Sambor (miasto)

Sambor

Самбір

Widok z ratusza na centrum miasta
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Rejon	samborski
Burmistrz	Jurij Hamar
Powierzchnia	24 km²
Populacja (2019) • liczba ludności	34 689
Nr kierunkowy	+380-3236
Kod pocztowy	81412
Położenie na mapie obwodu lwowskiego Sambor
Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Sambor
49°27′N 22°57′E/49,450000 22,950000
Strona internetowa
Portal Ukraina

Galeria: zabytki Sambora

Rynek, pocztówka, 1901 r.

Ratusz

Uniwersytet

Kolegium Misjonarzy

Kościół św. Stanisława

Kościół św. Jana Chrzciciela

Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy

Gmach dawnej C.K. dyrekcji skarbu

Sambor (ukr. Самбір, Sambir) – miasto na Ukrainie, w obwodzie lwowskim, nad Dniestrem, siedziba administracyjna rejonu samborskiego. W 2019 roku liczył ok. 34,7 tys. mieszkańców^[1].

Historia

W dokumentach pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z 1241 roku. W 1390 roku miasto założył na prawie magdeburskim^[2] wojewoda krakowski Spytko z Melsztyna, właściciel m.in. Samborszczyzny. Od XV w. aż do rozbiorów w Samborze zbierały się sądy grodzkie^[3]. W latach 30. XVI w. wykupione przez królową Bonę. W 1542 roku miasto uzyskało przywilej de non tolerandis Judaeis^[4], a w 1595 roku uzyskał prawo składu^[5]. W 1604 roku, w pałacu wojewody Jerzego Mniszcha, przebywał car Dymitr Samozwaniec I, który poślubił jego córkę Marynę Mniszech. Stąd 28 września 1604 roku wyruszyła jego wyprawa na Moskwę.

Jako powiat, Sambor był jednostką administracyjną w okresie I Rzeczypospolitej. Od 1772 roku w zaborze austriackim.

W 1872 roku przez Sambor przeprowadzona została linia Kolei Dniestrzańskiej z Chyrowa do Stryja. W 1903 roku Sambor otrzymał połączenie kolejowe ze Lwowem, a w 1905 roku – z Użhorodem. Miasto było siedzibą Inspektoratu Straży Celnej „Sambor”. W 1906 roku odsłonięto w Samborze pomnik Tadeusza Kościuszki, autorstwa rzeźbiarza Tadeusza Błotnickiego^[6].

Od 1919 do 1939 roku polskie miasto powiatowe w II RP. We wrześniu 1939 roku Sambor, wraz z resztą ziem kresowych, znalazł się pod okupacją sowiecką. Cele więzienia przy ul. Drohobyckiej wypełniły się aresztowanymi (średnio w więzieniu przebywało ponad tysiąc osób)^[7]. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, funkcjonariusze NKWD przystąpili do masowej likwidacji więźniów. W ciągu kilku dni zamordowano od 500 do 700 osób. Desperacki opór, który więźniowie stawili w ostatniej fazie masakry, oraz zbliżanie się wojsk niemieckich ocaliło życie kilkuset osadzonym^[8][9]. Ujawnienie zbrodni stało się przyczyną pogromu antysemickiego. Po zajęciu miasta przez oddziały niemieckie powołana ad hoc ukraińska milicja zamordowała ok. 50 miejscowych Żydów^[10].

Szybka Grupa (Rýchla skupina) zmechanizowanych wojsk słowackich, która poruszała się za nacierającymi jednostkami niemieckimi, dotarła w okolice Sambora. 2 lipca 1941 roku połączyła się z dowództwem armii słowackiej, które przeniosło się do Sambora. Właśnie w Samborze dowództwo armii decydowało o dalszych działaniach Słowaków w wojnie niemiecko-sowieckiej. Pod okupacją niemiecką wymordowano miejscowych Żydów. Sambor 7 sierpnia 1944 roku został zdobyty przez wojska radzieckie 1 Frontu Ukraińskiego^[11] oraz przez 11 Karpacką Dywizję Piechoty AK w ramach Akcji Burza.

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca w Samborze rodzina Zabawskich udzieliła pomocy Fridzie i Fajdze Krauss. W 1983 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Filomenie i Marianowi Zabawskim tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[12].

W 1989 roku liczyło 40 355 mieszkańców^[13][14].

20 listopada 2011 roku w dzień świąteczny w Samborze odsłonięto pomnik Stepana Bandery. Poświęciło go jedenastu kapłanów z miejscowych cerkwi, stanął na placu Pamięci obok ulicy Stepana Bandery z inicjatywy Samborskiej Rady Miejskiej, Samborskiej Rady Rejonowej, Kongresu Ukraińskich Nacjonalistów (KUN) oraz mera (burmistrza) Sambora Tarasa Kopylaka^[15].

W 2013 roku liczyło 34 899 mieszkańców^[16].

W Samborze działa oddział Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej^[17], Dom Polski oraz Szkoła Języka Polskiego im. Jana Pawła II.

W dniu 25 października 2015 roku odbyły się wybory na nowego burmistrza. Został nim Jurij Hamar^[18].

Zabytki

• Ratusz
• Uniwersytet
• Kolegium Misjonarzy.
• Zamek w Samborze^[19]

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł elektroniczny, precyzyjny, szklarski oraz cukrowniczy^[20].

Sport

W czasach II RP w Samborze istniał klub piłkarski Korona Sambor.

