Samookaleczenie

Ten artykuł od 2010-02 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Samookaleczenie

Blizny na przedramieniu po wcześniejszym samookaleczeniu się
ICD-10	X60-X84 Zamierzone samouszkodzenie
ICD-10	X76 Zamierzone samouszkodzenie przez dym, ogień i płomienie
ICD-10	X77 Zamierzone samouszkodzenie przez parę wodną, gorące pary i gorące przedmioty
ICD-10	X78 Zamierzone samouszkodzenie przy użyciu narzędzia ostrego
ICD-10	X79 Zamierzone samouszkodzenie przy użyciu narzędzia tępego
Samookaleczenia bez tendencji samobójczych (NSSI)

Samookaleczenie, samouszkodzenie, samozranienie^[1] (ang. self-harm, self-injury, self-inflicted violence) – umyślne, celowe uszkodzenie własnego ciała powodujące określone konsekwencje, takie jak np. krwawienie, zasinienie, oparzenie lub ból, jednak bez intencji samobójczych (głównym celem jest regulacja wewnętrznego napięcia)^[2]. Samouszkodzenia zalicza się do zachowań autoagresywnych bezpośrednich^[3].

Charakterystyka

Rany cięte na przedramieniu – efekt samookaleczenia

Najczęstsze formy samookaleczeń to nacinanie nożem, żyletką lub scyzorykiem skóry na ramionach, przedramionach i dłoniach (rzadziej gdzie indziej, m.in. na nogach), przypalanie zapalniczką, papierosem lub rozgrzanym przedmiotem, polewanie skóry substancjami żrącymi, uderzanie głową o ścianę, wbijanie w skórę ostrych przedmiotów (np. igieł, szpilek, agrafek, pinezek, cyrkli), a także intensywne zadrapywanie czy szorowanie do krwi. W najnowszych klasyfikacjach diagnostycznych samookaleczenia często klasyfikuje się jako oddzielną kategorię, a nie jako objaw kliniczny w przebiegu innych zaburzeń^[2].

U młodzieży zjawisko pojawia się najczęściej między 12. a 14. rokiem życia, utrzymuje się średnio przez około dwa lata i ma charakter kompulsywny^[2].

Do kategorii samookaleczenia nie należą: obgryzanie paznokci, wyskubywanie skórek, zdrapywanie strupów, trichotillomania (wyrywanie włosów czy rzęs), rytuały plemienne, a także modyfikacje kulturowe (piercing, tatuaż). Osobno traktowane są samookaleczenia występujące w przypadku chorób (np. psychoz) lub po zażyciu substancji psychoaktywnych^[2].

W DSM-5

W klasyfikacji DSM-5 samookaleczenia są definiowane jako „nieakceptowane społecznie, celowe uszkodzenia ciała, wywołujące krwawienie, zasinienie lub ból, podejmowane w celu redukcji dyskomfortu psychicznego”. Rozumiane są jako jeden z objawów współwystępujących z zaburzeniami emocjonalnymi i rozwojowymi o różnej etiologii lub zaburzeniami osobowości, bądź są traktowane jako odrębne zaburzenie, tzw. samookaleczenia bez tendencji samobójczych^[1].

W DSM-5 dla samookaleczenia bez tendencji samobójczych są podane następujące kryteria^[1]:

1. Dokonywanie w ciągu ostatniego roku przez jednostkę, przez 5 lub więcej dni, celowego samookaleczenia, uszkadzania powierzchni własnego ciała, mogących wywołać krwawienie, zasinienie lub ból (np. nacinanie, przypalanie, nakłuwanie, uderzanie, nadmierne tarcie), z oczekiwaniem, że szkoda doprowadzi tylko do drobnych lub umiarkowanych obrażeń ciała (tzn. bez intencji samobójczych).
2. Jednostka angażuje się w zachowania autoagresywne z jednego lub więcej powodów:
   • w celu uzyskania ulgi od negatywnych emocji lub stanów poznawczych,
   • w celu rozwiązania problemów interpersonalnych,
   • w celu wywołania pozytywnego stanu emocjonalnego.
3. Dokonywanie celowych samookaleczeń jest związane z co najmniej jedną z następujących sytuacji:
   • występowanie bezpośrednio przed aktem samookaleczenia trudności interpersonalnych lub negatywnych odczuć lub myśli, takich jak depresja, lęk, napięcie, złość, uogólniony niepokój lub samokrytyka,
   • występowanie trudnego do skontrolowania zaabsorbowania zamierzonym zachowaniem przed zaangażowaniem się w akt samookaleczenia,
   • częste myślenie o akcie samookaleczenia, nawet w czasie gdy nie jest on dokonywany.
4. Zachowanie nie jest społecznie usankcjonowane (np. dokonywanie piercingu, tatuażu, rytuału religijnego czy kulturowego) i nie ogranicza się do zdrapywania strupów lub obgryzania paznokci.
5. Zachowanie i jego konsekwencje powodują klinicznie istotny poziom stresu lub negatywnie wpływają na funkcjonowanie interpersonalne, akademickie lub w innych istotnych obszarach.
6. Zachowanie nie występuje wyłącznie w czasie trwania epizodów psychotycznych, majaczenia, pod wpływem intoksykacji substancjami lub w trakcie ich odstawienia. U osób z zaburzeniami neurorozwojowymi zachowanie nie jest częścią wzorca powtarzalnych stereotypii. Zachowanie nie może być lepiej wyjaśnione obecnością innego zaburzenia psychicznego lub stanu medycznego^[1].

Funkcje samouszkodzeń w życiu jednostki

Według Glorii Babiker i Lois Arnold samookaleczenia mają następujące funkcje:

• związane z radzeniem sobie i przetrwaniem:

1. regulacja napięcia i lęku,
2. radzenie sobie z gniewem,
3. unikanie,

• związane z ja:

1. wzmożenie poczucia autonomii i kontroli,
2. odzyskanie poczucia rzeczywistości,
3. okazja do zaopiekowania się sobą,

• związane z radzeniem sobie z własnym doświadczeniem:

1. demonstrowanie lub wyrażanie własnych doświadczeń traumatycznych,
2. ponowne przeżywanie urazu,

• związane z karaniem własnej osoby i byciem ofiarą:

1. karanie się,
2. oczyszczenie,
3. karanie prześladowcy,
4. radzenie sobie z dezorientacją w sferze doznań seksualnych,

• dotyczące relacji z innymi ludźmi:

1. komunikacja,
2. karanie innych,
3. wywieranie wpływu na zachowanie innych^[2].

Kwestie prawne

Samouszkodzenie nie jest co do zasady przestępstwem według polskiego Kodeksu karnego. Jednakże dopuszczenie się go w celu unikania służby wojskowej^[4] lub zastępczej^[5] podlega karze (odpowiednio: pozbawienia wolności do 3 lat i grzywnie, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat).

Przypisy