktyczny kaliber działa wynosił 149,1 mm)^[10][23]. Sześć dział umieszczono na śródokręciu w wieżach (po trzy na każdą burtę), zaś pozostałe zainstalowano w kazamatach^[24]. Długość całkowita działa wynosiła 5,96 metra, długość lufy 5,54 metra, a jej masa 4460 kg^[25]. Działa także wykorzystywały amunicję rozdzielnego ładowania, a masa pocisku wynosiła od 40 do 51 kg^[24][25]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -5 do +20°, zaś maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością początkową 800 m/s pocisku wynosiła 13 700 metrów^[24][25]. Szybkostrzelność wynosiła od czterech do pięciu strzałów na minutę^[21][25]. Kąt ostrzału dział umieszczonych w wieżach wynosił około 135°, a tych w kazamatach 110°^[20]. Łączny zapas amunicji wynosił 2160 sztuk, czyli 120 pocisków na działo^[10][24].

Artylerię do zwalczania torpedowców stanowiło 12 pojedynczych dział kalibru 8,8 cm SK L/30 C/89^[10][23]. Długość całkowita działa wynosiła 2,61 metra, długość lufy 2,38 metra, a masa lufy z zamkiem 665 kg^[26]. Strzelały one pociskami o masie 7 kg (cały nabój ważył 13,8 kg) z prędkością początkową 590 m/s na maksymalną odległość 10 500 metrów^[24][26]. Szybkostrzelność wynosiła do 15 strzałów na minutę, zaś łączny zapas amunicji wynosił 3000 sztuk (250 pocisków na działo)^[10][24]. Prócz tego na pokładzie znalazło się 12 pojedynczych szybkostrzelnych działek kalibru 3,7 cm^[10][24][h].

Broń torpedową stanowiło sześć wyrzutni kalibru 450 mm: po jednej na dziobie i rufie oraz po dwie z każdej burty, z łącznym zapasem 16 torped^[10][24]. Torpedy typu C45/91 miały długość 5,11 metra, masę 541 kg (w tym głowica bojowa 87,5 kg trotylu), a ich zasięg wynosił 800 metrów przy prędkości 26 węzłów i 500 metrów przy prędkości 32 węzły^[24][27].

Opancerzenie

Pancerz okrętu miał łączną masę 3800 ton^[20]. Jego podstawowym elementem był wykonany ze stali Kruppa pas burtowy o grubości maksymalnej 300 mm na wodnicy śródokręcia, zmniejszającej się w stronę dziobu i rufy odpowiednio do 150 i 200 mm, położony na warstwie drewna tekowego o grubości 250 mm^[10][21]. Poniżej linii wodnej grubość pancerza burtowego wynosiła 180 mm^[4]. Pokład pancerny umieszczony został na górnej części głównego pasa burtowego i miał grubość 65 mm, zamykając tym samym pancerną cytadelę^[10][21].

Wieże artylerii głównej były chronione od czoła i z boku pancerzem o grubości 250 mm (dach 50 mm)^[10][21]. Ich barbety miały pancerz o grubości 250 mm^[4]. Wieże artylerii średniej i kazamaty miały grubość 150 mm, zaś maski dział kalibru 8,8 cm miały grubość 70 mm^[10][21]. Wieża dowodzenia chroniona była płytami o grubości 250 mm i miała strop gruby na 30 mm^[10][21]. Niezatapialność jednostki starano się powiększyć poprzez wypełnienie przestrzeni między poszczególnymi pomieszczeniami i elementami konstrukcyjnymi naklejanym warstwowo korkiem, jednak element ten odpadał przy prowadzeniu ognia, ulegał zawilgoceniu i stanowił siedzibę trudnych do zwalczenia bezkręgowców^[16][21].

Wyposażenie i malowanie

Jako środki ratownicze i komunikacyjne na okręcie znajdowały się: dwa kutry, dwie szalupy, dwa barkasy, jedna pinasa, dwa jole i dwa bączki^[14]. Opuszczanie i podnoszenie łodzi możliwe było dzięki dwóm dźwigom o łukowym kształcie^[14].

