Sagowiec

Sagowiec
Sagowiec podwinięty (Cycas circinalis)
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	telomowe
Gromada	naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	sagowcowe
Rząd	sagowce
Rodzina	sagowcowate
Rodzaj	sagowiec
Nazwa systematyczna
Cycas Linnaeus Sp. Pl. 1188. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny
C. circinalis Linnaeus[3]

Cycas angulata

Sagowiec, cycas^[4] (Cycadaceae Pers.) – rodzaj roślin z monotypowej rodziny sagowcowych Cycadaceae. W obrębie rodzaju wyróżnianych jest ok. 100–110 gatunków, wliczając w to czasem wyodrębniany rodzaj Epicycas^[5]. Nazwa rodzajowa Cycas pochodzi od greckiego słowa Koikas oznaczającego „rodzaj palmy”, ze względu na fizyczne podobieństwo sagowców do palm, mimo braku bliskiego pokrewieństwa.

Pierwsi przedstawiciele sagowcowych wyewoluowali prawdopodobnie z paproci nasiennych 290–265 milionów lat temu. Linie rozwojowe sagowcowatych i zamiowatych rozejść się miały ok. 250 milionów lat temu, choć opublikowano też analizy, z których wynika, że rodziny rozdzieliły się przed ok. 92 milionami lat^[6]. W każdym razie rodzaj Cycas stanowi klad bazalny rzędu sagowców, tj. obejmuje prostą linię rozwojową trwającą od początków różnicowania się współczesnych sagowców^[6][7]. Badania molekularne sugerują jednak, że współcześni przedstawiciele rodzaju są stosunkowo młodą radiacją, powstałą w późnym miocenie, prawdopodobnie niewiele dawniej niż 12 mln lat temu. Po mającej wówczas miejsce globalnej redywersyfikacji sagowców nastąpiło trwające do dziś spowolnienie ich różnicowania^[8]. Wiele gatunków jest rzadkich w naturze i zagrożonych. Są długowieczne, ale rosną wolno^[9].

Wnętrze pnia bogate w skrobię u niektórych gatunków bywa spożywane, aczkolwiek ze względu na współwystępujące toksyny wymaga specjalnej obróbki. Jadalne są także nasiona. Niektóre sagowce, zwłaszcza sagowiec odwinięty, są uprawiane jako rośliny ozdobne^[9].

Rozmieszczenie geograficzne

(c) CSIRO, CC BY 3.0

Cycas media – makrosporofile z nasionami

Centrum występowania sagowców obejmuje tereny południowo-wschodniej Azji. Poza tym gatunki tego rodzaju spotykane są na niewielkich obszarach w Afryce wschodniej, na Madagaskarze, w południowej części Półwyspu Indyjskiego, na północy Australii i na wyspach Pacyfiku po Nową Kaledonię^[6].

Morfologia

Pokrój

Przypominające palmy rośliny z podziemnym lub nadziemnym pniem okrytym trwałymi nasadami liści^[10][11]. Młode części roślin pokryte są włoskami^[11]. Stare okazy osiągają do 10 m wysokości^[9].

Liście

Skupione w pióropusz na szczycie pędu, pierzasto złożone. Oś liści jest prosta lub nieco odgięta^[10], za młodu nie zwija się pastorałowato jak podobne liście u paproci (chociaż poszczególne listki zwinięte są za młodu jak sprężyny ku osi liścia)^[11]. Listki mają pojedynczą, grubą i nierozgałęzioną żyłkę centralną^[10]. W sumie listków bywa do ok. 100 i wszystkie są sztywne^[9], przy czym dolne zwykle zredukowane są do cierni^[11].

Organy zarodnionośne

Żeńskie liście zarodnionośne (makrosporofile) przypominają liście płonne swą podzieloną blaszką u szczytu, przy czym jednak ich powierzchnia jest zredukowana i pozbawione są chlorofili (nie pełnią funkcji asymilacyjnej). Wyrastają skrętolegle na osi pędu i po przekwitnieniu odpadają osobno, po czym pęd rośnie dalej (pędy tworzące mikrostrobil u cykasów i wszystkie inne sagowcowe po wytworzeniu strobili kończą wzrost)^[12][10]. Na ich blaszce rozwijają się dwa lub więcej (do 8) zalążków^[11]. Nasiona osiągają do 7 cm długości^[9]. Sporofile męskie tworzą szyszkowaty mikrostrobil^[12][10][11], z gęsto ułożonymi mikrosporofilami, osiągający do 80 cm wysokości^[9].

Nasiona

Składają się z zarodka i dwóch liścieni zamkniętych w twardej łupinie nasiennej^[12] tworzonej przez wewnętrzną osłonkę i mięsistą warstwę zewnętrzną powstającą z osłonki zewnętrznej^[11]. Nasiona nie mają charakteru przetrwalnikowego i kiełkują po dojrzeniu i opadnięciu z rośliny macierzystej^[12].

Systematyka

Cycas platyphylla – makrosporofile z nasionami

Szyszka męska Cycas micronesica

Pozycja systematyczna

Rodzaj sagowiec Cycas jest jedynym współczesnym przedstawicielem rodziny sagowcowatych Cycadaceae Persoon Syn. Pl. 2: 630. Sep 1807^[13], będącej siostrzaną względem rodziny zamiowatych Zamiaceae w obrębie rzędu sagowców Cycadales – jedynego wyróżnianego zwykle w obrębie klasy sagowcowych Cycadopsida^[5][6][14]. W systemach uwzględniających taksony wymarłe w obrębie sagowcowatych wyróżniany jest jeszcze rodzaj Menucoa Petriella, a bliżej od zamiowatych spokrewnioną rodziną są wymarłe Crossozamiaceae Doweld^[15].

Wykaz gatunków^[16]

Przypisy