Sagadat Nurmagambetow

Sagadat Nurmagambetow

Сағадат Қожахметұлы Нұрмағамбетов

Sagadat Nurmagambetow (2009)
generał armii
Data i miejsce urodzenia	25 maja 1924 Kosym, Kazachska ASRR, RFSRR, ZSRR
Data i miejsce śmierci	24 września 2013 Ałmaty, Kazachstan
Przebieg służby
Lata służby	1942–1995
Siły zbrojne	Armia Radziecka Siły Zbrojne Republiki Kazachstanu
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa
Odznaczenia

Sagadat Kożachmetuły Nurmagambetow (kaz. Сағадат Қожахметұлы Нұрмағамбетов; ur. 25 maja 1924 w Kosymie, zm. 24 września 2013 w Ałma-Acie) – kazachski i radziecki wojskowy oraz polityk. Uczestnik II wojny światowej. Generał porucznik Armii Radzieckiej oraz generał armii Sił Zbrojnych Republiki Kazachstanu. Minister obrony Republiki Kazachstanu w latach 1992–1995. Bohater Związku Radzieckiego oraz Narodowy Bohater Kazachstanu.

Życiorys

We wczesnym wieku został sierotą. Rodziców zastąpił mu jego starszy brat Sagit, który zginął podczas II wojny światowej w walkach o obronę Pskowa^[1].

Ukończył szkołę siedmioklasową z internatem. Później pracował jako kierownik czytelni w kołchozie. Po agresji Niemiec na ZSRR chciał zgłosić się do wojska, jednak z racji młodego wieku został zatrudniony jako urzędnik w wojskowym urzędzie rekrutacyjnym^[1]. W 1942 został powołany w szeregi Armii Czerwonej. Skierowano go do szkoły wojskowej piechoty w mieście Kuszka w Turkmeńskiej SRR. Po jej ukończeniu, w kwietniu 1943, został wysłany na front wschodni. Był dowódca kolejno: plutonu, kompanii oraz batalionu karabinów maszynowych. W 1944 wstąpił do WKP(b). Brał udział w wyzwalaniu spod okupacji niemieckiej Kraju Krasnodarskiego, Ukrainy, Mołdawii, zachodniej Białorusi oraz Polski walcząc w składzie 4 Frontu Ukraińskiego i 1 Frontu Białoruskiego. Jako kapitan wyróżnił się wyjątkowym męstwem podczas operacji wiślańsko-odrzańskiej. 14 stycznia 1945 dowodzona przez niego kompania sforsowała Wisłę w rejonie wsi Wyborów, następnego dnia sforsował Pilicę niedaleko Warki, zadając duże straty Niemcom. Za swoje zasługi otrzymał tytuł Bohatera Związku Radzieckiego. Wiosną 1945 brał udział w operacji berlińskiej, jego batalion zdobył budynek Kancelarii Rzeszy.

Od czerwca 1946 do listopada 1949 studiował w Akademii Wojskowej im. Michaiła Frunzego. Został następnie dowódcą pułku piechoty, później sprawował funkcję inspektora zarządu instytucji wojskowo-edukacyjnych. Od 1951 był starszym oficerem w dziale operacyjnym kwatery głównej Turkiestańskiego Okręgu Wojskowego. W 1954 objął stanowisko dowódcy pułku strzelców zmotoryzowanych. Od 1958 do 1961 był szefem sztabu dywizji strzelców zmotoryzowanych.

W 1962 został mianowany szefem sztabu obrony cywilnej Kazachskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W 1964 otrzymał awans na stopień generała majora. W latach 1969–1981 i 1984–1989 był zastępcą dowódcy Środkowoazjatyckiego Okręgu Wojskowego. W 1974 awansowany na stopień generała porucznika. W latach 1981–1984 sprawował funkcję I zastępcy Południowej Grupy Wojsk. Ukończył Wojskową Akademię Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych ZSRR.

W latach 1971–1994 zasiadał jako deputowany w Radzie Najwyższej Kazachskiej SRR oraz w Radzie Najwyższej Kazachstanu (od 1991)^[1]. W 1989 został przewodniczącym Kazachskiej Republikańskiej Rady Weteranów Wojny, Pracy i Sił Zbrojnych oraz Komitetu Rady Najwyższej Kazachskiej SRR ds. osób niepełnosprawnych i weteranów wojskowych. W październiku 1991 został wyznaczony na urząd przewodniczącego Państwowego Komitetu Obrony Republiki Kazachstanu^[1]. 7 maja 1992 został przez prezydenta Nursułtana Nazarbajewa mianowany pierwszym ministrem obrony Republiki Kazachstanu^[1]. W tym samym roku otrzymał awans na stopień generała pułkownika Siły Zbrojne Republiki Kazachstanu. W 1993 mianowany generałem armii. Urząd swój sprawował do listopada 1995, kiedy to przeszedł w stan spoczynku. W latach 1995–1996 był doradcą prezydenta Kazachstanu Nursułtana Nazarbajewa.

Będąc na emeryturze mieszkał w Ałmaty, gdzie zmarł 24 września 2013.

