Safona

Safona
Σαπφώ
Ilustracja
Safona (malowidło na naczyniu, V w. p.n.e.)
Data i miejsce urodzenia

VII wiek p.n.e.
Lesbos

Data i miejsce śmierci

pomiędzy 604 a 590 p.n.e.
Eolida

Safona, Safo, Sapfo (gr. Σαπφώ, łac. Sappho) – grecka poetka, żyjąca na przełomie VII i VI wieku p.n.e., przedstawicielka poezji lirycznej (liryka eolska)[1].

Życiorys

Jej imię brzmiało – według strof jej poezji – Psafo, istnieją również inne formy: Sapfo, Saffo czy też Safo[2]. Urodziła się na wyspie Lesbos, prawdopodobnie w Mitylenie lub Eresos[1]. Datę urodzin określa się pomiędzy latami 630 p.n.e. a 618 p.n.e. Zachowały się brązowe monety z Mityleny przedstawiające Safonę grającą na lirze, a także monety z miasta Eresos wybite z okazji wizyty poetki (choć to być może właśnie Eresos było rodzinnym miastem Safony). Urodziła się w zamożnej i znaczącej rodzinie arystokratycznej. Ojciec – Skamandronymos (zwanym też Skamonem lub Kamonem) osierocił ją wcześnie pozostawiając wraz z trzema braćmi w opiece matki – Kleuis (Kleis). Najstarszy z braci, Larichos, pełnił zaszczytną funkcję podczaszego w prytanejonie – rodzaju dzisiejszego ratusza. Charakos był bogatym kupcem i osiedlił się w Naukratis, strategicznie położonej kolonii greckiej w delcie Nilu. W Egipcie Charakos zakochał się nieszczęśliwie w heterze Doriche, co doprowadziło go do ruiny finansowej i przysporzyło wstydu całej rodzinie. Najmniej wiadomo o trzecim bracie poetki Eurogyjosie[3].

Według Księgi Suda z X w. Safona wyszła za mąż za mężczyznę o imieniu Cercylas. Teza ta nie ma potwierdzenia w żadnym innym źródle[4].

Wyobrażenie poetki na hydrii Malarza Safony (ok. 510 p.n.e.) z Muzeum Narodowego w Warszawie

W strofach swojej poezji wspomina z czułością córkę Kleis (tradycyjnie nadano jej imię babki)[5]. Z czasem Safona staje się przewodniczką – nauczycielką koła (z gr. thassos) ku czci muz i bogini Afrodyty. Miejscem spotkań grupy młodych, niezamężnych dziewcząt z arystokratycznych rodów staje się dom Safony. Safona kształciła dziewczęta w muzyce, grze na instrumentach (lirze zwanej barbitonem), poezji i tańcu aż do czasu ich zamążpójścia. Poetka obdarzała swe podopieczne serdeczną przyjaźnią i gorącym uczuciem. Ku nim skierowane są najpiękniejsze liryki miłosne, homoerotyczne, przepojone radością wspólnego pobytu i smutkiem, gdy wychodząc za mąż opuszczały koło. Zachowały się także pieśni weselne – epitalamia – dedykowane młodym oblubieńcom[1][6]. Od miejsca zamieszkania Safony, czyli wyspy Lesbos, pochodzi określenie lesbijka, czyli kobieta orientacji homoseksualnej[7][8].

Zachowała się scena na czerwonofigurowym naczyniu z Attyki (kubek-kalatos datowany na ok. 480 p.n.e.) przedstawiającą Safonę i poetę Alkajosa[9]. Alkajos darzący Safonę gorącym, przyjacielskim uczuciem, pisze o niej: „fiołkowłosa, czysta, uśmiechnięta Safo”[10][11].

W Syrakuzach wystawiono jej pomnik, przedstawiano ją na malowidłach, wazach, monetach i rzeźbach. Pisali o niej z zachwytem Platon, Herodot, Arystofanes, Pindar oraz inni[1]. Właśnie obok Pindara i Anakreonta zaliczana była do "trójcy" najwybitniejszych liryków starożytności. W tym czasie Grecja staje się miejscem burzliwych przemian społecznych związanych z dążeniem ludu do współrządzenia. Na Lesbos powołany został urząd ajsymnety – rozjemcy, którym został Pittakos. W zamęcie spowodowanym początkiem rządów Pittakosa rodzina Safony w obawie o życie opuściła wyspę i udała się na Sycylię. Później powstała legenda, według której Safona zakochała się w rybaku o mitycznym imieniu Faon[12].

Według greckich mitów stary rybak o imieniu Faon przewiózł za darmo łodzią starą kobietę, pod postacią której ukryła się bogini Afrodyta. Ta w podzięce za jego gest uczyniła Faona młodym i pięknym (w inne wersji mitu Faon otrzymał maść, która uczyniła go młodym i pięknym). Gdy odmienionego Faona ujrzała Safona, zakochała się w nim, lecz ten romans nie trwał zbyt długo, gdyż względy Faona zwróciły się w stronę innej kobiety. Safona, zrozpaczona odrzuconą miłością, rzuciła się ze Skały Leukadyjskiej do morza. Do tej legendy odwołała się w wierszu Soliloquy of Sappho before Precipitating Herself from the Rock of Leucadia amerykańska poetka Margaret Agnew Blennerhassett[13].

