SMS Sankt Georg

„Sankt Georg”
SMS „Sankt Georg”
Klasa	krążownik pancerny
Historia
Stocznia	Arsenał Morski, Pola
Położenie stępki	11 marca 1901
Wodowanie	8 grudnia 1903
K.u.K. Kriegsmarine
Wejście do służby	31 lipca 1905
Wycofanie ze służby	1918
Los okrętu	złomowany po 1920
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	7407 t konstrukcyjna 8199 t maksymalna
Długość	124,30 m
Szerokość	19 m
Zanurzenie	6,87-7,41 m
Napęd
2 maszyny parowe potrójnego rozprężania (VTE) o łącznej mocy 14 860 KM, 12 kotłów wodnorurkowych, 2 śruby
Prędkość	22 w.
Uzbrojenie
2 działa 238 mm L/40 (1 x II) 5 dział 190 mm L/42 (5 x I) 4 działa 149 mm L/40 (4 x I) 9 dział 66 mm L/45 (9 x I) 10 dział 47 mm (10 x I) 2 km 8 mm 2 wt 450 mm (2 x I) 2 działa desantowe 70 mm L/18 (na kutrach)
Załoga	621 (32 oficerów)

Uproszczony schemat uzbrojenia i opancerzenia „Sankt Georga”

Śródokręcie

„Sankt Georg” (w głębi SMS „Kaiser Karl VI” (2))

SMS Sankt Georg – krążownik pancerny z początku XX wieku w służbie Kaiserliche und Königliche Kriegsmarine, jedyny okręt swojego typu. Służył podczas I wojny światowej, jednak nie był intensywnie wykorzystywany bojowo. Brał udział w ostrzale artyleryjskim celów we Włoszech i uczestniczył w kilku nieskutecznych akcjach bojowych. Po likwidacji marynarki wojennej Austro-Węgier przyznany został Wielkiej Brytanii i złomowany po 1920 roku.

Budowa

SMS „Sankt Georg” (Święty Jerzy) był ostatnim i najsilniejszym okrętem klasy krążowników pancernych zbudowanym dla marynarki Austro-Węgier. Stanowił dalsze stadium rozwoju austro-węgierskich okrętów tej klasy, będąc bezpośrednim powiększonym rozwinięciem konstrukcji krążownika „Kaiser Karl VI”^[1]. Wprowadził artylerię główną dwóch kalibrów, podobnie, jak zbudowane nieco wcześniej krążowniki pancerne typu „Garibaldi” potencjalnego przeciwnika – Włoch. Artyleria taka składała się z nielicznych dział największego kalibru do walki z silnie opancerzonymi okrętami (na krążownikach omawianych typów zgrupowane były na dziobie, dla celów pościgowych) oraz liczniejszych dział drugiego, mniejszego kalibru (190-203 mm), a ponadto z artylerii średniej (kalibru typowo 150 mm) i artylerii pomocniczej. Unikalną cechą „Sankt Georga” było wysoce różnorodne i nietypowo rozmieszczone uzbrojenie, z dwoma działami 238 mm (24 cm) w wieży na dziobie i jednym działem 190 mm w znacznie mniejszej wieży na rufie, dalszymi czterema działami 190 mm w kazamatach, nieliczną artylerią średnią w postaci czterech dział 150 mm w kazamatach oraz artylerią pomocniczą składającą się z nowo wprowadzonych dział 66 mm (7 cm) i dział 47 mm.

Stępkę pod budowę okrętu położono 11 marca 1901 roku w krytym doku Arsenału Morskiego (Stoczni Marynarki Wojennej) w Poli. Na etapie budowy oznaczony był jako „Panzerkreuzer E” (krążownik pancerny E) lub „Ersatz Radetzky” (dla zamiany fregaty SMS „Radetzky”). 8 grudnia 1903 roku wodowano kadłub^[2] (według starszych publikacji wodowano go 8 lutego 1903 roku^[3]). Niedługo wcześniej nadano mu nazwę „Sankt Georg”, wybraną przez cesarza Franciszka Józefa, pomimo sugestii nazwania okrętu od imienia członka dynastii panującej, tak jak wcześniejszych krążowników pancernych^[2]. Dopiero 31 lipca 1905 roku okręt wszedł do służby^[4]. Koszt budowy wyniósł 18 077 945 koron^[3].

