Saint-John Perse

Saint-John Perse

Saint-John Perse, prawdziwe nazwisko Marie-René-Alexis Léger (ur. 31 maja 1887 w Pointe-à-Pitre, zm. 20 września 1975 w Giens) – francuski poeta i dyplomata, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1960, w latach 1933–1940 sekretarz generalny na Quai d’Orsay.

Pointe-à-Pitre, jego miejsce urodzenia, znajduje się na karaibskiej wyspie Gwadelupie. Był jedynym męskim potomkiem starej burgundzkiej rodziny osiadłej na Antylach w XVIII wieku. Dzieciństwo spędził na należącej do rodziny wyspie Saint-Léger-les-Feuilles. Wielkie trzęsienie ziemi w 1897 oraz kryzys ekonomiczny w wyniku wojny amerykańsko-hiszpańskiej w następnym roku zubożyły rodzinę i skłoniły ją do powrotu do starego kraju. Po ukończeniu z podwójnym odznaczeniem liceum w Pau rozpoczął studia prawnicze i medyczne na Uniwersytecie w Bordeaux. W 1909 roku, mając 22 lata, opublikował swój pierwszy poemat „Obrazki Robinsona Kruzoe”, który od razu wzbudził żywe zainteresowanie krytyki, upatrującej w nim następcę Arthura Rimbauda. Opinię tę ugruntowały opublikowane w 1911 roku „Eloges”. Po śmierci ojca, dzięki protekcji Paula Claudela i Francisa Jammes’a został przyjęty do służby dyplomatycznej. W 1916 roku wyjechał do Chin, gdzie, pełniąc funkcję pierwszego sekretarza poselstwa, pozostawał do roku 1924. W wynajętej – jako miejsce pracy twórczej i rozmyślań – małej świątyni taoistycznej, położonej o dwa dni drogi od Pekinu, powstała „Anabaza” i, prawdopodobnie, „Chwała Królów”. Obydwa utwory opublikowane zostały w 1924 roku Paryżu, po raz pierwszy pod pseudonimem Saint-John Perse^[1]. Po powrocie do kraju szybko awansował. Mianowany ministrem pełnomocnym i sekretarzem generalnym Ministerstwa Spraw Zagranicznych, kierował francuską polityką zagraniczną, aż do upadku Francji w 1940 roku. W Polsce przebywał tylko raz, w 1935 roku, jako reprezentant rządu francuskiego na pogrzebie Marszałka Józefa Piłsudskiego. Po upadku Francji, pozbawiony przez rząd Vichy francuskiego obywatelstwa i ścigany przez gestapo, uciekł do Stanów Zjednoczonych, gdzie przyjął skromną posadę bibliotekarza w Bibliotece Kongresu. Odrzucił propozycję prezydenta Roosevelta, później także generała de Gaulle’a, podjęcia działalności politycznej lub dyplomatycznej. Po dwudziestu latach milczenia ponownie stał się poetą – i pozostał już nim do końca. W 1941 roku, w latarni morskiej na Long Beach Island, napisał „Wygnanie” (Wygnanie, Deszcze, Śniegi, Poemat dla Cudzoziemki), cztery lata później powstały „Wichry” i wreszcie, już po wojnie, poematy „Amers” i „Kronika”. W 1961 roku otrzymał nagrodę Nobla. W 1959 roku wraz z „Dianą” – Dorothy Milburn, poślubioną rok wcześniej, poeta osiadł – tym razem już na stałe – w Les Vigneaux i zamieszkał w domu ofiarowanym mu przez amerykańską milionerkę i admiratorkę Minę Curtiss. Ostatnie utwory napisane we Francji to: „Ptaki”, „Poemat dla Tej, która tu była”, „Pieśń na zrównanie dnia z nocą”, „Nokturn” i „Susza”.

Twórczość

Twórczość Saint-John Perse’a oceniana bywa jako jedno z najbardziej niezwykłych zjawisk w literaturze XX wieku. We wstępie do angielskiego przekładu „Anabazy” T.S. Eliot napisał: „Saint-John Perse nie ma w literaturze ani przodków, ani pokrewieństw; największą trudnością jego poezji jest to, że tłumaczy się jedynie przez siebie samą”.

.

W Polsce twórczość poetycka Saint-John Perse’a była znana jedynie z nielicznych, fragmentarycznych przekładów Mieczysława Jastruna, Mariana Ośmiałowskiego i Jana Prokopa, głównie w czasopismach literackich. Pierwsze obszerniejsze wydanie, zawierające w całości poemat „Anabaza”, oraz niewielkie fragmenty poematów „Eloges”, „Wygnanie”, „Wichry”, „Deszcze”, oraz „Amers” w przekładzie Zbigniewa Bieńkowskiego ukazało się w wydawnictwie PIW, w 1980 roku.

W 1994 „Oficyna Literacka” w Krakowie wydała całościowy zbiór poematów, powstałych między 1941 a 1960 rokiem („Wygnanie”, „Wichry”, „Amers”, „Kronika”) w przekładzie Adama Wodnickiego. W roku 2001, tym samym przekładzie, ukazały się poematy: „Chwała Królów”, „Nokturn” i „Susza” (Literatura na Świecie, nr 4/2001). Wreszcie w 2008 roku, również w przekładzie Adama Wodnickiego wydawnictwo „Austeria” wydało tom pt. „Anabaza, Wygnanie, Susza”

Dzieła

• Images à Crusoé (1909)
• Éloges (1911)
• La gloire des rois (1924 tytuł pol. „Chwała Królów”)
• Anabase (1924, „Anabaza”)
• Exil (1942, „Wygnanie”)
• Pluies (1943, „Deszcze”)
• Poème à l’étrangère (1943, „Poemat dla Cudzoziemki”)
• Neiges (1944, „Śniegi”)
• Vents (1946, „Wichry”)
• Amers (1957)
• Chronique (1960, „Kronika”)
• Oiseaux (1963, „Ptaki”)
• Chant pour un équinoxe (1971, „Pieśń na zrównanie dnia z nocą”)
• Nocturne (1973, „Nokturn”)
• Sécheresse(1974, „Susza”)

Przypisy

Bibliografia

• „Anabaza” (​ISBN 83-06-00401-9​, PIW, Warszawa, 1980) Zbigniew Bieńkowski. Wstęp.
• „Literatura na Świecie” nr 4/2001. Adam Wodnicki: „Od tłumacza”
• „Literatura na Świecie” nr 4/2001. s. 149–153; „Saint-John Perse” str. 267-268.
• „Anabaza, Wygnanie, Susza”. Adam Wodnicki: Posłowie (​ISBN 978-83-89129-06-2​, „Austeria”, Kraków, 2008)