SM U-4 (1908)

SM U-4

GA
Klasa	okręt podwodny
Typ	U-3
Historia
Stocznia	Friedrich Krupp Germaniawerft, Kilonia
Położenie stępki	12 marca 1907
Wodowanie	20 listopada 1908
K.u.K. Kriegsmarine
Wejście do służby	29 sierpnia 1909
Los okrętu	przekazany Francji i złomowany w 1920
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność • na powierzchni • w zanurzeniu	240 ton 300 ton
Długość	42,29 m
Szerokość	4,3 m
Zanurzenie	3,81 m
Napęd
2 dwusuwowe 4-cylindrowe silniki naftowe o łącznej mocy 600 KM (450 kW), 2 silniki elektryczne o łącznej mocy 320 KM (240 kW), 2 śruby
Prędkość • na powierzchni • w zanurzeniu	12 węzłów 8,5 węzła
Zasięg	powierzchnia: 1200 Mm przy 12 w. zanurzenie: 40 Mm przy 3 w.
Uzbrojenie
1 × 37 mm (od 1915)
Wyrzutnie torpedowe	2 × 450 mm
Załoga	21

SM U-4 lub U-IV – okręt podwodny typu U-3, zbudowany dla Austro-Węgierskiej Marynarki Wojennej, w której służył przed i w czasie I wojny światowej. U-4 został zbudowany przez stocznię Germaniawerft w Kilonii w ramach porównawczej oceny projektów obcych okrętów podwodnych.

Budowę okrętu zaakceptowano w 1906 roku, a zaczęła się ona w marcu roku 1907. U-4 został zwodowany w sierpniu 1908 roku i przyholowany z Kilonii do Puli w styczniu 1909 roku. Podwójny kadłub sztywny miał 42 metry długości, a wyporność wynosiła 240 ton na powierzchni i 300 ton w zanurzeniu. Konstrukcja okrętu powodowała kłopoty z zanurzaniem, ale zostały one złagodzone poprzez modyfikacje kiosku i sterów głębokości w pierwszych latach służby. Pierwotnie uzbrojenie składało się z dwóch wyrzutni torpedowych z zapasem trzech torped, ale w 1915 roku dodane zostało działo pokładowe.

U-4 został wprowadzony do służby w Austro-Węgierskiej Marynarce Wojennej we wrześniu 1909 roku i do rozpoczęcia I wojny światowej służył jako jednostka szkolna, czasami wykonując nawet 10 rejsów miesięcznie. Na początku wojny był jednym z czterech sprawnych austro-węgierskich okrętów podwodnych. W czasie pierwszego roku wojny U-4 przeprowadził kilka nieudanych ataków na okręty wojenne i zdobył kilka mniejszych statków na prawie pryzu. W lipcu 1915 roku odniósł swój największy sukces, torpedując i zatapiając włoski krążownik pancerny „Giuseppe Garibaldi”, największy okręt trafiony przez niego w czasie wojny.

W połowie maja 1917 roku U-4 wziął udział w rajdzie na siły blokujące cieśninę Otranto, który zapoczątkował bitwę w cieśninie Otranto. W oddzielnej akcji w tym samym miesiącu zatopił swój drugi co do wielkości statek, włoski transportowiec wojska „Perseo”. Jego ostatni sukces przyszedł w lipcu 1917 roku, kiedy zatopił francuski holownik. Łącznie U-4 zatopił lub zdobył 15 statków o łącznym tonażu 14 941 BRT i cztery okręty wojenne. Był najdłużej służącym okrętem podwodnym w Austro-Węgierskiej Marynarce Wojennej, został przekazany Francji w ramach reparacji wojennych i złomowany w 1920 roku.

Projekt i budowa

U-4 został zbudowany w ramach projektu K.u.K. Kriegsmarine, przeprowadzenia badań porównawczych konstrukcji zagranicznych okrętów podwodnych. W konkursie wzięły udział projekty Simona Lake'a, Germaniawerft i Johna Hollanda^[1]. Dowództwo marynarki austro-węgierskiej zamówiło budowę U-4 (oraz jego bliźniaczego okrętu U-3) w stoczni Germaniawerft w Kilonii w 1906 roku^[2]. Stępka pod okręt została położona 12 marca 1907 w doku nr 136^[3], a wodowanie odbyło się 20 listopada 1908 roku^[4][a]. Po ukończeniu został przeholowany przez Gibraltar do Puli^[5], gdzie dotarł 19 kwietnia 1909 roku^[4].

