Salih Dżabr

Salih Dżabr
Data urodzenia

1896

Data śmierci

1957

Premier Iraku
Okres

od 29 marca 1947
do 29 stycznia 1948

Poprzednik

Nuri as-Sa’id

Następca

Muhammad as-Sadr

Salih Dżabr (ur. 1896 w An-Nasirijji, zm. 1957) – iracki prawnik i polityk, premier Iraku w latach 1947–1948, pierwszy w historii Iraku szyita na stanowisku szefa rządu.

Życiorys

Wczesna działalność

Ukończył studia prawnicze w Bagdadzie i w latach 1926–1930 praktykował jako sędzia. W 1933 wszedł do rządu Dżamila al-Midfa’ia jako minister edukacji i pozostał na stanowisku do upadku gabinetu w roku następnym. W latach 1935–1936 był gubernatorem Karbali[1]. W październiku 1936, po zamachu stanu Hikmata Sulajmana i Bakra Sidkiego[2], Salih Dżabr objął w rządzie Sulajmana resort sprawiedliwości[3]. Należał do grupy polityków opowiadających się za szeroko zakrojonymi reformami społecznymi w kraju. Był przekonany, że właśnie w tym duchu działać będzie rząd Sulajmana. Rozczarowany dążeniem premiera do władzy autorytarnej, tłumieniem przez niego strajków i protestów, a wreszcie powstania szajchów plemiennych znad Eufratu, w czerwcu 1937 podał się do dymisji razem z trzema innymi ministrami domagającymi się reform: Kamilem al-Dżadirdżim, Dżafarem Abu at-Timmanem oraz Jusufem Izz ad-Dinem Ibrahimem[4]. Po rezygnacji z urzędu objął stanowisko dyrektora naczelnego urzędu celnego, które sprawował przez rok[1].

W latach II wojny światowej

Po raz kolejny objął stanowisko rządowe w 1940, gdy został powołany do gabinetu Nuriego as-Sa’ida jako minister spraw społecznych. Gabinet ten funkcjonował tylko od końca lutego 1940 do końca marca tego samego roku[5]. Dżabr został następnie gubernatorem Basry i pozostawał nim do roku następnego[1]. Gdy w październiku 1941 Nuri as-Sa’id po raz kolejny stanął na czele rządu, Dżabr został ministrem spraw wewnętrznych (jako pierwszy w historii Iraku szyita[6]) oraz spraw zagranicznych; na tym drugim stanowisku w lutym 1942 zastąpił go Abd Allah ad-Damludżi[7]. W październiku 1942, po rekonstrukcji gabinetu, Dżabr został ministrem finansów. W czerwcu 1943 przeszedł do resortu spraw wewnętrznych[8]. Wspierał premiera w prowadzonej przez niego polityce eliminowania z życia publicznego zwolenników panarabizmu, związanych z obalonym przy pomocy brytyjskiej rządem Raszida Aliego al-Kilaniego. Rząd Nuriego as-Sa’ida skierował kilkuset przeciwników politycznych do obozu internowania, usunął też panarabistów z wojska i administracji publicznej. Działalność Dżabra, który brał aktywny udział w tych działaniach, była krytykowana zarówno przez sunnitów, niechętnych szyicie na wysokim stanowisku państwowym, jak i szyitów, którzy byli zdania, że minister powinien zapewnić swoim współwyznawcom obejmowanie zwalnianych miejsc w armii i urzędach[6]. Ostatecznie Dżabr w październiku 1943 zrezygnował ze stanowiska[8].

