Salmonelloza

Inne zakażenia wywołane pałeczkami Salmonella
Salmonellosis non typhoidalis
Ilustracja
Salmonella typhimurium
ICD-10A02
A02.0Zatrucia pokarmowe wywołane przez pałeczki Salmonella
A02.1Posocznica wywołana pałeczkami Salmonella
A02.2Umiejscowione zakażenia pałeczkami Salmonella
A02.8Inne określone zakażenia pałeczkami Salmonella
A02.9Zakażenia pałeczkami Salmonella, nieokreślone

Salmonelloza, salmoneloza (łac. salmonellosis) – jest to grupa chorób zakaźnych spowodowanych przez Gram-ujemne pałeczki Salmonella inne niż serotypy Salmonella typhi i Salmonella paratyphi odpowiedzialne z kolei za dur brzuszny. Salmonellozę wywołują głównie serotypy Salmonella entericaSalmonella enteritidis i Salmonella typhimurium[1][2]. Głównym źródłem infekcji jest żywność skażona odchodami zakażonych zwierząt, przede wszystkim są to jaja i mięso drobiowe[3][4].

Zakażenia mogą przebiegać pod różnymi postaciami klinicznymi o różnym stopniu ciężkości[5], zwykle mają charakter samoograniczający[3] i najczęściej przebiegają jako nieżyt żołądkowo-jelitowy[3]. Rozpoznanie salmonellozy jest oparte o wyizolowanie bakterii z kału lub innego materiału biologicznego. Posiewy kału, ze względu na okresowość wydalania tych bakterii, muszą być co najmniej trzykrotnie powtórzone[6]. Postać żołądkowo-jelitowa nie wymaga podaży antybiotyków, które sprzyjają występowaniu bezobjawowego nosicielstwa. W postaciach narządowych i uogólnionych stosuje się fluorochinolony lub cefalosporyny III generacji. Czasem konieczne jest postępowanie chirurgiczne[5][6]. Nazwa pochodzi od nazwiska odkrywcy, amerykańskiego mikrobiologa Daniela Salmona[7].

Epidemiologia

Salmonellozy są przyczyną około 90 milionów zachorowań i 155 000 zgonów rocznie[8][5]. Szacuje się, że w Europie do zakażeń dochodzi u 690 osób na 100 000 rocznie[5].

Bakteria posiada szeroki rezerwuar zwierzęcy. Serotypy Salmonella enteritidis i Salmonella typhimurium izoluje się z odchodów kaczek, gęsi, gołębi, indyków oraz u kur. Bakterię można wyizolować u ssaków (konie, owce, cielęta i świnie), gryzoni domowych i zwierząt futerkowych (nutria i lis)[9]. Do infekcji dochodzi przez spożycie produktów spożywczych lub wody zanieczyszczanych kałem zakażonych zwierząt, głównie jaj i mięsa drobiowego[3][4]. U 6% osób, głównie niemowląt, małych dzieci, osób starszych i z upośledzoną odpornością stwierdza się obecność bakterii we krwi[4]. Źródłem zakażenia może być człowiek będący nosicielem pałeczek. Dużą rolę w ich przenoszeniu pełnią owady, które biernie przenoszą bakterie[10].

Obraz kliniczny

Dodatni posiew w kierunku Salmonella wyizolowanych z owoców morza

Klinicznie zakażenie zwykle przebiega jako ostra biegunka i ma samoograniczający się charakter[3]. U części chorych może dojść do penetracji bariery jelitowej i szerzenia się zakażenia drogą krwi co może przebiegać jako sepsa, zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie kości, zapalenie wsierdza, ropnie. U pewnego odsetka chorych następstwem zakażenia jest bezobjawowe nosicielstwo[1].

Postać żołądkowo-jelitowa

Okres wylęgania choroby wynosi 8–36 godzin, zwykle wynosi 8–12 godzin. Początek zakażenia może być gwałtowny, z kolkowym bólem brzucha, wymiotami, wodnistą biegunką, niekiedy z domieszką śluzu lub krwi. Może występować stan podgorączkowy lub gorączka, często występuje ból głowy. W badaniu palpacyjnym brzucha stwierdza się bolesność palpacyjną brzucha najbardziej zaznaczoną w prawym lub lewym dole biodrowym, mogą występować objawy otrzewnowe. Wątroba i śledziona rzadko mogą być powiększone. Przy ciężkim przebiegu choroby występują objawy odwodnienia i zaburzenia elektrolitowe, głównie hipokaliemia. Objawy choroby występują 1–2 dni. Obraz kliniczny może sugerować zapalenie wyrostka robaczkowego, ostre rozdęcie okrężnicy, ostre zapalenie trzustki lub niedrożność jelit[1].