Konstrukcja

U-4 był ulepszoną wersją projektu Germaniawerft pierwszego U-Boota Kaiserliche Marine, SM U-1^[2], i posiadał podwójny kadłub sztywny z wewnętrznymi zbiornikami balastowymi. Dzięki szczegółowym testom z użyciem modelów okrętu, niemieckim inżynierom udało się ulepszyć konstrukcję kadłuba^[5].

Okręt miał 42,3 metra długości, 4,3 metra szerokości i 3,81 metra zanurzenia^[5]. Wyporność na powierzchni wynosiła 240 ton, zaś w zanurzeniu 300 ton^[6]. Załoga składała się z 21 oficerów i marynarzy^[5]. Okręt napędzany był na powierzchni przez dwa 4-cylindrowe, dwusuwowe silniki naftowe^[5][6] o łącznej mocy 600 KM^[6], zaś pod wodą poruszały się dzięki dwóm silnikom elektrycznym^[5] o łącznej mocy 320 KM^[6]. Poruszający dwoma śrubami układ napędowy zapewniał prędkość 12 węzłów na powierzchni i 8,5 węzła w zanurzeniu^[5]. Zasięg wynosił 1200 Mm przy prędkości 12 węzłów na powierzchni i 40 Mm przy prędkości 3 węzłów pod wodą^[5]. U-4 został wyposażony w dwie wyrzutnie torpedowe na dziobie i mógł przenosić łącznie trzy torpedy^[5]. W kwietniu 1915 został zmodyfikowany do przenoszenia dodatkowych czterech torped^[7].

Służba

Czas pokoju

Po przybyciu do Puli w kwietniu 1909 roku, 29 sierpnia okręt został wprowadzony do służby w Austro-Węgierskiej Marynarce Wojennej jako SM U-4^[8]. W czasie testów porównawczych okazało się, że okręt ma problemy z zanurzaniem i sterowaniem^[1]. By przeciwdziałać tym problemom, kilka razy zmieniono kształt i wielkość kiosków, usunięto przednie stery głębokości oraz dodano nieruchomą płetwę rufową^[1][b]. Pomiędzy 1910 a 1914 rokiem okręt służył jako jednostka szkolna i odbywał nawet do 10 rejsów miesięcznie^[8].

I wojna światowa

1914–1916

Na początku wojny U-4 był jednym z czterech sprawnych austro-węgierskich okrętów podwodnych^[9]. 27 września 1914 roku okręt rozpoczął działania rozpoznawcze z bazy w Kotorze pod dowództwem Linienschiffsleutnanta Hermanna Jüstela^[10][11]. 17 października U-4 zaatakował krążownik „Waldeck-Rousseau”, ale francuski okręt zdołał uciec, nie zostając trafionym^[12]. 23 października nieskutecznie atakował francuski okręt podwodny^[13]. 28 listopada U-4 zdobył jako pryz 13-tonowy albański żaglowiec „Fiore del Mar” z ładunkiem cukru u wybrzeży Czarnogóry^[14][15][13]. W następnym miesiącu U-4 otrzymał swój pierwszy zestaw radiokomunikacyjny^[11]. Między 15 a 17 stycznia 1915 odbył pierwszy dalszy patrol, w rejon wyspy Fano w Cieśninie Otranto, udowadniając możliwość operowania w dalszej odległości od baz^[16].

Następnym sukcesem U-4 było zajęcie trzech czarnogórskich łodzi 19 lutego 1915 roku^[11]. Rudolf Singule, który stał się najskuteczniejszym dowódcą okrętu^[14], objął dowództwo w kwietniu 1915 roku^[10][c]. Mniej więcej w tym samym czasie okręt został wyposażony w szybkostrzelne działo pokładowe kal. 37 mm^[11]. 24 maja w Zatoce Drińskiej U-4 nieskutecznie zaatakował włoski krążownik typu Lombardia^[11]. 9 czerwca załoga okrętu wykryła brytyjski krążownik „Dublin” eskortujący konwój wzdłuż wybrzeża Czarnogóry. Pomimo osłony sześciu niszczycieli, U-4 był w stanie storpedować brytyjską jednostkę w pobliżu San Giovanni de Medua^[17]. W wyniku ataku na „Dublinie” zginęło 12 marynarzy^[18] (inne dane: 13^[19]), ale uszkodzony krążownik zdołał dotrzeć bezpiecznie o własnych siłach do Brindisi^[19]. 2 lipca 1915 U-4 odnalazł i uratował załogę łodzi latającej L 43, której zepsuł się silnik podczas powrotu z bombardowania Brindisi^[20].

18 lipca U-4 natknął się na kilka włoskich okrętów ostrzeliwujących instalacje kolejowe w Dubrowniku. Singule wybrał na cel krążownik pancerny „Giuseppe Garibaldi” i rozkazał wystrzelić torpedy^[17]. „Giuseppe Garibaldi”, o wyporności 7234 ton, największy okręt zatopiony przez U-4^[14], zatonął z 53 marynarzami; 525 przeżyło^[11]. Zatopienie krążownika zmieniło sytuację strategiczną na Adriatyku, gdyż Włosi zaprzestali rajdów przeciw wybrzeżu dalmatyńskiemu i zaczęli trzymać swoje większe okręty w bazach^[21]. Kpt. Singule stał się popularnym bohaterem i został odznaczony Krzyżem Rycerskim Orderu Marii Teresy^[21]. 14 sierpnia U-4 został wysłany na poszukiwania swojego siostrzanego okrętu U-3, który jednak został zatopiony 13 sierpnia przez francuski niszczyciel „Bisson”^[22]. Następnie U-4 był remontowany w Puli do początku listopada^[22]. W listopadzie U-4 przeprowadził nieudany atak na brytyjski krążownik typu Topaze (Gem)^[11] (wg innych źródeł, 4 grudnia^[23]). W tym czasie okręt był używany do transportu agentów, broni i pieniędzy do Albanii. Na początku grudnia U-4 zabrał 8 agentów austriackich z Albanii i podczas tej akcji zdobył 9 grudnia dwa małe albańskie żaglowce w Zatoce Drińskiej; 10-tonowy „Papagallo” został zatopiony ładunkiem wybuchowym, a „Godavje” przejęty jako pryz i doprowadzony do Kotoru^[24][14]. Później tego samego miesiąca na U-4 zainstalowano nowe peryskopy i żyrokompas. 3 stycznia 1916 roku, operując w pobliżu Zatoki Drińskiej, Austriacy przejęli albański żaglowiec „Halil” i zatopili dwa mniejsze żaglowce^[25][d].

2 lutego U-4 zatopił francuski pomocniczy patrolowiec „Jean Bart II” o pojemności 475 BRT, około 11 km na południowy zachód od przylądka Laghi, w pobliżu Durazzo^[26]. Pięć dni później przeprowadził nieudany atak na brytyjski krążownik typu Birmingham^[11]. 26 i 27 marca okręt brał udział w poszukiwaniu zaginionego okrętu podwodnego SM U-24^[11][e]. Trzy dni później U-4 zatopił za pomocą ładunków wybuchowych brytyjski szkuner „John Pritchard Of Carnar” w pobliżu wyspy Andipaksos^[28]. W lipcu został wyposażony w nowe działo pokładowe kal. 66 mm L/26^[29], takie samo jakie było przeznaczone dla budowanych w tym czasie okrętów podwodnych typu U-20^[30].

2 sierpnia U-4 nie trafił torpedami we włoski krążownik typu Nino Bixio, a trzy dni później sam był celem nieudanego ataku torpedowego z wrogiego okrętu podwodnego. Tydzień później zatopił w pobliżu Brindisi włoski szkuner „Ponte Maria” i ponownie uniknął ataku nieprzyjacielskiego okrętu podwodnego. Dwa dni później, 14 sierpnia, U-4 zakończył swój pracowity miesiąc atakując brytyjski parowiec „Inverbervie” w pobliżu przylądka Nau^[29][f]. Około dwóch miesięcy później zatopił włoski tankowiec „Margaretha” na pozycji 40°01′00″N 17°44′00″E/40,016667 17,733333. „Margaretha”, pierwotnie „Atilla”, należący do kompanii J.M. Lennard & Sons, zatonął 13 października bez strat w ludziach^[33][34].