Premier Iraku. Traktat z Portsmouth

W marcu 1947 regent Abd al-Ilah powierzył Dżabrowi misję utworzenia nowego rządu[9], co nastąpiło dzięki wsparciu Nuriego as-Sa’ida dla tej kandydatury[10]. Premier (a równocześnie także minister spraw wewnętrznych[11]) podjął rozmowy z Wielką Brytanią w sprawie renegocjowania traktatu brytyjsko-irackiego z 1930. Były one prowadzone w sekrecie, w obawie przed wybuchem zamieszek i mobilizacją tych organizacji politycznych, które domagały się natychmiastowego opuszczenia przez Brytyjczyków Iraku. Do wiadomości publicznej podano dopiero końcowe brzmienie nowego traktatu, który od miejsca podpisania określano jako traktat z Portsmouth[9]. Zawarty 15 stycznia 1948 układ przewidywał wycofanie wojsk brytyjskich z Iraku i przekazanie temu krajowi brytyjskich baz lotniczych, z zastrzeżeniem, że w razie wybuchu wojny Wielka Brytania mogłaby je odzyskać. W sprawach zaopatrzenia i szkolenia armii Irak miał nadal pozostać związany z Londynem, a projekty rozwoju armii tego kraju miała nadzorować mieszana komisja iracko-brytyjska. Układ miał obowiązywać 25 lat[9]. Warunki traktatu, jedynie w minimalnym stopniu lepsze niż niezwykle niepopularnego traktatu z 1930[12], wywołały w Iraku wielkie oburzenie, co stało się przyczyną wielotysięcznych manifestacji (określanych następnie mianem Zrywu – z ar. Wasba[13][14]). Mimo to Dżabr po powrocie do kraju początkowo obstawał przy podpisaniu traktatu[15]. Dopiero kiedy największa z manifestacji została rozpędzona przez wojsko, padły ofiary śmiertelne, a dwóch ministrów w proteście odeszło z rządu, Abd al-Ilah zażądał dymisji premiera i zapowiedział, że nie podpisze wynegocjowanego porozumienia. Dżabr, oskarżany o zdradę i jeszcze agresywniej atakowany przez polityków sunnickich, odszedł z urzędu dwanaście dni po ogłoszeniu treści traktatu[9], 27 stycznia 1948[11]. Nowy gabinet utworzył inny szyita, Muhammad as-Sadr[9], zaś były premier uciekł z Bagdadu[15].

1948-1957

Dżabr nie stracił całkowicie wpływów politycznych i w wyborach parlamentarnych w czerwcu 1948 doprowadził do wyboru wielu osób ze swojego otoczenia na deputowanych[16]. W roku następnym Dżabr i ludzie ci dołączyli do Konstytucyjnej Partii Jedności, utworzonej przez Nuriego as-Sa’ida[17]. Sam Salih Dżabr objął po raz trzeci stanowisko ministra spraw wewnętrznych w rządzie Taufika as-Suwajdiego. Rząd ten przetrwał do września 1950. Dżabr jako minister ponownie padał ofiarą uprzedzeń sunnicko-szyickich, stale atakowany przez sunnitów i oskarżany przez nich o korupcję i promowanie swoich współwyznawców. Dostrzegając tego rodzaju uprzedzenia nawet w Konstytucyjnej Partii Jedności, polityk ostatecznie odszedł z niej i utworzył nową Socjalistyczną Partię Ludu. Jej program kierowany był do robotników i młodszej inteligencji, jak również do szyitów ze wsi nad Eufratem, którzy już wcześniej popierali Dżabra[18]. Z czasem Dżabr stał się jednym z największych krytyków Nuriego as-Sa’ida i zwolenników reformy wyborczej, która umożliwiłaby walkę z nadużyciami i fałszerstwami[18]. Działalność opozycji nie przyniosła jednak zamierzonych efektów. W obliczu inspirowanych przez nią manifestacji regent zgodził się na reformę wyborczą, jednak zwycięstwo w kolejnych wyborach parlamentarnych i tak odniosła partia Nuriego as-Sa’ida[19]. Partia Dżabra zdobyła mniej niż dziesięć mandatów[20]. Przed 1954 Dżabr utworzył nowe ugrupowanie, Partię Narodowo-Socjalistyczną, która w wyborach parlamentarnych w czerwcu tego roku 21 mandatów i wyraziła chęć współpracy z partią Nuriego as-Sa’ida[21]. Parlament został jednak rozwiązany, zanim rozpoczął pracę; w przedterminowych wyborach, których wyniki zostały zmanipulowane, partia Dżabra uzyskała jedynie 8 deputowanych[22].

Zmarł w 1957[23].

Przypisy

  1. ↑ a b c Edmund Ghareeb, Historical Dictionary of Iraq, Beth Dougherty, Lanham, Md.: Scarecrow Press, 2004, s. 334, ISBN 978-0-8108-6568-6, OCLC 176876157.
  2. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 118–119. ISBN 978-83-05-13567-2.
  3. ↑ Edmund Ghareeb, Historical Dictionary of Iraq, Beth Dougherty, Lanham, Md.: Scarecrow Press, 2004, s. 688–689, ISBN 978-0-8108-6568-6, OCLC 176876157.
  4. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 122–124. ISBN 978-83-05-13567-2.
  5. ↑ Edmund Ghareeb, Historical Dictionary of Iraq, Beth Dougherty, Lanham, Md.: Scarecrow Press, 2004, s. 690, ISBN 978-0-8108-6568-6, OCLC 176876157.
  6. ↑ a b Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 143. ISBN 978-83-05-13567-2.
  7. ↑ Edmund Ghareeb, Historical Dictionary of Iraq, Beth Dougherty, Lanham, Md.: Scarecrow Press, 2004, s. 691, ISBN 978-0-8108-6568-6, OCLC 176876157.
  8. ↑ a b Edmund Ghareeb, Historical Dictionary of Iraq, Beth Dougherty, Lanham, Md.: Scarecrow Press, 2004, s. 692, ISBN 978-0-8108-6568-6, OCLC 176876157.
  9. ↑ a b c d e Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 154–155. ISBN 978-83-05-13567-2.
  10. ↑ Piotr Kwiatkiewicz, Mocarstwa wobec Iraku w latach 1945–1967, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 31, ISBN 83-7441-178-3, OCLC 69477541.
  11. ↑ a b Edmund Ghareeb, Historical Dictionary of Iraq, Beth Dougherty, Lanham, Md.: Scarecrow Press, 2004, s. 694, ISBN 978-0-8108-6568-6, OCLC 176876157.
  12. ↑ Piotr Kwiatkiewicz, Mocarstwa wobec Iraku w latach 1945–1967, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 38–39, ISBN 83-7441-178-3, OCLC 69477541.
  13. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 165. ISBN 978-83-05-13567-2.
  14. ↑ Hassan Ali Jamsheer, Współczesna historia Iraku, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2007, s. 85, ISBN 978-83-89899-82-8, OCLC 749822044.
  15. ↑ a b Piotr Kwiatkiewicz, Mocarstwa wobec Iraku w latach 1945–1967, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 42–44, ISBN 83-7441-178-3, OCLC 69477541.
  16. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 156. ISBN 978-83-05-13567-2.
  17. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 161. ISBN 978-83-05-13567-2.
  18. ↑ a b Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 161–164. ISBN 978-83-05-13567-2.
  19. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 165–166. ISBN 978-83-05-13567-2.
  20. ↑ Piotr Kwiatkiewicz, Mocarstwa wobec Iraku w latach 1945–1967, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 72, ISBN 83-7441-178-3, OCLC 69477541.
  21. ↑ Kwiatkiewicz P.: Mocarstwa wobec Iraku w latach 1945–1967. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 113, 116–117. ISBN 83-7441-178-3.
  22. ↑ Piotr Kwiatkiewicz, Mocarstwa wobec Iraku w latach 1945–1967, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 123, ISBN 83-7441-178-3, OCLC 69477541.
  23. ↑ Piotr Kwiatkiewicz, Mocarstwa wobec Iraku w latach 1945–1967, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 182, ISBN 83-7441-178-3, OCLC 69477541.
Premierzy Iraku
Królestwo Iraku
(Brytyjski Mandat Mezopotamii)
(1920–1932)
Królestwo Iraku
(1932–1958)
Republika Iraku
(1958–2003)
Rządy Baas
(1968–2003)
Iracka Rada Zarządzająca
(2003–2004)
Republika Iraku
(od 2004)

Coat of arms (emblem) of Iraq 2008.svg

Media użyte na tej stronie

Coat of arms of Iraq.svg
Coat of arms of Iraq as adapted to new 2008 form of national flag -- standard pan-Arab "Eagle of Saladin" with shield of the tricolor of national flag (with the "Takbir" الله أكبر in Kufic text, as on the flag), holding a scroll with the words جمهورية العراق; (Jumhuriyat al-`Iraq "The Republic of Iraq").