Samuel Peltyn

Samuel Henryk Pełtyn
Data i miejsce urodzenia

1830
Mariampol

Data i miejsce śmierci

30 września 1896
Warszawa

Zawód, zajęcie

wydawca, publicysta

Grób Samuela Peltyna na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie

Samuel Henryk Pełtyn albo Samuel Hirsz Peltyn (ur. 1830 w Mariampolu, zm. 30 września 1896 w Warszawie) – polski wydawca i publicysta żydowskiego pochodzenia, redaktor czasopism "Jutrzenka" oraz "Izraelita".

Życiorys

Urodził się w Mariampolu (obszar dzisiejszej Litwy). W młodości pobierał nauki biblijne oraz talmudyczne. Był także nauczycielem języka polskiego, hebrajskiego, znał również biegle jidysz[1]. W 1853 r. przeniósł się do Warszawy. Przez pewien czas pracował jako zarządca księgarni Merzbacha[2] a także kontynuował udzielanie lekcji hebrajskiego. Był jednym z autorów oświeceniowego czasopisma „Jutrzenka: Tygodnik dla Izraelitów Polskich”[3]. Pojął za żonę Salomeę z domu Gladsztern (1846–1935). Związał się przez to z rodziną Hilela Gladszterna, który był redaktorem prasy jidyszowej ("Warszojer Jidisze Cajtung")[4].

Założył oraz przez trzydzieści lat prowadził i redagował tygodnik „Izraelita” (w latach 1866-1896). W "Izraelicie" pisał artykuły i felietony dotyczące historii, religii, etyki, a także odpowiedzi na antysemickie zarzuty[5]

Utrzymywał prywatną korespondencję z pisarką Elizą Orzeszkową[6]

W 1875 r. był członkiem zarządu synagogi na Nalewkach, określanej jako „Synagoga polska”, która odznaczała się używaniem języka polskiego oraz promowaniem przywiązania do Polski[7]

Jest pochowany na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 71, rząd 1)[8][9].

Poglądy

Swoje poglądy religijne i polityczne, społeczne Pełtyn wyrażał przy tworzeniu oraz redakcji tekstów w czasopiśmie „Izraelita”. Jest przedstawicielem polskiego nurtu postępowego, kontynuującego idee oświeceniowe.

Pełtyn na łamach „Izraelity” dążył do rozwoju wiedzy o kulturze polskiej wśród Żydów oraz o Żydach wśród Polaków. Potrafił również pisać o żydowskiej tradycji oceniając ją z punktu widzenia Polaków[10]

Reforma religijna

Samuel Peltyn podkreślał konieczność gruntownej reformy religijnej, wymieniając elementy przestarzałe i ograniczające rozwój. Krytykował rozbudowaną strefę przykazań i nakazów przy ograniczeniu strefy duchowej. Część elementów potrzebnych do reformy judaizmu dostrzegał w chasydyzmie, który był wielokrotnie opisywany na łamach „Izraelity”. Mimo prób gruntownego poznania tego ruchu był on jednak ukazywany w sposób stereotypowy i wielokrotnie fałszywy. Chasydyzm stanowił przykład wprowadzenia zmian w sztywnym obrządku judaistycznym, podobnie jak miał to na celu Pełtyn. W redakcji „Izraelity” starał się zarysować korzystne elementy Chasydyzmu, ale również skrytykować błędne w swoim mniemaniu założenia oraz wynaturzenia[11]

Oprócz zmian rytualnych dążył również do przekształceń tradycyjnych elementów, takich jak oderwanie przywódców religijnych od świeckiej rzeczywistości, a nawet noszenie wyróżniającego się stroju[12]. Nie popierał także odrębnego żargonu i odcinania się od czystego polskiego języka[13]. W ograniczaniu się do pobierania jedynie nauk talmudycznych Pełtyn dostrzegał zagrożenie i czynnik hamujący rozwój swojego społeczeństwa. Postulował dostęp do świeckiej edukacji dla żydowskich dzieci, również dla dziewcząt, proponując zastąpienie cheder „szkołami początkowymi”. Nie popierał także odrębnego żargonu i odcinania się od czystego polskiego języka[14].

