Salada
Salada (fr. salade, wł. celata i barbuta) – szersze określenie kilku zróżnicowanych konstrukcyjnie średniowiecznych hełmów, wywodzących się od łebki. Popularne w XV wiecznej Europie zachodniej[a], lecz używane również w Polsce. Zasadniczo wyróżnia się 2 typy tego hełmu: włoski i niemiecki, ale regionalne odmiany powstawały również we Francji i Anglii[1][2][3][4].
Salada w typie włoskim
Salady w typie włoskim cechowały się otwartą konstrukcją, zapewniającą dobrą widoczność jednak kosztem ochrony twarzy. Rozróżnia się ich 2 wersje: celatę z całkowicie odsłoniętą twarzą, oraz barbutę nawiązującą do hełmów stosowanych w starożytnej Grecji, z szerokim wycięciem w okolicach twarzy w kształcie litery "T" lub "Y"[4].
Celata
Salada w typie niemieckim
Wywodzi się od salady w typie włoskim, która u schyłku XV w. na terenach Niemiec uległa przekształceniu w hełm półotwarty lub zamknięty[4]. Charakteryzowała się wydatnym przedłużonym nakarczkiem (niekiedy folgowanym) oraz długą, wąską, poziomą szparą wzrokową wyciętą w dzwonie hełmu, bądź uzyskiwaną poprzez zastosowanie opuszczanej zasłony. Wespół z saladą często stosowano również obojczyk z wydatnym podbródkiem, chroniący dodatkowo dolną część twarzy i szyję. Salady niemieckie były często stosowane jako harmonijna część pełnej zbroi płytowej.
Salada o konstrukcji monolitycznej
Salada z podnoszoną zasłoną
Salada z podnoszoną zasłoną i obojczykiem
Salada w typie angielskim i francuskim
Typy salad określane również jako anglo-burgundzkie i franko-burgundzkie. Obie odmiany były do siebie konstrukcyjnie zbliżone stanowiąc formę pośrednią pomiędzy typem włoskim i niemieckim. Ich nakarczki były wyraźnie krótsze niż w typie niemieckim, lecz dłuższe niż we włoskiej celacie. Wyróżniały się natomiast bardziej spiczastym dzwonem (niekiedy przypominającym basinet)[5][6].
Salada w typie angielskim
Salada w typie francuskim
Zobacz też
Uwagi
- ↑ Zwłaszcza na terenach Włoch i Niemiec
Przypisy
- ↑ Michał Gradowski, Zdzisław Żygulski: Słownik uzbrojenia historycznego. Warszawa: PWN, 2010, s. 133. ISBN 978-83-01-16260-3.
- ↑ Zdzisław Żygulski: Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu. Warszawa: PWN, 1982, s. 102-103. ISBN 83-01-02515-8.
- ↑ Andrzej Nowakowski (red.): Uzbrojenie w Polsce średniowiecznej 1450-1500. Toruń: UMK, 1998, s. 75-78. ISBN 83-231-0264-3.
- ↑ a b c Włodzimierz Kwaśniewicz, Leksykon dawnego uzbrojenia ochronnego, Warszawa: Bellona, 2005, s. 103, ISBN 83-11-10063-2.
- ↑ Ewart Oakeshott: European Weapons and Armour: From the Renaissance to the Industrial Revolution. Lutterworth Press, 1980, s. 111.
- ↑ Stephen Grancsay. A Late Medieval Helmet (Sallet). „The Journal of the Walters Art Gallery”. 49, s. 13-14. Walters Art Museum Stable.
Media użyte na tej stronie
Autor: unknown, Licencja: CC0
Autor: Metropolitan Museum of Art
Rogers Fund, Licencja: CC0
comparison 2 types of salada helmet
Autor: David Monniaux, Licencja: CC-BY-SA-3.0
This object is on display at the annex of the Kunsthistorisches Museum (Museum of Art History) at the Neuburg in the Hofburg of Vienna, Austria (site).
Autor: unknown, Licencja: CC0
Autor: File:Coventry_Sallet_HAGAM.jpg, Licencja: CC BY-SA 4.0
Englischer "Schaller" (Helm) aus Eisen, Coventry, Anfang 15. Jahrhundert
A work of art and a triumph of technology, the long-tailed sallet was the characteristic German war helmet of the later Middle Ages. This is a superb example. The flowing profile of the neck defense and mirror-like polish of the hammered, tempered steel could deflect the most formidable blows. The visor could be raised to provide better vision and easier breathing. It would have been used with a chin guard. Its weight at 4 lbs. 12 oz. is considerably less than that of its Italian counterpart. This sallet is from the Princes of Liechtenstein collection at Vaduz.