W rzeczywistości Safona wróciła na Lesbos, gdzie dożyła późnej starości. Z tego okresu pochodzą pieśni historyczne i epitafia. Safona zmarła i została pochowana w Eolidzie pomiędzy 604 a 590 p.n.e.[4]

Twórczość

Fragment utworu Safony zapisany na papirusie z III wieku p.n.e. (Altes Museum w Berlinie)

Spuścizna poetki to około 10 000 utworów[14] zawartych w dziewięciu księgach[1][15]. Do dziś zachowało się około 550 wierszy (hymny, modlitwy, wiersze do przyjaciółek, pieśni weselne i miłosne)[14][16], z czego wiele poznano w ostatnim stuleciu dzięki odkryciom papirusów z Oksyrynchos[14]. Wciąż znajdowane są nowe utwory[17][18].

Ukazana w poezji Safony została niezwykła siła kobiecych uczuć, pełna wdzięku i delikatności, wrażliwości i subtelności zaskakuje ogromną intensywnością i bogactwem wyrazu[1].

W Polsce bardzo wcześnie tłumaczona przez Jana Kochanowskiego (Do Anny, Do miłości i epigram z Antologii Palatyńskiej na grób Safony), później przez Franciszka Kniaźnina[14], w nowszych czasach przez Józefa Szujskiego, Jana Czubka, Tadeusza Sinko i Stefana Srebrnego, Wiktora Steffena, Jerzego Danielewicza, Kazimierę Jeżewską, Janinę Brzostowską, Nikosa Chadzinikolau, J.J. Szczepańskiego, S. Warszawską[19].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Safona, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-07-29].
  2. ↑ Dimitrios Yatromanolakis, Sappho in the making. The early reception, Washington, D.C.: Center for Hellenic Studies, Trustees for Harvard University, 2007, ISBN 978-0-674-02686-5, OCLC 171614665 [dostęp 2022-12-04].
  3. ↑ Patrick Finglass, Adrian Kelly, The Cambridge companion to Sappho, Cambridge, United Kingdom 2021, ISBN 978-1-107-18905-8, OCLC 1194959524 [dostęp 2022-12-04].
  4. ↑ a b D.A. Campbell: Greek Lyric 1: Sappho and Alcaeus, Harvard University Press, Cambridge (Mass.), 1982, ISBN 0-674-99157-5, s. 5.
  5. ↑ Sappho, Sappho. A new translation of the complete works, Cambridge 2014, ISBN 978-1-107-02359-8, OCLC 869460595 [dostęp 2022-12-04].
  6. ↑ Anna Cirocka, Safona. O kobiecym zachwycie, Lente, 20 maja 2018 [dostęp 2022-12-04] (pol.).
  7. ↑ Judith P. Hallett, Sappho and Her Social Context: Sense and Sensuality, „Signs: Journal of Women in Culture and Society”, 4 (3), 1979, s. 447–464, DOI: 10.1086/493630, ISSN 0097-9740 [dostęp 2022-12-04] (ang.).
  8. ↑ Margaret Reynolds, The Sappho companion, London: Vintage, 2001, ISBN 0-09-973861-9, OCLC 59488761 [dostęp 2022-12-04].
  9. ↑ Renate Schlesier, Sappho, Brill, 3 czerwca 2015 [dostęp 2022-12-04] (ang.).
  10. ↑ Alicja Patey-Grabowska, Safo z wyspy Lesbos, „LiryDram” (7), issuu.com, 2015, s. 10–13 [dostęp 2022-12-04] (ang.).
  11. ↑ Marek Czuku, Liryka starożytnej Grecji. Safona i Alkajos, „LiryDram” (7), issuu.com, 2015, s. 14–21 [dostęp 2022-12-04] (ang.).
  12. ↑ Joel Lidov: Sappho, Herodotus and the Hetaira, 2002, s. 205-206.
  13. ↑ “Sappho” by William Theed, victorianweb.org [dostęp 2022-12-04].
  14. ↑ a b c d „Przedmowa” w: Safona: Pieśni. Warszawa: PIW, 1978, s. 8.
  15. ↑ Sappho, Sappho: A New Translation of the Complete Works, Cambridge University Press, 14 lipca 2014, ISBN 978-1-107-02359-8 [dostęp 2018-07-29] (ang.).
  16. ↑ Safona - biogram, hamlet.edu.pl [dostęp 2022-12-04].
  17. ↑ Odkryto dwa wiersze Safony, dzieje.pl [dostęp 2022-12-04] (pol.).
  18. ↑ Renata Lis: Safona zawsze śpiewa o miłości, Onet Kultura, 7 września 2017 [dostęp 2022-12-04] (pol.).
  19. ↑ Słownik pisarzy antycznych (red. Anna Świderkówna). Warszawa: Wiedza Powszechna, 2001, s. 445.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

P.Köln XI 429.jpg
Autor: Masur, Licencja: CC BY-SA 2.5
Poemat Safony (linie 9-20), papirus datowany na 3 wiek p.n.e. Eksponaet z Berlińskiego Altes Museum. Kopia eksponatu z Kolonii (zdjęcie).
Alkaios Sappho Staatliche Antikensammlungen 2416 n2.jpg
Alcaeus and Sappho. Side A of an Attic red-figure kalathos, ca. 470 BC. From Akragas (Sicily).