SZD-24 Foka

SZD-24 Foka

SZD-24 Foka 4 w Muzeum Lotnictwa Hiszpanii w Madrycie
Dane podstawowe
Państwo	Polska
Producent	Szybowcowy Zakład Doświadczalny
Konstruktor	Władysław Okarmus
Typ	szybowiec
Konstrukcja	średniopłat
Załoga	1
Historia
Data oblotu	2 maja 1960
Liczba egzemplarzy	ok. 220
Dane techniczne
Wymiary
Rozpiętość	14,98 m
Wydłużenie	18,5
Długość	7 m
Wysokość	1,4 m
Powierzchnia nośna	12,16 m2
Profil skrzydła	NACA 633-618 na NACA 4415
Masa
Własna	228 kg
Startowa	313 kg
Osiągi
Prędkość minimalna	64 km/h
Prędkość dopuszczalna	260 km/h
Prędkość min. opadania	0,66 m/s przy 75 km/h
Doskonałość maks.	34 przy 86 km/h
Współczynnik obciążenia konstrukcji	+6 / -3 g
Dane operacyjne
Użytkownicy
Polska, Wielka Brytania, Argentyna, Austria, Australia, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Jugosławia, Kanada, NRD, RFN, Rumunia, Szwajcaria, Szwecja, USA, Węgry, Włochy, ZSRR[1]
Rzuty

SZD-24 Foka – polski jednomiejscowy wysokowyczynowy szybowiec klasy standard zaprojektowany w Szybowcowym Zakładzie Doświadczalnym w Bielsku-Białej. Pierwszy na świecie szybowiec z leżącą pozycją pilota^[1].

Historia

Szybowiec SZD-24 Foka podczas Szybowcowych Mistrzostw Polski w Lesznie

Wstępny projekt szybowca powstał jako wynik wewnętrznego konkursu na szybowiec wyczynowy w klasie standard ogłoszonego w Szybowcowym Zakładzie Doświadczalnym z myślą o przedstawieniu tej konstrukcji do ogłoszonego przez OSTIV konkursu na najlepszy szybowiec właśnie tej klasy. Projekt zgłoszony przez Władysława Okarmusa i Piotra Mynarskiego został oceniony najwyżej i skierowany do dalszej realizacji. Dalszym opracowaniem konstrukcji zajął się zespół pod kierunkiem inż. Władysława Okramusa, inż. Piotr Mynarski odpowiadał za część obliczeniową. Resztę zespołu konstrukcyjnego stanowili inżynierowie Tadeusz Łabuć, Jerzy Śmielkiewicz, Stanisław Pacyk i technicy: Andrzej Błasik, Mieczysław Mikuszewski, Rudolf Grzywacz, Jan Knapik i Stanisław Skrzypek^[2].

Prace posuwały się szybko, pracowano pod presją czasu. Zakładano, że szybowiec zostanie wykorzystany podczas startów na Mistrzostwach świata w szybownictwie w Kolonii w 1960 roku W trakcie prac pierwotny projekt uległ daleko idącym zmianom, właściwie zachowano tylko główne założenia konstrukcyjne dotyczące aerodynamiki^[3]. Nowatorskie było wprowadzenie leżącej pozycji pilota oraz skośne usterzenie kierunku.

Już 2 maja 1960 roku na lotnisku w Bielsku-Białej Adam Zientek oblatał pierwszy prototyp oznaczony nr fabrycznym B-277 i numerem rejestracyjnym SP-2069^[4]. Szybowiec został oceniony pozytywnie, posiadał jednak kilka wad: małą podłużną stateczność statyczną, długi rozbieg, za małą powierzchnię hamulców aerodynamicznych.

Wady te zostały usunięte w drugim egzemplarzu, SZD-24A o nr fabrycznym B-278 i znakach rejestracyjnych SP-2070, który został oblatany 24 maja 1960 roku przez Stanisława Skrzydlewskiego. W trakcie prób zidentyfikowano kilka dodatkowych problemów eksploatacyjnych, m.in.: szybkie zużywanie się płozy przedniej oraz słabą widoczność do przodu^[4].

Na Mistrzostwach Świata w Kolonii w 1960 roku Adam Witek zajął 3. miejsce w klasyfikacji generalnej w klasie standard co potwierdziło słuszność przyjętych założeń konstrukcyjnych^[5].

Kolejne trzy egzemplarze serii informacyjnej, SZD-24B o znakach rejestracyjnych od SP-2241 do SP-2243, oblatano w styczniu i lutym 1961 roku Poprawione zostały wady stwierdzonych podczas lotów na SZD-24A, zmieniono też konstrukcję skrzydła i usterzenia oraz powiększono o 10% usterzenie poziome^[6].

Wszystkie pięć egzemplarzy intensywnie testowano w Centrum Szybowcowym w Lesznie. Zebrane doświadczenia zostały wykorzystane do przygotowania produkcji seryjnej. Produkcję szybowców seryjnych, oznaczonych SZD-24C Foka, rozpoczęto w Zakładach Szybowcowych we Wrocławiu. Pierwszy egzemplarz, o znakach SP-2364, został oblatany we wrześniu 1961 roku przez Adama Zientka^[4]. W stosunku do poprzednich egzemplarzy zmieniono konstrukcję skrzydła, dodano instalację tlenową, zmienioną konstrukcję tablicy przyrządów, wprowadzono zmiany w konstrukcji podwozia, skróceniu uległy hamulce aerodynamiczne. Szybowców w tej wersji wyprodukowano ok. 100 sztuk z czego blisko połowę wyeksportowano. Opracowano nowatorską konstrukcję skorupowo-przekładkową skrzydła oraz technologię klejenia stalowych okuć głównego dźwigara. W celu przyspieszenia procesu wiązania kleju nad foremnikami umieszczono promienniki podczerwieni, które podwyższały temperaturę powierzchni klejonych do 50°C^[7].

W 1961 roku Zakłady Sprzętu Lotnictwa Sportowego (Zjednoczenie Przemysłu Lotniczego) zleciły Instytutowi Lotnictwa przeprowadzenie prób statycznych oraz pomiarów sztywnościowych szybowca seryjnego SZD-24C Foka. Badania te wykonano w Zakładzie Wytrzymałości I.Lot. i były one realizowane od marca do września 1962 pod kierunkiem mgr inż. Tadeusza Chylińskiego szefa Zakładu Wytrzymałości a protokoły z tych prób i pomiarów były przedstawione na 219 arkuszach^[8].

W 1961 roku opracowano kolejną wersję rozwojową, oznaczoną jako SZD-24-2 Foka 2. W tej wersji zmianie uległa konstrukcja skrzydła – skróceniu uległa lotka (o 40 cm), zmieniono też jej napęd oraz przedłużono partię laminarną skrzydła. Próby prowadzono na egzemplarzu SP-2362 w okresie od 28 października do 30 listopada 1961 roku. W ich trakcie stwierdzono, że ta wersja nie dysponuje lepszymi osiągami, nawet w zakresie niskich prędkości była gorsza od seryjnego SZD-24C. Dlatego też zdecydowano o nie skierowaniu tej wersji do produkcji seryjnej^[9].

Kolejną wersją rozwojową był SZD-24-3 Foka 3 o zmienionej konstrukcji skrzydła. Inżynier Jerzy Trzeciak opracował konstrukcję laminatowo-przekładkową z wypełniaczem ulowym. Skrzydło to zostało skonstruowane i przeszło próby wytrzymałościowe, jednak nie zostało zabudowane na latającym egzemplarzu^[9].

W 1962 roku powstała ostatnia wersja SZD-24, oznaczona jako SZD-24-4 Foka 4^[10]. Na bazie seryjnego szybowca SZD-24C (kadłub i usterzenie) opracowano szybowiec do startu w Mistrzostwach Świata w Argentynie w 1963 roku Zmieniono budowę skrzydła poprzez wprowadzenie konstrukcji wielopodłóżnicowej ze zmienną grubością pokrycia sklejkowego. Prototyp, o znakach rejestracyjnych SP-1666, został oblatany 26 lutego 1962 roku w Bielsku-Białej. Drugi egzemplarz, o znakach rejestracyjnych SP-2363, wystartował w Mistrzostwach Świata w Argentynie. Józef Pieczewski zajął na nim 12 miejsce w klasyfikacji generalnej w klasie standard^[11].

Produkcja seryjna SZD-24-4 była prowadzona w Zakładach Szybowcowych we Wrocławiu. Pierwszy egzemplarz seryjny oblatano 7 lutego 1964 roku, łącznie zbudowano 111 egzemplarzy w wersjach SZD-24-4 i SZD-24-4A.