Osoby związane z Samborem

Honorowi obywatele

Józef Kasparek (lata życia 1797–1877, poborca głównej kasy)^[21], Wojciech Sudacki (lata życia 1798–1883)^[22], Karol Kasprzycki (lata życia 1814–1883, powstaniec listopadowy, sekretarz magistratu)^[21]; do 1894 roku honorowymi obywatelami zostali: Ignacy Budzynowski, Jan Kanty Falkowski, Wilhelm Kreutz, ks. Jan Dornwald (lata życia 1818–1909, dziekan przemyski i samborski, proboszcz od 1887 do 1909, szambelan papieski), Ferdynand Pawlikowski^[23], Ludwik Słotwiński, Marceli Tustanowski, Leon Witz^[24].

• Kazimierz Kocyłowski – polski żołnierz AK i NSZ
• Eugeniusz Kucharski – polski historyk, teoretyk literatury, profesor, absolwent gimnazjum w Samborze
• Łeś Kurbas – ukraiński organizator teatru i reżyser
• Tadeusz Łobos – polski inżynier, profesor nauk technicznych, pracownik Politechniki Wrocławskiej
• Czesław Nanke – polski historyk, profesor, absolwent, a następnie nauczyciel gimnazjum w Samborze
• Stefan Nieświatowski – polski inżynier mechanik, harcerz, pracownik przemysłu chemicznego
• Kazimierz Rolewicz (1898–1986) – polski dowódca wojskowy, podpułkownik piechoty Wojska Polskiego i AK

Urodzeni w Samborze

• Władysław Abraham – polski prawnik i uczony, ojciec generała Romana Abrahama
• Włodzimierz Antoniewicz – polski archeolog pochodzenia ormiańskiego, rektor UW
• Wiktor Biegański – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser, scenarzysta i producent filmowy
• Feliks Błaszkiewicz – polski dowódca wojskowy, porucznik pilot Wojska Polskiego II RP
• Władysław Byrka – polski prawnik, ekonom., działacz pol. i gosp. II RP; prezes BP, poseł I-IV kadencji
• Jan Cajmer – muzyk i dyrygent, twórca Orkiestry Tanecznej Polskiego Radia
• Zbigniew Ciekliński – polski historyk sztuki, konserwator zabytków, krajoznawca
• Kazimierz Roman Dębicki – polski dyplomata
• Tadeusz Dobrzański – polski dyrygent i kompozytor
• Ludwik Dziedzicki – pedagog, współpracownik Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich^[25]
• Stanisław Dżułyński – polski geolog, sedymentolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, twórca sedymentologii eksperymentalnej
• Edward Fierich – polski prawnik, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego
• Józef Frazik – polski architekt, historyk sztuki
• Artur Gruszecki – polski dziennikarz, powieściopisarz, krytyk literacki, ziemianin
• Maurycy Kabat – polski prawnik, profesor i rektor Uniwersytetu Lwowskiego
• Stefan Kaczmarz – polski matematyk, autor metody rozwiązywania układów równań liniowych Kaczmarza
• Andrij Kuźmenko (1968–2015) – ukraiński piosenkarz, lider pop-rockowego zespołu Skryabin
• Edmund Łopuski (1918–1945) – polski żołnierz AK i LWP
• Juliusz Makarewicz – polski prawnik, wieloletni prof. prawa karnego UL, w latach 1925–1935 senator II RP
• Andrzej Paluch – polski nauczyciel, bibliotekarz, muzyk, działacz społeczny
• Maciej Prus (ur. 1937) – polski reżyser i aktor teatralny
• Artur Sandauer – polski krytyk literacki, eseista, tłumacz i profesor Uniwersytetu Warszawskiego
• Zdzisław Skowroński – polski pisarz, scenarzysta filmowy
• Józef Skowyra (ur. 1941) – polski polityk, poseł na Sejm IV kadencji
• Kasper Twardowski (Kasper z Sambora) – polski poeta
• Alfred Wallner (1893–1948) – podpułkownik łączności Wojska Polskiego
• Seweryn Widt – polski inżynier geodeta, rektor i profesor zwyczajny Politechniki Lwowskiej
• Romuald Wowkonowicz – polski inż., dyr. gazowni miejskiej w Tarnowie i dyr. tech. PFZA w Mościcach
• Dominik Zbrożek – polski inż., poseł na Sejm, rektor i prof. PL, współtwórca obserwatorium astronom. we Lwowie

Miasta partnerskie

• Jasło
• Brzozów
• Kostrzyn nad Odrą
• Oświęcim
• Ustrzyki Dolne
• Snina

Zobacz też

• Parafia Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Samborze
• 6 Pułk Strzelców Podhalańskich
• Adam Korczyński – polski fraszkopisarz XVII/XVIII w. Wspomina o Samborze we fraszce pochodzącej z jego dzieła „Złocista przyjaźnią zdrada”
• Stary Sambor – pobliskie miasto na Ukrainie

Przypisy

Bibliografia

• Julian Ursyn Niemcewicz „Juljana Ursyna Niemcewicza, podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte”, wydawcy A. Franck; B.M. Wolff, Paryż, Petersburg, 1858; strony 431–432
• Budzynowski M., Kronika miasta Sambora, Sambor, 1891. polona.pl
• Kuczera A. Samborszyzna. Sambor, 1935.– T. 1–2.

Linki zewnętrzne

• Sambor, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 227 .
• Zabytki Samboru (ukr.)
• Zdjęcia z Sambora
• Zamek w Samborze
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona