Samorząd zawodu zaufania publicznego

Samorząd zawodu zaufania publicznego, często określany jako wąsko rozumiany samorząd zawodowy (aczkolwiek ostatnie pojęcie jest nieprecyzyjnie, jako że zastosowano je również w odniesieniu do innych ustawowo powołanych rodzajów samorządu) – to powołane w drodze ustawy w oparciu o art 17 ust. 1. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskie^[1] zrzeszenie osób wykonujących profesję lub grupę profesji o wysokim znaczeniu społecznym, wymagających odpowiednich kwalifikacji nie tylko zawodowych i zdrowotnych, a także charakterologicznych, tj. moralnych i etycznych, podlegających właściwym tożsamym normom, a którego organom powierzono w imieniu państwa pieczę nad należytym wykonywaniem zawodu przez jego członków^[2][3].

Obecnie w Polsce obowiązuje 15 ustaw stanowiących podstawę prawną działania 16 samorządów zawodów zaufania publicznego sprawujących pieczę nad 18 takimi zawodami.

Zawód zaufania publicznego

Zawód zaufania publicznego to każdy zawód stanowiący profesję o wysokim znaczeniu społecznym, wymagającą odpowiednich kwalifikacji nie tylko zawodowych i zdrowotnych, lecz także charakterologicznych, tj. moralnych i etycznych^[4], nad którego należytym wykonywaniem rzeczywistą pieczę powierzono w imieniu państwa samorządowi zawodowemu powołanemu w drodze ustawy w oparciu o Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej^[5], posiadającemu nadaną przez ustawę osobowość prawną i organ władz krajowych, z obowiązkiem członkostwa dla każdej osoby wykonującej dany zawód^[6]. Analogicznie istnieje również prawna możliwość pozbawienia zawodu tego statusu w drodze ustawy, wraz z likwidacją danego samorządu zawodowego. Jedynym takim przypadkiem w III Rzeczypospolitej był zawód urbanisty^[7][8], natomiast w okresie Polski Ludowej statusu tego pozbawiono po 1950 r. zawody lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii oraz farmaceuty, przywracając im go dopiero na przełomie lat 1989/1990.

Do zawodów zaufania publicznego zalicza się profesje polegające na wykonywaniu zadań o szczególnym charakterze z punktu widzenia zadań publicznych i z troski o realizację interesu publicznego. Roboczo przyjmuje się, że pojęcie zawodu zaufania publicznego w pewnym stopniu nakłada się z pojęciem wolnego zawodu, choć nie jest z nim tożsame. Nie wszyscy przedstawiciele wolnych zawodów zrzeszeni są w samorządach zawodowych, a więc nie są oni przedstawicielami zawodu zaufania publicznego.

Istnieją również inne zawody (np. sędzia i asesor sądowy, sędzia Trybunału Konstytucyjnego, prokurator i asesor prokuratury, referendarz sądowy, kurator sądowy), które pomimo niespełnianie powyższych warunków posiadają pewne ustawowe struktury samorządowe (samorządy zawodów służby publicznej)^[9][10][11].

Charakterystyka samorządu zaufania publicznego

Zrzeszenia takie ustanawiane są w drodze ustawy na podstawie art 17. ust. 1. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w odniesieniu do danego zawodu zaufania publicznego lub ich grupy^[12], posiadają nadaną przez ustawę osobowość prawną i organ władz krajowych, z obowiązkowym członkostwem każdej osoby wykonującej dany zawód, a ich organy sprawują w imieniu państwa pieczę nad należytym wykonywaniem zawodu lub grupy zawodów przez jego członków^[13]. Mają one przywilej konstytucyjny zezwalający na ograniczenie wolności wykonywania danego zawodu oraz reglamentowanie prawa do wykonywania związanej z nim działalności gospodarczej. Samorząd zawodowy nazywany jest także izbą zawodową, a potocznie korporacją zawodową^[14][15].

Ustawy, samorządy zawodów i zawody zaufania publicznego

Obecnie w Polsce obowiązuje 15 ustaw stanowiących podstawę prawną działania 16 samorządów zawodów zaufania publicznego sprawujących pieczę nad 18 takimi zawodami:

• Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze^[16] regulująca status adwokatury, czyli samorządu zawodowego adwokatów i aplikantów adwokackich.
• Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych^[17] powołująca samorząd zawodowy zrzeszający ogół radców prawnych i aplikantów radcowskich.
• Ustawa z dnia 21 grudnia 1990 r. o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych^[18], powołująca samorząd lekarzy weterynarii
• Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie^[19], powołująca samorząd notariuszy i aplikantów oraz asesorów notarialnych.
• Ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich^[20], czyli samorządzie zawodowym farmaceutów.
• Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym^[21], regulująca status doradców podatkowych i powołująca samorząd zawodowy – Krajową Izbę Doradców Podatkowych.
• Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa^[22], powołująca samorząd zawodowy architektów zrzeszający osoby posiadające lub nabywające uprawnienia budowlane w specjalności architektonicznej, a także osobny samorząd inżynierów budownictwa zrzeszający osoby posiadające lub nabywające uprawnienia w specjalności konstrukcyjno-budowlanej, inżynieryjnej lub instalacyjnej; oba samorządy wydają uprawnienia uprawniające do projektowania albo kierowania robotami budowlanymi, albo łącznie do projektowania i kierowania robotami budowlanymi,
• Ustawa z dnia 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych^[23], określająca zasady i warunki wykonywania zawodu rzecznika patentowego oraz organizację i zakres działania samorządu rzeczników patentowych i aplikantów rzecznikowskich.
• Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów^[24].
• Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej^[25], czyli samorząd zawodowy diagnostów laboratoryjnych.
• Ustawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich^[26], czyli samorządzie zawodowym lekarzy i lekarzy dentystów.
• Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o izbach pielęgniarek i położnych^[27], czyli samorząd zawodowy pielęgniarek i położnych.
• Ustawa z dnia 25 września 2015 r. o zawodzie fizjoterapeuty^[28], powołująca samorząd zawodowy fizjoterapeutów.
• Ustawa z dnia 11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym^[29], powołująca samorząd zawodowy biegłych rewidentów (audytorów)
• Ustawa z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych^[30], powołująca samorząd komorników sądowych oraz aplikantów i asesorów komorniczych.

Zobacz też

• Samorząd zawodu służby publicznej
• Samorząd gospodarczy
• Samorząd terytorialny
• Wolny zawód

Przypisy

Linki zewnętrzne

• „Samorząd zawodowy w demokratycznym państwie prawa” Senat Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2014.