W 1965 roku na szybowcach SZD-24-4 Polacy, podczas Szybowcowych Mistrzostw Świata w Sout Corney w Anglii, zajęli czołowe miejsca w klasyfikacji generalnej. W klasie otwartej Jan Wróblewski zdobył tytuł Mistrza Świata, a Edward Makula zajął 4 miejsce. W klasie standard Franciszek Kępka zajął 3 miejsce, a Jerzy Popiel był czwarty^[12]. Wynik odbił się szerokim echem w świecie szybownictwa, ponieważ niecodzienne było to, że szybowiec skonstruowany do startu w klasie standard pokonał szybowce skonstruowane do startu w klasie otwartej^[13].

W trakcie eksploatacji Foki C i Foki 4A zebrano wiele uwag użytkowników. Dotyczyły one głównie ciasnoty kabiny oraz zbyt niskiego umiejscowienia statecznika poziomego co przy lądowaniu w terenie skutkowało jego wyrwaniem. Te uwagi uwzględniono projektując nową wersję, oznaczoną początkowo SZD-24-5 Foka 5 a następnie SZD-32 Foka 5^[10].

W 1968 roku w Kole Naukowym Lotników na Wydziale Mechanicznym Energetyki i Lotnictwa Politechniki Warszawskiej, pod kierownictwem inż. Edwarda Margańskiego, opracowano projekt przebudowy szybowca SZD-24-4 Foka na motoszybowiec nazwany Moto-Foka 4. Budowa prototypu została przerwana z uwagi na występujące problemy z jednostką napędową^[1].

W 1968 roku inż. Władysław Okarmus otrzymał od FAI Dyplom im. P. Tissandiera za skonstruowanie szybowca Foka^[14].

Rekordy uzyskane na szybowcach SZD-24

Na szybowcach Foka ustanowiono kilka rekordów świata, m.in.^[1]:

Konstrukcja (wersja SZD-24-4A)

(c) FOTO:FORTEPAN / MHSZ, CC BY-SA 3.0

SZD-24 na lotnisku Dunakeszi, 1974

Jednomiejscowy wolnonośny średniopłat o konstrukcji drewnianej.

Skrzydło dwukesonowe, o konstrukcji skorupowo-przekładkowej, obrysie trapezowym, wielopodłużnicowe o profilu NACA 63₃–618 przechodzącym w NACA–4415. Wyposażone w drewniane lotki o konstrukcji drewnianej, kryte płótnem. Hamulce aerodynamiczne metalowe^[15].

Kadłub o konstrukcji półskorupowej, drewniany z pokryciem ze sklejki ze szkieletem z duralowych kształtowników. Część przednia i powierzchnie nierozwijalne kryte laminatem. Osłona kabiny odsuwana do przodu, z możliwością awaryjnego zrzutu. Fotel pilota z regulowanym w locie oparciem i zagłówkiem, pedały stałe. Za oparciem fotela znajdują się dwa bagażniki i miejsce na radiostację. Aparatura tlenowa KP–18 umieszczona pod podłogą. Tablica przyrządów kolumnowa, montowana na podstawie przykręconej do podłogi, wyposażona w prędkościomierz, wysokościomierz, wariometr, busolę, zakrętomierz elektryczny i chyłomierz podłużny. Szybowiec jest zaopatrzony w zaczep przedni do lotów na holu i za wyciągarką oraz hak do startu z lin gumowych.

Usterzenie konstrukcji drewnianej, stateczniki kryte sklejką, stery płótnem. Statecznik poziomy niedzielony, przesunięte do tyłu poza statecznik pionowy. Na obu statecznika zastosowano profil NACA 631–012/003. W konstrukcji usterzenia zastosowano budowę przekładkową^[2].

Podwozie stałe, jednotorowe, wyposażone w amortyzowaną płozę przednią, stałe kółko oraz metalową płozę ogonową.

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Babiejczuk, Jerzy Grzegorzewski: Polski przemysł lotniczy 1945 - 1973. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1974. OCLC 831052958.,
• Andrzej Błasik, Andrzej Glass, Stanisław Madeyski: Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1965. OCLC 830916815.,
• Andrzej Glass, Tomasz Murawski: Polskie szybowce 1945-2011. Problemy rozwoju. Bielsko-Biała: Wydawnictwo SCG, 2012, s. 30. ISBN 978-83-932826-0-9. OCLC 804836344.,
• Rafał Chyliński: Moja pasja lotnictwo.Życie i działalność Tadeusza Chylińskiego dla Polskiego Lotnictwa w świetle dokumentów. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, 2017. ISBN 978-83-7339-166-6 oraz Tom 2 ISBN 978-83-7339-167-3.

Linki zewnętrzne

• SZD-24 Foka (pol.)
• SZD-24 "Foka", 1960 (pol.)