Kadłub do poziomu pokładu głównego pomalowany był na kolor szary nr 9 (niem. Grau 1896), zaś pokład główny, nadbudówki, kominy, nawietrzniki, maszty oraz wieże artyleryjskie pomalowane były na kolor jasnoszary^[14]. Elementy dekoracyjne (godło na dziobie i ornamenty rufowe) pomalowane były w kolorze żółtozłotym^[28].

Służba

„Kaiser Friedrich III” w 1899 roku

SMS „Kaiser Friedrich III” został wcielony do służby w Kaiserliche Marine 7 października 1898 roku^[12][29]. Pancernik zastąpił we flocie fregatę pancerną SMS „Baden”^[12][i]. Do lutego 1899 roku trwały próby morskie okrętu, które przeprowadzono na redzie Wilhelmshaven i na Bałtyku^[12]. Po ich zakończeniu pancernik trafił do stoczni w Wilhelmshaven, gdzie dokonano koniecznych poprawek w konstrukcji jednostki^[12]. „Kaiser Friedrich III” powrócił do służby 21 października 1899 roku, po czym został okrętem flagowym 1. Dywizjonu Pancerników^[12]. 17 listopada okręt w składzie zespołu z krążownikiem SMS „Hela” i jachtem SMY „Hohenzollern” z rodziną cesarską na pokładzie udał się z oficjalną wizytą do Wielkiej Brytanii w celu odwiedzin królowej Wiktorii, kotwicząc najpierw w Dover (18–20 listopada), a następnie w Portsmouth (20–23 listopada); zespół powrócił do Kilonii 1 grudnia, zawijając w dniach 29–29 listopada do Vlissingen^[12].

24 stycznia 1900 roku okręt został jednostką flagową 2. Dywizjonu 1. Eskadry Heimatflotte^[2][12]. W dniach 2–8 kwietnia eskadra operowała na wodach Zatoce Gdańskiej, zaś 7 maja wyruszyła na Morze Północne, zawijając do Lerwick i kotwicząc od 12 do 15 maja w pobliżu Bergen (powrót do Kilonii nastąpił 26 maja)^[12]. Od 15 sierpnia do 15 września „Kaiser Friedrich III” i „Kaiser Wilhelm II” wzięły udział w manewrach floty, przeprowadzonych na wodach między Wilhelmshaven a Świnoujściem^[30]. 1 listopada dowództwo I Eskadry objął książę Henryk Pruski, a SMS „Kaiser Friedrich III” został jego okrętem flagowym^[30]. Między 4 a 15 grudnia okręty eskadry odbyły rejs szkoleniowy na wody Cieśnin Duńskich, kotwicząc od 10 do 12 grudnia na redzie Larvik^[30].

W połowie marca 1901 roku I Eskadra przepłynęła na wschodnią część Morza Bałtyckiego, a wracając do Kilonii o godzinie 1:27 w nocy z 1 na 2 kwietnia, płynący prędkością maksymalną „Kaiser Friedrich III” wszedł nieopodal przylądka Arkona (Ławica Orla) na nieoznaczoną na mapach mieliznę^[30]. Kadłub w części rufowej został rozerwany, w wyniku czego do wnętrza okrętu dostało się 1200 ton wody i nastąpił przechył na lewą burtę^[30]. Walka z napływającą wodą została utrudniona przez pożar, który wybuchł w prawoburtowej kotłowni, co spowodowało zatrzymanie maszyn i zalanie pomieszczenia, a z okrętu zaczęto spuszczać na wodę łodzie ratunkowe^[30]. Uszkodzoną jednostkę próbował wziąć na hol pancernik „Kaiser Wilhelm II”, jednak bezskutecznie; dopiero uruchomienie nieuszkodzonych kotłów i maszyn umożliwiło zejście z mielizny i powolny marsz z prędkością 5 węzłów w kierunku Kilonii w asyście pozostałych jednostek I Eskadry^[31]. Pancernik osiągnął port 3 kwietnia, po czym trafił do doku, a 23 kwietnia przepłynął do Wilhelmshaven, gdzie 4 maja został wycofany ze służby w celu dokonania badań technicznych mających wskazać przyczyny wypadku^[32]. Stwierdzono rozerwanie prawej części kadłuba o szerokości 60–70 cm na około ⅔ długości, złamanie stewy rufowej i wygięcie śrub napędowych^[31]. Dokonano również pomiaru głębokości Ławicy Orlej, gdzie odnaleziono nieoznaczoną ławicę z kamiennym garbem, znajdującą się zaledwie 8,2 metra poniżej poziomu morza^[32]. W wyniku tego dowódca jednostki oraz I Eskadry zostali uniewinnieni od zarzutów spowodowania uszkodzenia okrętu^[32]. Naprawę pancernika przeprowadzono w macierzystej stoczni w Wilhelmshaven, a zakończyła się ona 1 listopada, kiedy to okręt został ponownie wcielony do służby (między 17 czerwca a 24 października funkcję jednostki flagowej I Eskadry pełnił siostrzany pancernik „Kaiser Wilhelm der Große”)^[32][33]. Jeszcze w listopadzie okręty I Eskadry uczestniczyły w manewrach, a między 2 a 15 grudnia odbyły rejs na wody Kattegatu i Skagerraku, odwiedzając m.in. Kristianię (tam na pokładzie „Kaisera Friedricha III” gościł król Szwecji i Norwegii Oskar II)^[32].