Opis

„Sankt Georg” miał typową architekturę dla krążowników pancernych tego okresu. Kadłub był gładkopokładowy, z taranową dziobnicą. Na samej rufie była tzw. galeryjka admiralska^[5]. Na pokładzie dziobowym znajdowała się dwudziałowa wieża dział 238 mm, a na rufowym – pojedyncza wieża działa 190 mm. Za wieżą dziobową była nadbudówka na całą szerokość kadłuba, dalej na śródokręciu trzy proste wysokie kominy i za nimi niższa nadbudówka rufowa. Pośrodku długości kadłuba na burtach były kazamaty dla par dział 190 mm, skierowanych do przodu i do tyłu. Kazamaty 4 dział 150 mm znajdowały się na burtach, na wysokości wież artylerii na dziobie i rufie (mogły strzelać na boki oraz, odpowiednio, na wprost w kierunku dziobu lub rufy, dzięki wcięciu burt)^[5]. Osiem dział 66 mm z maskami przeciwodłamkowymi znajdowało się na stanowiskach na pokładzie – na śródokręciu, za niską falszburtą, po cztery na burtę (cztery z nich były nad kazamatami dział 190 mm). Dziewiąte działo tego typu, zamienione w 1916 roku na przeciwlotnicze, znajdowało się na nadbudówce rufowej, w osi okrętu. Sylwetkę okrętu uzupełniały dwa maszty, w tym maszt na nadbudówce dziobowej, wyposażony w platformy. Po bokach drugiego i trzeciego komina były składowane łodzie i znajdowały się tam dwa duże dźwigi, o wygiętym ramieniu (odróżniające okręt od „Kaisera Karla VI”, nie posiadającego dźwigów)^[5].

Służba

W początkowym okresie służby okręt kilkakrotnie pływał na wschodnie Morze Śródziemne, odwiedzając okoliczne porty. Już wkrótce po wejściu do służby, wszedł w Pireusie w skład międzynarodowej eskadry, która w dniach od 26 listopada do 17 grudnia 1905 roku dokonała demonstracji siły wobec Turcji, wysadzając oddziały na wyspach Mytilene i Lemnos^[3]. Między kwietniem a lipcem 1907 roku „Sankt Georg” z krążownikiem SMS „Aspern” odbył rejs do USA, odwiedzając Nowy Jork i biorąc udział w paradzie na Hampton Roads w czerwcu z okazji 300-lecia założenia Jamestown^[3]. Między 18 grudnia 1908 a 31 maja 1911 roku był odstawiony do Eskadry Rezerwowej (w miejsce krążownika „Kaiser Karl VI”). W kolejnych latach uczestniczył w licznych manewrach, ćwiczeniach i przeglądach floty austro-węgierskiej. W 1913 roku brał udział w międzynarodowej demonstracji siły przeciw Czarnogórze, usiłującej zająć albański port Skutari^[6] – między 18 sierpnia a 7 listopada, w składzie międzynarodowej eskadry, blokował ujście rzeki Bojany (zmieniony później przez SMS „Aspern”)^[3].

W chwili wybuchu I wojny światowej „Sankt Georg” był okrętem flagowym Flotylli Krążowników. 7 sierpnia 1914 roku w składzie sił głównych floty wyszedł na Adriatyk naprzeciw ściganym przez flotę brytyjską niemieckim okrętom SMS „Goeben” i SMS „Breslau”, lecz akcja została odwołana z powodu zmiany planów Niemców^[3]. Z powodu warunków działania na Adriatyku, ciężkie okręty austro-węgierskie, w tym „Sankt Georg”, nie były intensywnie wykorzystywane bojowo. 24 maja 1915 roku „Sankt Georg” ostrzeliwał mosty kolejowe w Rimini we Włoszech (8 pocisków 238 mm, 10 – 190 mm, 2 – 150 mm), ponownie 18 czerwca ostrzelał Rimini i Pesaro (z krążownikiem SMS „Szigetvár”). W dniach 2-4 lutego 1916 roku z krążownikiem SMS „Helgoland” ostrzeliwał San Vito i Ortonę we Włoszech (10 pocisków 238 mm, 31 – 190 mm, 50 – 150 mm, 98 – 66 mm)^[3]. 29 sierpnia 1916 roku wziął udział w bezskutecznym rajdzie pod Brindisi, mającym na celu wywabienie floty włoskiej przed oczekujące okręty podwodne. 15 maja 1917 roku wyszedł z 4 torpedowcami i 2 niszczycielami w celu wsparcia grupy krążownika SMS „Novara” po bitwie w cieśninie Otranto, z którą połączył się o godz. 12.25^[3].