1917–1918

Na początku maja 1917 roku U-4 zatopił na Morzu Jońskim włoski parowiec „Perseo”, drugi co do wielkości zatopiony przez niego statek^[14]. Mimo że „Perseo” służył w tym czasie jako transportowiec wojska, w czasie ataku 4 maja obyło się bez ofiar^[35]. W połowie maja 1917 roku U-4 odegrał pomocniczą rolę w rajdzie na siły blokujące cieśninę Otranto, który zapoczątkował bitwę w cieśninie Otranto. W nocy z 14 na 15 maja austro-węgierskie krążowniki „Helgoland”, „Saida” i „Novara” zaatakowały dryftery, które rozstawiały sieci zagrodowe, zatapiając 14, uszkadzając 5 i biorąc 72 jeńców^[36][g]. Niszczyciele „Csepel” i „Balaton” jednocześnie zostały wysłane, by zaatakować włoskie transportowce kursujące pomiędzy Włochami a Valoną i zatopiły włoski niszczyciel oraz kilka statków zaopatrzeniowych. U-4, rozmieszczony w pobliżu Valony, był częścią sił złożonych z trzech okrętów podwodnych, których zadaniem było przechwycenie brytyjskich i włoskich okrętów, zmierzających, by odeprzeć atak; pozostałymi jednostkami były austro-węgierski U-27 (przypisany do patrolowania akwenu od Brindisi do Kotoru) i niemiecki UC-25 (przeznaczony do postawienia pola minowego w pobliżu Brindisi). 15 maja eskadra brytyjskich krążowników oraz włoskich i francuskich niszczycieli dołączyła się do walki z austro-węgierskimi krążownikami. W czasie walki uszkodzonych zostało kilka okrętów po obu stronach. W rezultacie rajdu blokada dryfterów została przesunięta na południe i utrzymywana jedynie za dnia; ważny sukces dla Państw Centralnych. U-4 nie przeprowadził żadnych ofensywnych działań w czasie rajdu i bitwy^[36].

30 maja w pobliżu Korfu U-4 zatopił francuski statek pasażerski SS „Italia”, który był używany przez francuską marynarkę jako statek abordażowy^[37]. 19 czerwca okręt uzyskał potrójne zwycięstwo, zatapiając w pobliżu Tarentu francuskie parowce „Edouarde Corbière” i „Cefira” oraz grecki statek „Kerkyra”^[29][38].12 lipca U-4 zatopił swoją ostatnią ofiarę, francuski holownik „Berthilde” w pobliżu przylądka Stilo. We wrześniu okręt otrzymał nowe nadburcie na kiosku^[29].

U-4 zawinął do Puli po raz ostatni 1 listopada 1918 roku i pozostał tam już do końca wojny. Został przekazany Francji w ramach reparacji wojennych i złomowany w 1920 roku^[29]. U-4 był najdłużej służącym okrętem podwodnym w Austro-Węgierskiej Marynarce Wojennej^[5]. W czasie swojej służby zatopił lub zdobył 15 statków o łącznym tonażu 14 941 BRT i cztery okręty o łącznej wyporności 7345 ton. Ponadto uszkodził jeden statek o tonażu 3498 BRT i dwa okręty o łącznej wyporności 5437 ton^[10][14].

Dowódcy

Na podstawie: WWI U-Boats: k.u.k. U4^[10]

• Lothar Leschanowsky (sierpień – wrzesień 1910, kwiecień – wrzesień 1911)
• Rudolf Singule (wrzesień 1912 – lipiec 1913)
• Hermann Jüstel (lipiec 1913 – kwiecień 1915)
• Edgar Wolf (kwiecień 1915)
• Rudolf Singule (kwiecień 1915 – listopad 1917)
• Franz Rzemenowsky von Trautenegg (listopad 1917 – listopad 1918)

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Lothar Baumgartner, Erwin Sieche: Die Schiffe der k.(u.)k. Kriegsmarine im Bild. Wiedeń: Verlagsbuchhandlung Stöhr, 1999. ISBN 978-3-901208-25-6. OCLC 43596931. (niem.).
• Robert Gardiner: Conway’s All the World’s Fighting Ships, 1906–1921. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press, 1985. ISBN 978-0-87021-907-8. OCLC 12119866. (ang.).
• Richard H. Gibson, Maurice Prendergast: The German Submarine War, 1914–1918. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press, 2003. ISBN 978-1-59114-314-7. OCLC 52924732. (ang.).
• Erwin F. Sieche: Austro-Hungarian Submarines. W: Warship, Volume 2. Naval Institute Press, 1980. ISBN 978-0-87021-976-4. OCLC 233144055. (ang.).
• Paul G. Halpern: A Naval History of World War I. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press, 1994. ISBN 978-0-87021-266-6. OCLC 28411665. (ang.).
• Paul Kemp: U-boats destroyed : German submarine losses in the World Wars. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press, 1997. ISBN 978-1-55750-859-1. OCLC 37460046. (ang.).
• Károly Csonkaréti: Marynarka wojenna Austro-Węgier w I wojnie światowej 1914-1918. Kraków: Arkadiusz Wingert / Przedsięwzięcie Galicja, 2004. ISBN 83-918940-3-7.

Linki zewnętrzne

• Guðmundur Helgason: WWI U-boats: k.u.k. U4. [w:] German and Austrian U-boats of World War I – Kaiserliche Marine – Uboat.net [on-line]. (ang.).