Postać septyczna

Postać uogólniona charakteryzuje się ciężkim przebiegiem, ciężkim stanem ogólnym, gorączką o torze septycznym, odwodnieniem, hipotonią, tachykardią i zaburzeniami świadomości. Sepsa bez biegunki z obecnością bakterii we krwi najczęściej jest spowodowana przez Salmonella dublin i Salmonella choleraesuis. Z kolei u chorych zakażonych HIV najczęściej rozpoznaje się Salmonella typhimurium[6]. Może przebiegać jako zespół durowy (postać durowa, duropodobna, gorączka durowa)[6][11], który cechuje się bardzo wysoką gorączką, silnym bólem brzucha i bólem głowy[12][13], jednak rzadko występuje typowa dla duru brzusznego wysypka czy względna bradykardia oraz leukopenia[6].

Postać narządowa

Postacie pozajelitowe (narządowe) są rezultatem sforsowania przez bakterie bariery jelitowej i przedostanie się ich do krwi, za pośrednictwem której dostają się do narządów[14].

Bezobjawowe nosicielstwo

Bezobjawowe nosicielstwo jest definiowane jako obecność bakterii Salmonella w posiewie stolca po 12 miesiącach od zakażenia. Nosicielstwo bakterii wywołujących salmonellozę dotyczy 0,1–1% zakażonych. Bezobjawowe nosicielstwo jest istotnym problemem zdrowia publicznego, ponieważ bezobjawowi nosiciele przez wiele miesięcy mogą być źródłem skażenia wody lub żywności[5]. Nosicielstwo może być czasowe trwające do kilku miesięcy lub trwałe[6].

Diagnostyka

Salmonella enterica serotyp typhimurium na podłożu agarowym
Salmonella na podłożu XLD

Salmonelloza cechuje się niecharakterystycznym przebiegiem i nie może być rozpoznana na podstawie samego obrazu klinicznego[8]. Rozpoznanie salmonellozy jest oparte o wyizolowanie bakterii z kału lub posiewie z krwi albo innych płynów ustrojowych. Posiew kału musi być 3–5-krotnie powtórzony ze względu na okresowość wydalania tych bakterii[6]. W posiewie bakterii stosuje się specjalne podłoża różnicujące: agar ss (Salmonella-Shigella agar), HEA (Hektoen Enteric Agar) i XLD (Xylose Lysine Desoxycholate). W agarze SS wysokie stężenie soli żółciowych i cytrynianu sodu blokuje wzrost bakterii Gram-dodatnich i wielu bakterii Gram-ujemnych, wszystkie bakterie rozkładające laktozę tworzą czerwone kolonie, tiosiarczan sodu jest rozkładany przez bakterie powodując wydzielanie siarkowodóru i reagując z cytrynianem żelaza wytwarzając czarny osad. W agarze SS kolonie Salmonella są bezbarwne z ciemnym centrum i wydzielają gaz (siarkowodór), z kolei Shigella tworzy bezbarwne kolonie bez czarnego osadu. W HEA kolonie Salmonella przyjmują niebieskozielone zabarwienie z ciemny centrum związanym z rozkładem tiosiarczanu, a kolonie Shigella przyjmują bardziej zielony kolor, który jest bardziej zblakły na brzegach kolonii. W agarze XLD kolonie Salmonella są czerwone z ciemnym centrum[15]. Badania serologiczne nie mają dużego znaczenia diagnostycznego[6]. W badaniach laboratoryjnych może być obecna nieznaczna leukocytoza sięgająca 10 000–15 000 mm3. W badaniu mikroskopowym kału obecne są leukocyty, a okazjonalnie krwinki czerwone[3].

Leczenie

W postaci żołądkowo-jelitowej nie stosuje się antybiotykoterapii, która sprzyja nosicielstwu tych bakterii[5][6]. Leczenie antybiotykami postaci żołądkowo-jelitowej może być rozważone u noworodków, osób starszych, w immunosupresji lub z protezami zastawkowymi[5]. Jeśli antybiotykoterapia jest konieczna, to stosuje się nifuroksazyd w dawce 200 mg co 6 godzin przez 5–7 dni[6] lub fluorochinolony[5]. Alternatywnymi lekami są azytromycyna, cefalosporyny III generacji, ampicylina, kotrimoksazol[5] lub chloramfenikol[6]. W postaciach uogólnionych zaleca się dożylną podaż fluorochinolonów lub cefalosporyny III generacji. Czasem konieczne jest postępowanie chirurgiczne[5][6].

Zapobieganie

Zapobieganie jest oparte o przestrzeganie higieny osobistej i przestrzegania zaleceń sanitarnych przy produkcji żywności[6]. Istotne jest przestrzeganie zasad higieny rąk i unikanie krzyżowego skażania żywności przez potencjalnie zanieczyszczone produkty spożywcze. Należy unikać spożywania produktów poddanych niedostatecznej obróbce termicznej. Warzywa i owoce powinny być dokładnie myte przed spożyciem. Konieczne jest mycie rąk po kontakcie ze zwierzętami[3].

Przypisy

  1. a b c Cianciara i Juszczyk 2007 ↓, s. 683.
  2. WHO: Salmonella (non-typhoidal). [dostęp 2016-03-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-03)].
  3. a b c d e f g NF. Crum-Cianflone, Salmonellosis and the gastrointestinal tract: more than just peanut butter, „Curr Gastroenterol Rep”, 10 (4), 2008, s. 424-31, PMID18627657, PMCIDPMC2753534.
  4. a b c JA. Crump, M. Sjölund-Karlsson, MA. Gordon, CM. Parry. Epidemiology, Clinical Presentation, Laboratory Diagnosis, Antimicrobial Resistance, and Antimicrobial Management of Invasive Salmonella Infections. „Clin Microbiol Rev”. 28 (4), s. 901-37, Oct 2015. DOI: 10.1128/CMR.00002-15. PMID: 26180063. PMCID: PMC4503790. 
  5. a b c d e f g h i j FM. Sánchez-Vargas, MA. Abu-El-Haija, OG. Gómez-Duarte. Salmonella infections: an update on epidemiology, management, and prevention.. „Travel Med Infect Dis”. 9 (6), s. 263-77, Nov 2011. DOI: 10.1016/j.tmaid.2011.11.001. PMID: 22118951. 
  6. a b c d e f g h i j k l m Cianciara i Juszczyk 2007 ↓, s. 685.
  7. F. Marineli i inni, Mary Mallon (1869-1938) and the history of typhoid fever, „Ann Gastroenterol”, 26 (2), 2013, s. 132-134, PMID24714738, PMCIDPMC3959940.
  8. a b FJ. Bula-Rudas, MH. Rathore, NF. Maraqa. Salmonella Infections in Childhood.. „Adv Pediatr”. 62 (1), s. 29-58, Aug 2015. DOI: 10.1016/j.yapd.2015.04.005. PMID: 26205108. 
  9. Cianciara i Juszczyk 2007 ↓, s. 683-684.
  10. Cianciara i Juszczyk 2007 ↓, s. 684.
  11. Zdzisław Dziubek: Choroby zakaźne i pasożytnicze. PZWL, 2010, s. 150. ISBN 978-83-200-3768-5.
  12. Aleksander M. Garlicki, Maciej R. Leśniak. Leczenie chorób biegunkowych o etiologii zakaźnej u osób dorosłych. „PRZEGL EPIDEMIOL”, 2009. 
  13. Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2014. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2014, s. 985. ISBN 978-83-7430-405-4.
  14. Cianciara i Juszczyk 2007 ↓, s. 684-685.
  15. Elmer W. Koneman: Koneman's Color Atlas and Textbook of Diagnostic Microbiology. Lippincott Williams & Wilkins, 2006, s. 220. ISBN 978-0-7817-3014-3.

Bibliografia

  • Janusz Cianciara, Jacek Juszczyk: Choroby zakaźne i pasożytnicze. Lublin: CZELEJ, 2007. ISBN 978-83-60608-34-0.

Star of life.svg Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie

Star of life.svg

The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.

Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.
Salmonella species growing on XLD agar - Showing H2S production.jpg
Autor: Nathan Reading from Halesowen, UK, Licencja: CC BY 2.0
Salmonella species growing on XLD agar. Showing classical H2S production.
Salmonella test.jpg
An FDA microbiologist tests seafood samples for the presence of Salmonella.
SalmonellaNIAID.jpg
Color-enhanced scanning electron micrograph showing Salmonella Typhimurium (red) invading cultured human cells Credit: Rocky Mountain Laboratories, NIAID, NIH All the images, except specified ones from the World Health Organization (WHO), are in the public domain. For the public domain images, there is no copyright, no permission required, and no charge for their use.
Salmonella enterica serovar typhimurium 01.jpg
Colonies of pathogenic bacteria growing on an agar culture plate - Salmonella enterica (serovar typhimurium)