W końcu kwietnia 1902 roku „Kaiser Friedrich III” z księciem Henrykiem Pruskim na pokładzie wziął udział w rejsie I Eskadry wokół Wysp Brytyjskich, przechodząc 29 kwietnia przez Pentland Firth i docierając 1 maja do Lough Swilly^[32]. Następnie niemieckie okręty odwiedziły Londonderry i przepłynęły do Berehaven, gdzie nastąpiło spotkanie z jednostkami Royal Navy, a okręty wizytował brytyjski książę Artur; dalej trasa prowadziła do Kingstown (gdzie okręty odwiedził adiutant lorda namiestnika Irlandii Gerald Cadogan), skąd 24 maja zespół odpłynął do Kilonii, osiągając port przeznaczenia następnego dnia^[32]. W czerwcu „Kaiser Friedrich III” z księciem Henrykiem Pruskim na pokładzie ponownie na czele I Eskadry udał się do Wielkiej Brytanii, by wziąć udział w rewii flot z okazji koronacji króla Edwarda VII, odwołanej jednak z powodu choroby Edwarda^[32]. W dniach 8–20 lipca I Eskadra wraz z I Flotyllą Torpedowców oraz krążownikiem „Niobe” wzięły udział w rejsie na wody norweskie, a między 17 sierpnia a 18 września jej okręty uczestniczyły w manewrach, przeprowadzonych na wodach między Kilonią a Wilhelmshaven^[32]. Kolejne ćwiczenia odbyły się od 24 do 28 listopada, a 1 grudnia I Eskadra popłynęła w kierunku Bergen, powracając do bazy 12 grudnia^[34].

W 1903 roku „Kaiser Friedrich III” nadal był okrętem flagowym I Eskadry, w skład której wchodziły ponadto: pancerniki „Kaiser Wilhelm II”, „Kaiser Wilhelm der Große”, „Kaiser Karl der Große”, „Wittelsbach”, „Zähringen” i „Wettin” oraz krążowniki „Prinz Heinrich”, „Victoria Louise”, „Amazone”, „Ariadne” i „Niobe”^[35]. Na początku i pod koniec kwietnia okręty eskadry przeprowadziły ćwiczenia, a 10 maja wyszły w rejs na Ocean Atlantycki, mijając 14 maja Ouessant i docierając 19 maja do Vigo^[35]. W rejs powrotny niemieckie jednostki wyruszyły 30 maja, przechodząc 3 czerwca przez kanał La Manche i po ćwiczeniach z I Flotyllą Torpedowców zawijając 10 czerwca do Kilonii^[35]. Następnie, po ćwiczeniach artyleryjskich, załoga pancernika wzięła udział w Tygodniu Kilońskim, podczas którego doszło w końcu czerwca do spotkania z załogami okrętów US Navy przebywającymi w Kilonii z wizytą (zespół tworzyły pancernik USS „Kearsarge”, krążowniki USS „Chicago”, USS „Raleigh”, USS „San Francisco” i kanonierka USS „Machias”)^[35]. W dniach 6–7 lipca „Kaiser Friedrich III” wziął udział w ćwiczeniach taktycznych, a od 14 do 15 lipca odbył strzelanie na pełnym morzu; podczas tych drugich ćwiczeń okręt zderzył się z niszczycielem SMS G 112, niemal go zatapiając (sam pancernik odniósł niewielkie uszkodzenia)^[35]. 24 i 25 lipca I Eskadra przebywała w Arendal, po czym następnego dnia wróciła do Kilonii, a od 15 sierpnia jej okręty uczestniczyły w manewrach jesiennych floty^[35]. Po ich zakończeniu „Kaiser Friedrich III” przestał być jednostką flagową I Eskadry i został przeniesiony do nowo powstałej II Eskadry^[35].

