Sagowcowe
Sagowiec odwinięty | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | sagowcowe |
| Nazwa systematyczna | |
| Cycadopsida Brongn. Enum. Pl. Mus. Paris: xxxii, 136. 12 Aug 1843 | |
| Zasięg występowania | |
 | |
Sagowcowe (Cycadopsida Brongn.) – monotypowa klasa roślin należąca do gromady nagonasiennych obejmująca jeden rząd sagowce (Cycadales) z dwiema rodzinami (sagowcowatymi i zamiowatymi), 11 rodzajami i około 320–340 gatunkami[3]. Naturalny zasięg i rozpowszechnienie tych roślin są współcześnie ograniczone, jednak przodkowie sagowców podobni do żyjących obecnie odgrywali ogromną rolę w krajobrazie i stanowili podstawowe źródło pokarmu dla wielu dinozaurów. Współcześnie także niektóre gatunki stanowią źródło skrobi (tzw. sago) i one też zostały rozpowszechnione jako rośliny pokarmowe[3]. Wielu przedstawicieli uprawianych jest także jako rośliny ozdobne. W klimacie Europy środkowej spotykane są jedynie w szklarniach i palmiarniach ogrodów botanicznych, niektóre (np. przedstawiciele rodzajów Cycas, Zamia) uprawiane są także jako rośliny pokojowe. Większość sagowców jest roślinami trującymi, dotyczy to również tych gatunków, których skrobię pozyskuje się w celach jadalnych – wymaga ona specjalnej obróbki w celu pozbycia się toksyn[4][5].
Morfologia
- Pokrój
- Sporofit o pędzie zdrewniałym o zróżnicowanym wyglądzie. U niektórych przedstawicieli pęd jest silnie skrócony i nie wystaje nad powierzchnię gleby, u innych podobny do pnia palm – osiąga kilkanaście metrów wysokości[6].
- Liście
- Duże (osiągają do 3 m długości), skupione na szczycie pędu w pióropusz. Blaszka ich jest pierzasto złożona, zwykle pojedynczo, czasem podwójnie[6].
- Organy zarodnionośne
- Mikrospory (zwane u tej grupy już ziarnami pyłku) powstają w mikrosporangiach. Mają one ściany wielowarstwowe i powstają na dolnej stronie mikrosporofili. Te łuskowate męskie liście zarodnionośne zebrane są w szyszkowaty mikrostorbil[6].
- Zalążki rozwijają się w bocznej pozycji na liściopodobnych lub u nasady łuskowatych makrosporofili (żeńskich liści zarodnionośnych). Skupiają się one na szczycie pędu w szyszkowate makrostrobile, osiągające nierzadko okazałe rozmiary (nawet do 1 m wysokości i 40 kg masy). U większości sagowców pęd po utworzeniu strobila kontynuuje wzrost za pomocą bocznego odgałęzienia (spychającego strobil w położenie boczne), ale w rodzaju sagowiec Cycas po dojrzeniu strobila jego szczyt kontynuuje wzrost, tworząc ponownie liście płonne. Same zalążki również są okazałe – osiągają do kilku cm długości. Okryte są masywną ścianką (nucellusem) otoczoną osłonką (integumentem). Osłonka rozwija się w postaci dwóch warstw mięsistych rozdzielonych warstwą sklerenchymatyczną. W dojrzałym nasieniu integument przekształca się w łupinę nasienną, w której warstwa zewnętrzna silnie mięśnieje i często jest jaskrawo zabarwiona, warstwa sklerenchymatyczna mocno twardnieje, a wewnętrzna warstwa mięsista rozwija się w formie błoniastej[6].
Pochodzenie
Pierwsi przedstawiciele sagowcowych wyewoluowali prawdopodobnie z paproci nasiennych 290–265 milionów lat temu. Linie rozwojowe sagowcowatych i zamiowatych rozejść się miały ok. 250 milionów lat temu, choć opublikowano też analizy, z których wynika, że rodziny rozdzieliły się przed ok. 92 milionami lat[7]. Intensywny rozwój sagowców nastąpił w triasie, a zwłaszcza w jurze, gdy były jednymi z najpospolitszych roślin. We wczesnej kredzie grupa ta ustępuje i, począwszy od późnej kredy, do dziś jest grupą reliktową.
Systematyka
Takson monofiletyczny stanowiący klad bazalny w odniesieniu do współczesnych nagonasiennych, czasem podnoszony jest do rangi gromady lub podgromady Cycadophyta[3]. Wciąż jednak relacje filogenetyczne między głównymi, współczesnymi liniami rozwojowymi roślin nasiennych są przedmiotem żywej dyskusji naukowców[7].
- Pozycja systematyczna według Ran i in. (2018)[8]
| rośliny nasienne |
| ||||||||||||||||||
- Pozycja systematyczna według Simpsona (2010)[3]
| rośliny nasienne |
| ||||||||||||||||||
- rząd: sagowce Cycadales Dumortier
- rodzina: sagowcowate, cykasowate Cycadaceae Persoon
- rodzina: zamiowate Zamiaceae Horaninow
| sagowcowe |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
- ↑ a b c d e Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, London: Elsevier, 2010, s. 140-144. ISBN 978-0-12-374380-0.
- ↑ R. Antoszewski: Jak żywić się trucizną.. [dostęp 2012-03-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- ↑ G. L. Laqueur, M. Spatz: Toxicology of Cycasin. W: Cancer Res November 1968 28:2262-2267 [on-line]. Symposium on Carcinogenesis of Plant Origin. [dostęp 2012-03-05].
- ↑ a b c d Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Botanika. Systematyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 317-322. ISBN 978-83-01-13945-2.
- ↑ a b c Peter F. Stevens, Lignophytes, and Cycadales in particular, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-18] (ang.).
- ↑ Ran, J.-H., T.-T. Shen, M.-M. Wang, and X.-Q. Wang. Phylogenomics resolves the deep phylogeny of seed plants and indicates partial convergent or homoplastic evolution between Gnetales and angiosperms. „Proc. R. Soc. B.”. 285(1881), 2018. DOI: 10.1098/rspb.2018.1012.
- ↑ K. D. Hill, M. W. Chase, D. W. Stevenson, H. G. Hills, B. Schutzman. The Families and Genera of Cycads: A Molecular Phylogenetic Analysis of Cycadophyta Based on Nuclear and Plastid DNA Sequences. „International Journal of Plant Sciences”. 164, s. 933–948, 2003. DOI: 10.1086/378538.
- ↑ a b c d e Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 202,236,250,262,503.
- ↑ a b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 106, 118.
- ↑ Jens G. Rohwer, Atlas roślin tropikalnych, Małgorzata Świdzińska (tłum.), Warszawa: „Horyzont”, 2002, s. 30, ISBN 83-7311-378-9, OCLC 68634821.
- ↑ a b Sagowce. W: CITES [on-line]. Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego. [dostęp 2021-12-02].
Media użyte na tej stronie
(c) Forest & Kim Starr, CC BY 3.0
Cycas revoluta (habit). Location: Maui, Hui Noeau Makawao
Autor: User:BotBln, Licencja: CC BY-SA 3.0
At Kirstenbosch National Botanical Gardens
Genus: EncephalartosAutor:
|
This image is a work by Mercy.
When reusing, please credit me as: Mercy from Wikimedia Commons.
Do not copy this image illegally by ignoring the terms of the license below, as it is not in the public domain. If you would like special permission to use, license, or purchase the image please contact me to negotiate terms. More of my work can be found in my personal gallery. |
Cycas revoluta Thunb. - female megasporophyls (Botanická zahrada PřF MU)