W celu organizacji jego państwowego pogrzebu powołano specjalną komisję rządową pod przewodnictwem wicepremiera Bakytżana Sagyntajewa^[2][3]. W uroczystości wzięli udział liczni przedstawiciele kazachskiego rządu i parlamentu oraz tysiące ludzi, którzy chcieli pożegnać generała. Nurmagambetow został pochowany na cmentarzu kiensajskim w Ałmaty, obok swojej żony^[2].

Życie prywatne

Jego syn, Tałgat (1952–2020), był generałem majorem Sił Zbrojnych Republiki Kazachstanu^[4].

Ordery, odznaczenia i wyróżnienia

Kazachstan, ZSRR, Federacja Rosyjska

• Narodowy Bohater Kazachstanu (23 maja 1994, pierwsze nadanie)^[5]
• Order Otan (23 maja 1994)
• Medal Astana
• Medal „10 lat Sił Zbrojnych Republiki Kazachstanu”
• Medal „10 lat niepodległości Republiki Kazachstanu”
• Medal „20 lat niepodległości Republiki Kazachstanu”
• Medal „60 lat Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal „10 lat Astana”
• Medal „10 lat Konstytucji Republiki Kazachstanu”
• Medal „10 lat Parlamentu Republiki Kazachstanu”
• Medal „20-lat Sił Zbrojnych Republiki Kazachstanu”

• Medal „Złota Gwiazda” Bohatera Związku Radzieckiego (27 lutego 1945)^[5]
• Order Lenina (1945)^[5]
• Order Rewolucji Październikowej^[5]
• Order Czerwonego Sztandaru
• Order Wojny Ojczyźnianej I klasy
• Order Wojny Ojczyźnianej II klasy
• Order Czerwonego Sztandaru Pracy (dwukrotnie)
• Order Czerwonej Gwiazdy (dwukrotnie)
• Order „Za służbę Ojczyźnie w Siłach Zbrojnych ZSRR” III klasy
• Order „Znak Honoru”
• Medal „Za zasługi bojowe”
• Medal jubileuszowy „W upamiętnieniu 100-lecia urodzin Władimira Iljicza Lenina”
• Medal „Za wybitność w ochronie granic państwowych ZSRR”
• Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal „Za obronę Kaukazu”
• Medal jubileuszowy „Dwudziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal jubileuszowy „Czterdziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal „Za zdobycie Berlina”
• Medal „Za wyzwolenie Warszawy”
• Medal „Weteran Sił Zbrojnych ZSRR”
• Medal „Za umacnianie braterstwa broni”
• Medal „Za rozwój dziewiczych ziem”
• Medal jubileuszowy „30 lat Armii Radzieckiej i Floty”
• Medal jubileuszowy „40 lat Sił Zbrojnych ZSRR”
• Medal jubileuszowy „50 lat Sił Zbrojnych ZSRR”
• Medal jubileuszowy „60 lat Sił Zbrojnych ZSRR”
• Medal jubileuszowy „70 lat Sił Zbrojnych ZSRR”
• Medal „Za nienaganną służbę” I klasy
• Medal „Za nienaganną służbę” II klasy
• Order Przyjaźni (1995)^[6]
• Medal Żukowa
• Medal jubileuszowy „50-lecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
• Medal 65-lecia Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945

Pozostałe

• Order „Za zasługi” III klasy (Ukraina, 2010)^[7]
• Order Bohdana Chmielnickiego III klasy (Ukraina, 2004)^[8]
• Honorowe wyróżnienie Prezydenta Ukrainy (Ukraina, 1994)^[9]
• Medal jubileuszowy „60 lat wyzwolenia Ukrainy od faszystowskich najeźdźców” (Ukraina)
• Medal „Obrońca Ojczyzny” (Ukraina, dwukrotnie)
• Order 9 września 1944 I klasy (Bułgaria)
• Złoty Krzyż Zasługi (Polska)
• Medal „Pro Memoria” (Polska)
• Medal „30 lat zwycięstwa nad militarystyczną Japonią” (Mongolska Republika Ludowa)
• Honorowy obywatel Astany^[5]
• Honorowy obywatel Ałmaty^[5]
• Honorowy obywatel Doniecka^[5]

Upamiętnienie

• Jego imieniem nazwano założoną w 1999 szkołę wojskową w Astanie^[10][11].
• Jest patronem wielu ulic na obszarze Republiki Kazachstanu.
• Jego popiersie znajduje się na wystawie w Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej w Moskwie^[1].
• Tablica pamiątkowa dedykowana wojskowemu znajduje się w Ałmaty, obok domu, w którym mieszkał pod koniec życia. Co roku w rocznicę urodzin generała Nurmagambetowa odbywa się tam uroczyste złożenie wieńców przy asyście żołnierzy^[12][13].
• W 2019 – z okazji 95. rocznicy urodził generała – przy wojskowej asyście odsłonięto w Nur-Sułtanie jego pomnik. W uroczystości uczestniczył minister obrony Kazachstanu gen. Nurłan Jermekbajew^[14][15].

Przypisy