W 1904 roku pancernik odbył rejs na Morze Północne, zawijając podczas niego do Plymouth, Vlissingen, Lerwick i Molde, a w dniach 29 sierpnia – 15 września uczestniczył w jesiennych manewrach^[35]. 1 października „Kaiser Friedrich III” został okrętem flagowym II Eskadry, w skład której wchodziły wówczas ponadto pancerniki „Kaiser Wilhelm der Große”, „Weißenburg”, „Wörth”, „Braunschweig” i „Elsaß”^[36]. Jesienią tego roku okręty II Eskadry odbyły rejs szkoleniowy we wschodniej części Morza Bałtyckiego^[37].

Od 12 lipca do 9 sierpnia 1905 roku pancerniki II Eskadry udały się w rejs letni na wody szwedzkie, kotwicząc w dniach 20–24 lipca na redzie Göteborga, a następnie nieopodal Sztokholmu (2–7 sierpnia)^[37]. 1 października „Kaiser Friedrich III” przestał być okrętem flagowym II Eskadry, zastąpiony przez pancernik SMS „Preußen”^[37]. W październiku jednostka uczestniczyła w manewrach jesiennych, a w grudniu w zimowych, przeprowadzonych na wodach Bałtyku^[37].

Latem 1906 roku jednostki II Eskadry wypłynęły w rejs letni na wody norweskie, docierając do Molde (20–26 lipca) i Bergen (27 lipca – 2 sierpnia)^[37]. W dniach 7–15 września pancerniki wzięły udział w manewrach jesiennych, a w grudniu odbyły rejs na Morze Północne^[37]. Od 8 maja do 7 czerwca „Kaiser Friedrich III” uczestniczył w manewrach wiosennych, które zostały przeprowadzone na Morzu Północnym, a następnie w manewrach letnich na wodach Bałtyku (od 12 lipca do 10 sierpnia)^[37]. Następnie pancernik został tymczasowo wycofany ze służby i trafił do Stoczni Cesarskiej(niem.) w Kilonii na głębszą modernizację^[9][37].

Trwające w latach 1908–1909 prace, spowodowane m.in. problemami ze statecznością, miały następujący zakres: skrócono kominy, zdjęto dźwigi łodziowe i wymieniono maszty z marsami bojowymi na lżejsze z platformami, zlikwidowano dwa poziomy nadbudówek, usunięto cztery działa kalibru 15 cm, 12 działek kalibru 3,7 cm i rufową wyrzutnię torpedową, a także przeniesiono osiem dział kalibru 8,8 cm do kazamat (dodając dwa działa tego kalibru)^[13][24]. Podczas modernizacji przystosowano również część kotłów do opalania paliwem płynnym i od tej pory okręt zabierał 650 ton węgla i 200 ton oleju napędowego^[9]. W wyniku kosztującej około 1,5 mln marek przebudowy wyporność normalna pancernika wzrosła do 11 233 ton, a pełna do 11 894 ton^[9][38]. Po zakończeniu remontu „Kaiser Friedrich III” został skierowany na Bałtyk do formacji rezerwowej, a jego reaktywacja nastąpiła latem 1910 roku, kiedy 2 sierpnia został okrętem flagowym 3. Eskadry Hochseeflotte^[2][38]. W jej składzie pancernik uczestniczył w manewrach jesiennych floty, trwających od 17 sierpnia do 11 września^[38]. Po manewrach, 16 września jednostkę znów przeniesiono do rezerwy^[38].

