Samorząd zawodu zaufania publicznego

Samorząd zawodu zaufania publicznego, często określany jako wąsko rozumiany samorząd zawodowy (aczkolwiek ostatnie pojęcie jest nieprecyzyjnie, jako że zastosowano je również w odniesieniu do innych ustawowo powołanych rodzajów samorządu) – to powołane w drodze ustawy w oparciu o art 17 ust. 1. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskie[1] zrzeszenie osób wykonujących profesję lub grupę profesji o wysokim znaczeniu społecznym, wymagających odpowiednich kwalifikacji nie tylko zawodowych i zdrowotnych, a także charakterologicznych, tj. moralnych i etycznych, podlegających właściwym tożsamym normom, a którego organom powierzono w imieniu państwa pieczę nad należytym wykonywaniem zawodu przez jego członków[2][3].

Obecnie w Polsce obowiązuje 15 ustaw stanowiących podstawę prawną działania 16 samorządów zawodów zaufania publicznego sprawujących pieczę nad 18 takimi zawodami.

Zawód zaufania publicznego

Zawód zaufania publicznego to każdy zawód stanowiący profesję o wysokim znaczeniu społecznym, wymagającą odpowiednich kwalifikacji nie tylko zawodowych i zdrowotnych, lecz także charakterologicznych, tj. moralnych i etycznych[4], nad którego należytym wykonywaniem rzeczywistą pieczę powierzono w imieniu państwa samorządowi zawodowemu powołanemu w drodze ustawy w oparciu o Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej[5], posiadającemu nadaną przez ustawę osobowość prawną i organ władz krajowych, z obowiązkiem członkostwa dla każdej osoby wykonującej dany zawód[6]. Analogicznie istnieje również prawna możliwość pozbawienia zawodu tego statusu w drodze ustawy, wraz z likwidacją danego samorządu zawodowego. Jedynym takim przypadkiem w III Rzeczypospolitej był zawód urbanisty[7][8], natomiast w okresie Polski Ludowej statusu tego pozbawiono po 1950 r. zawody lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii oraz farmaceuty, przywracając im go dopiero na przełomie lat 1989/1990.

Do zawodów zaufania publicznego zalicza się profesje polegające na wykonywaniu zadań o szczególnym charakterze z punktu widzenia zadań publicznych i z troski o realizację interesu publicznego. Roboczo przyjmuje się, że pojęcie zawodu zaufania publicznego w pewnym stopniu nakłada się z pojęciem wolnego zawodu, choć nie jest z nim tożsame. Nie wszyscy przedstawiciele wolnych zawodów zrzeszeni są w samorządach zawodowych, a więc nie są oni przedstawicielami zawodu zaufania publicznego.

Istnieją również inne zawody (np. sędzia i asesor sądowy, sędzia Trybunału Konstytucyjnego, prokurator i asesor prokuratury, referendarz sądowy, kurator sądowy), które pomimo niespełnianie powyższych warunków posiadają pewne ustawowe struktury samorządowe (samorządy zawodów służby publicznej)[9][10][11].

Charakterystyka samorządu zaufania publicznego

Zrzeszenia takie ustanawiane są w drodze ustawy na podstawie art 17. ust. 1. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w odniesieniu do danego zawodu zaufania publicznego lub ich grupy[12], posiadają nadaną przez ustawę osobowość prawną i organ władz krajowych, z obowiązkowym członkostwem każdej osoby wykonującej dany zawód, a ich organy sprawują w imieniu państwa pieczę nad należytym wykonywaniem zawodu lub grupy zawodów przez jego członków[13]. Mają one przywilej konstytucyjny zezwalający na ograniczenie wolności wykonywania danego zawodu oraz reglamentowanie prawa do wykonywania związanej z nim działalności gospodarczej. Samorząd zawodowy nazywany jest także izbą zawodową, a potocznie korporacją zawodową[14][15].

Ustawy, samorządy zawodów i zawody zaufania publicznego

Obecnie w Polsce obowiązuje 15 ustaw stanowiących podstawę prawną działania 16 samorządów zawodów zaufania publicznego sprawujących pieczę nad 18 takimi zawodami:

  • Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze[16] regulująca status adwokatury, czyli samorządu zawodowego adwokatów i aplikantów adwokackich.
  • Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych[17] powołująca samorząd zawodowy zrzeszający ogół radców prawnych i aplikantów radcowskich.
  • Ustawa z dnia 21 grudnia 1990 r. o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych[18], powołująca samorząd lekarzy weterynarii
  • Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie[19], powołująca samorząd notariuszy i aplikantów oraz asesorów notarialnych.
  • Ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich[20], czyli samorządzie zawodowym farmaceutów.
  • Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym[21], regulująca status doradców podatkowych i powołująca samorząd zawodowy – Krajową Izbę Doradców Podatkowych.
  • Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa[22], powołująca samorząd zawodowy architektów zrzeszający osoby posiadające lub nabywające uprawnienia budowlane w specjalności architektonicznej, a także osobny samorząd inżynierów budownictwa zrzeszający osoby posiadające lub nabywające uprawnienia w specjalności konstrukcyjno-budowlanej, inżynieryjnej lub instalacyjnej; oba samorządy wydają uprawnienia uprawniające do projektowania albo kierowania robotami budowlanymi, albo łącznie do projektowania i kierowania robotami budowlanymi,
  • Ustawa z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych[23], określająca zasady i warunki wykonywania zawodu rzecznika patentowego oraz organizację i zakres działania samorządu rzeczników patentowych i aplikantów rzecznikowskich.
  • Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów[24].
  • Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej[25], czyli samorząd zawodowy diagnostów laboratoryjnych.
  • Ustawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich[26], czyli samorządzie zawodowym lekarzy i lekarzy dentystów.
  • Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o izbach pielęgniarek i położnych[27], czyli samorząd zawodowy pielęgniarek i położnych.
  • Ustawa z dnia 25 września 2015 r. o zawodzie fizjoterapeuty[28], powołująca samorząd zawodowy fizjoterapeutów.
  • Ustawa z dnia 11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym[29], powołująca samorząd zawodowy biegłych rewidentów (audytorów)
  • Ustawa z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych[30], powołująca samorząd komorników sądowych oraz aplikantów i asesorów komorniczych.

Zobacz też

Przypisy

  1. Art. 17 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
  2. Agnieszka Lemiszowska. Społeczna misja samorządu zawodowego. „Rocznik Lubuski”. T. XXIX, cz. I, s. 173, 2003. 
  3. Włodzimierz Chróścik: Pomiędzy pragmatyzmem a populizmem. Przyszłość prawniczych samorządów zawodów zaufania publicznego w kontekście zmian rynku usług prawnych i zmian legislacyjnych. W: Samorząd zawodowy w demokratycznym państwie prawa. Warszawa: Kancelaria Senatu, 2014, s. 17. ISBN 978-83-63220-53-2.
  4. Agnieszka Lemiszowska. Społeczna misja samorządu zawodowego. „Rocznik Lubuski”. T. XXIX, cz. I, s. 173, 2003. 
  5. Art. 17 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
  6. Włodzimierz Chróścik: Pomiędzy pragmatyzmem a populizmem. Przyszłość prawniczych samorządów zawodów zaufania publicznego w kontekście zmian rynku usług prawnych i zmian legislacyjnych. W: Samorząd zawodowy w demokratycznym państwie prawa. Warszawa: Kancelaria Senatu, 2014, s. 17. ISBN 978-83-63220-53-2.
  7. TK: otwarcie zawodu urbanisty zgodne z konstytucją, Onet.pl, 24 marca 2015 [zarchiwizowane z adresu 2015-08-07].
  8. Otwarcie zawodu urbanisty; zniesienie samorządu zawodowego urbanistów, Trybunał Konstytucyjny [zarchiwizowane z adresu 2015-03-17].
  9. Biuro Analiz Tematycznych Kancelaria Senatu: Zawody zaufania publicznego, zawody regulowane oraz wolne zawody. Geneza, funkcjonowanie i aktualne problemy.
  10. P Rączka: Działalność prawodawcza samorządów zawodowych w Polsce. Toruń: 2013, s. 92.
  11. [1]
  12. Art. 17 Konstytucji Rzeczypospoitej Polskiej.
  13. Włodzimierz Chróścik: Pomiędzy pragmatyzmem a populizmem. Przyszłość prawniczych samorządów zawodów zaufania publicznego w kontekście zmian rynku usług prawnych i zmian legislacyjnych. W: Samorząd zawodowy w demokratycznym państwie prawa. Warszawa: Kancelaria Senatu, 2014, s. 17. ISBN 978-83-63220-53-2.
  14. TK: otwarcie zawodu urbanisty zgodne z konstytucją, Onet.pl, 24 marca 2015 [zarchiwizowane z adresu 2015-08-07].
  15. Otwarcie zawodu urbanisty; zniesienie samorządu zawodowego urbanistów, Trybunał Konstytucyjny, 24 marca 2015 [dostęp 2015-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2015-06-15].
  16. Dz.U. z 2022 r. poz. 1184.
  17. Dz.U. z 2022 r. poz. 1166.
  18. Dz.U. z 2019 r. poz. 1440
  19. Dz.U. z 2022 r. poz. 1799
  20. Dz.U. z 2021 r. poz. 1850.
  21. Dz.U. z 2021 r. poz. 2117.
  22. Dz.U. z 2019 r. poz. 1117.
  23. Dz.U. z 2021 r. poz. 944.
  24. Dz.U. z 2019 r. poz. 1026.
  25. Dz.U. z 2022 r. poz. 134.
  26. Dz.U. z 2021 r. poz. 1342.
  27. Dz.U. z 2021 r. poz. 628.
  28. Dz.U. z 2022 r. poz. 168.
  29. Dz.U. z 2020 r. poz. 1415.
  30. Dz.U. z 2022 r. poz. 2224

Linki zewnętrzne