W dniach 1-3 lutego 1918 roku załoga „Sankt Georga” stojącego w Boce Kotorskiej wzięła udział w rewolucyjnym wystąpieniu marynarzy, wywieszając czerwoną flagę, zabijając I oficera (którym był kmdr por. Egon Ritter Zipperer von Arbach), więżąc innych oficerów i przedkładając petycję „Czego chcemy”. Bunt opanowano, a wśród jego czterech prowodyrów rozstrzelanych 11 lutego, znalazło się dwóch marynarzy z krążownika (Anton Grabar i Jerko Sisgorič)^[3]. 14 marca krążownik na krótko przekształcono w hulk sztabowy dla nowo utworzonego stanowiska admirała w dyspozycji Głównodowodzącego. 6 kwietnia 1918 roku okręt jednak wycofano ze służby bojowej, a od 9 kwietnia stał się okrętem-bazą okrętów podwodnych w Teodo (po pancerniku obrony wybrzeża „Monarch”). Po zakończeniu wojny i likwidacji marynarki Austro-Węgier, został w styczniu 1920 roku przez Komisję Morską w Paryżu przyznany Wielkiej Brytanii, po czym sprzedany przez nią na złom włoskiej firmie w Tarencie^[3].

W 2005 roku Austria wypuściła srebrną monetę pamiątkową 20 euro z serii „Austria na morzach”, upamiętniającą wizytę „Sankt Georga” w Stanach Zjednoczonych, a na rewersie – budowę okrętu^[7].

Dane techniczne

Napęd:

• 2 pionowe 4-cylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania (VTE) o łącznej mocy maks. 14 860 KM (moc projektowa 15 000 KM)
• 12 kotłów wodnorurkowych dwupaleniskowych typu Yarow, ciśnienie 21 at
• 2 śruby trzypiórowe, średnica 488 cm
• zapas paliwa: 1103 t węgla lub 908,8 t brykietów węglowych

Uzbrojenie:

• 2 działa 238 mm^[8] (nominalnie 24 cm) w wieży na dziobie (1 x II)
  • długość lufy L/40 (40 kalibrów); masa pocisku 229 kg, donośność 16,4 km, szybkostrzelność do 2,5 strz./min^[1];
  • kąt podniesienia -4º +20º, zapas amunicji: 80 pocisków na działo^[3]
• 5 dział 190 mm Skoda w wieży na rufie i kazamatach (5 x I)
  • długość lufy L/42; masa pocisku 97 kg, donośność ok. 20 km, szybkostrzelność do 3 strz./min^[8],
  • kąt podniesienia -5º +15º; zapas amunicji: 130 pocisków na działo^[3]
• 4 działa 149 mm^[8] (nominalnie 15 cm) w kazamatach (4 x I)
  • długość lufy L/40; masa pocisku 45,5 kg, donośność do 10 km^[1];
  • kąt podniesienia -6º +20º, zapas amunicji: 132 pociski na działo^[3]
• 9 dział 66 mm (nominalnie 7 cm)^[8] w stanowiskach z maskami przeciwodłamkowymi (9 x I) (8 od 1916 r.)
  • długość lufy L/45; kąt podniesienia -10º +20º; zapas amunicji: 400 pocisków na działo^[3]
• 1 działo przeciwlotnicze 66 mm K10 (nominalnie 7 cm) (od 1916 r.)^[3]
  • długość lufy L/50; kąt podniesienia -5º +90º^[8]
• 8 dział 47 mm Skoda (8 x I)
  • długość lufy L/44; zapas amunicji: 500 pocisków na działo
• 2 działa 47 mm Skoda
  • długość lufy L/33; zapas amunicji: 450 pocisków na działo
• 2 karabiny maszynowe 8 mm (po 4000 nabojów)
• 2 podwodne stałe wyrzutnie torped 450 mm (2 x I), 6 torped
• 2 działa desantowe 70 mm (na kutrach)
  • długość lufy L/18; zapas amunicji: 114 pocisków na działo

Opancerzenie:^[3]

• pionowe (stal Kruppa^[9]):
  • główny burtowy pas pancerny: 210 mm^[10]
  • górny pas pancerny: 165 mm^[10]
  • grodzie cytadeli: 190 mm
• pokład pancerny:
  • na dziobie 60 mm (30 + 30)
  • na śródokręciu 36 mm (18 + 18)
  • na rufie 45 mm
• artyleria:
  • barbeta dział 238 mm: 210 mm
  • wieża dział 238 mm: 200-165 mm (od góry 50 mm)
  • wieża dział 190 mm: 137 mm^[11]
  • kazamaty dział 190 mm: 152 mm^[11]
  • kazamaty dział 150 mm: 150 mm
• stanowisko dowodzenia: 200-125 mm

Wyposażenie:

• 6 reflektorów średnicy 60 cm
• 2 reflektory średnicy 35 cm na kutrach

Przypisy

Bibliografia

• Erwin Sieche. Krążownik pancerny Sankt Georg. „Okręty Wojenne”. Nr 11, s. 14-18, 1994. 
• Zvonimir Freivogel: Krążownik pancerny Sankt Georg . W: Krążowniki jedynaki, część I. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Okręty Wojenne, 2016, s. 46-57, seria: „Okręty Wojenne”. Numer specjalny 58. ISBN 978-83-61069-37-9.