Po wybuchu I wojny światowej, 5 sierpnia 1914 roku pancernik wraz z siostrzanymi jednostkami został reaktywowany i włączony do 5 Eskadry Hochseeflotte, której zadaniem była obrona wybrzeża^[39][40]. Okręty 5 Eskadry operowały początkowo z Wilhelmshaven, a następnie z Kilonii, prowadząc rejsy dozorowe u ujścia Łaby^[39]. We wrześniu skierowany na Bałtyk pancernik wraz z pozostałymi okrętami 5 Eskadry wziął udział w nieudanej próbie desantu pod Windawą, a w dniach 26–30 grudnia okręt udał się w rejs pod Gotlandię^[38][41]. W lutym 1915 roku okręt wycofano z aktywnej służby we flocie i po zredukowaniu załogi został skierowany do służby pomocniczej, stając się pływającą baterią artyleryjską do obrony portu kilońskiego^[39][38]. 20 stycznia 1915 roku z powodu braku obsady SMS „Kaiser Friedrich III” został wycofany ze służby^[38]. W 1916 roku rozbrojona jednostka pełniła rolę hulku dla jeńców wojennych, a wiosną roku następnego służyła jako hulk mieszkalny dla załóg okrętów szkolnej Flotylli Torpedowców w Flensburgu^[29][38]. Zdemontowane z okrętu działa artylerii głównej zostały zaadaptowane na potrzeby artylerii kolejowej^[24].

6 grudnia 1919 roku okręt został skreślony z listy jednostek floty i sprzedany firmie złomowej z Berlina^[29][38]. W następnym roku „Kaiser Friedrich III” został złomowany w Kilonii–Nordmole^[29][38]. Ornament dziobowy pancernika zachował się w Muzeum Wojskowo-Historycznym Bundeswehry w Dreźnie^[29].

Przypisy

Uwagi

Bibliografia

• Maciej Chodnicki: Amerykańskie ciężkie okręty artyleryjskie na tle konstrukcji innych państw. Wyd. 2. T. 1: Predrednoty. Warszawa: ACAD, 2018. ISBN 978-83-62989-97-3.
• Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene M. Kolesnik (red.). London: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 978-0-85177-133-5. (ang.).
• Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
• Tony DiGiulian: Torpedoes of Germany: 45 cm (17.7") C45/91 Br. navweaps.com. [dostęp 2022-09-05]. (ang.).
• Michał Glock. Pierwsze niemieckie pancerniki. Część 1. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 6 (102), czerwiec 2010. Warszawa: Magnum X. ISSN 1426-529X. 
• Michał Glock. Pierwsze niemieckie pancerniki. Część 2 – Ostatnie predrednoty. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7 (103), lipiec 2010. Warszawa: Magnum X. ISSN 1426-529X. 
• Ivan Gogin: KAISER FRIEDRICH III battleships (1898 - 1902). Navypedia. [dostęp 2022-09-05]. (ang.).
• Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
• Erich Gröner: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945: Panzerschiffe, Linienschiffe, Schlachtschiffe, Flugzeugträger, Kreuzer, Kanonenboote. T. 1. München: Bernard & Graefe, 1982. ISBN 3-7637-4800-8. (niem.).
• Hans H. Hildebrand, Albert Röhr, Hans-Otto Steinmetz: Die Deutschen Kriegsschiffe: Biographien: ein Spiegel der Marinegeschichte von 1815 bis zur Gegenwart. Wyd. 2. T. 3. Herford: Koehlers Verlagsgesellschaft mbH, 1985. ISBN 3-7822-0371-2.
• Jane’s Fighting Ships 1905/6. Fred T. Jane (red.). New York: ARCO Publishing Company, 1970. (ang.).
• Michał Jarczyk, Krzysztof Dąbrowski. Pancerniki typu „Kaiser Friedrich III”. Część I. „Okręty Wojenne”. Nr 5 (121), 2013. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
• Michał Jarczyk, Krzysztof Dąbrowski. Pancerniki typu „Kaiser Friedrich III”. Część II. „Okręty Wojenne”. Nr 6 (122), 2013. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
• Michał Jarczyk, Krzysztof Dąbrowski. Pancerniki typu „Kaiser Friedrich III”. Część IV. „Okręty Wojenne”. Nr 3 (125), 2014. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
• KAISER FRIEDRICH III (6100599). miramarshipindex.nz. [dostęp 2022-09-05]. (ang.).
• Edmund Kosiarz: Pierwsza wojna światowa na Bałtyku. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1979. ISBN 83-215-3234-9.