Integracjonizm

Dążył do rozbudzenia poczucia przynależności do Polski wśród Żydów oraz akceptacji przez społeczeństwo polskie. Swoje stanowisko utrzymywał nawet w czasie pogromów antyżydowskich, występujących w całym Królestwie Polskim po 1881 roku, a także w czasie kształtowania się idei syjonistycznych. Postulował o wierność krajowi ojczystemu oraz narodowi, z którym Żydzi zostali związani wspólną historią[15]. Uważał również za niezwykle ważne wypełnianie swoich obowiązków obywatelskich i zaangażowanie w polską politykę.

Twórczość

Większość jego dzieł powstała w języku polskim, nieliczne po hebrajsku, przetłumaczył również wiele dzieł autorów niemieckich na język polski.

  • Podręcznik do języka polskiego przeznaczony dla żydowskich dzieci (opracowany w bardzo młodym wieku)[16]
  • Niewydany manuskrypt „Historya Żydów”
  • Zbiór bajek żydowskich
  • Tłumaczenia dzieł Leopolda Komperta(ang.)

Przypisy

  1. ↑ Magda Opalski: Polish literature (ang.). yivoencyclopedia.org/. [dostęp 2014-01--06].zły zapis daty dostępu
  2. ↑ Marian Fuks: Peltyn Samuel Cwi (Hirsz Henryk). jhi.pl. [dostęp 2014-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-31)].
  3. ↑ Magda Opalski: Jutrzenka (ang.). Encyclopedia YIVO. [dostęp 2014-01-26].
  4. ↑ Marian Fuks: Warszojer Jidisze (Idysze) Cajtung. jhi.pl. [dostęp 2014-01-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-31)].
  5. ↑ M. Lan: Fred, Michael Berenbaum Skolnik: Encyclopedia Judaica. T. 13. Michigan: 2007, s. 222. ISBN 978-0-02-865928-2.
  6. ↑ Władysław Panas: Pismo i rana. Szkice o problematyce żydowskiej w literaturze polskiej,. biblioteka.teatrnn.pl, wyd. Dabar, Lublin 1996. [dostęp 2014-01-15]. s. 5.
  7. ↑ Eleonora Bergman: SYNAGOGA „POLSKA” (UL. NALEWKI 28/30, 39). sztetl.org.pl. [dostęp 2014-01-15].
  8. ↑ Grób Samuela Peltyna w bazie danych Cmentarza Żydowskiego przy ul. Okopowej w Warszawie
  9. ↑ Cmentarze m. st. Warszawy. Cmentarze żydowskie. Warszawa: Rokart, 2003. ISBN 83-916419-3-7.
  10. ↑ Agnieszka Jagodzińska, Pomiędzy. Akulturacja Żydów Warszawy w drugiej połowie XIX wieku, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2008, s. 124, ISBN 978-83-229-2954-4, OCLC 316528765.
  11. ↑ Marcin Wodziński: Oświecenie żydowskie w Królestwie Polskim wobec chasydyzmu. Dzieje Pewnej idei.. Warszawa: Cyklady, 2003, s. 204-217. ISBN 83-86859-73-3.
  12. ↑ Marian Fuks: Prasa Żydowska w Warszawie 1823-1939. Warszawa: PWN, 1979, s. 95-96. ISBN 83-01-00456-8.
  13. ↑ Agnieszka Jagodzińska, Pomiędzy. Akulturacja Żydów Warszawy w drugiej połowie XIX wieku, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2008, s. 148, ISBN 978-83-229-2954-4, OCLC 316528765.
  14. ↑ Agnieszka Jagodzińska, Pomiędzy. Akulturacja Żydów Warszawy w drugiej połowie XIX wieku, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2008, s. 96, ISBN 978-83-229-2954-4, OCLC 316528765.
  15. ↑ Ibidem. s. 100
  16. ↑ red. Cyrus Adler: PELTIN, SAMUEL HIRSH (ang.). jewishencyclopedia.com. [dostęp 2014-01-15].

Bibliografia

  • Jan Jagielski: Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce, 1996, s. 86. ISBN 83-90-66296-5.
  • Agnieszka Jagodzińska, Pomiędzy. Akulturacja Żydów Warszawy w drugiej połowie XIX wieku, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2008, ISBN 978-83-229-2954-4, OCLC 316528765.
  • Marian Fuks Prasa Żydowska w Warszawie 1823-1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. 1979, s. 85-100. ISBN 83-01-00456-8.
  • Marcin Wodziński, Oświecenie żydowskie w Królestwie Polskim wobec chasydyzmu. Dzieje pewnej idei, Warszawa: Cyklady, 2003, s. 204-217, ISBN 83-86859-73-3, OCLC 69506158.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie