Sanatorium pod Klepsydrą

Sanatorium pod Klepsydrą
Ilustracja
Okładka
Autor

Bruno Schulz

Typ utworu

proza poetycka

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Warszawa

Język

polski

Data wydania

1937

Wydawca

Towarzystwo Wydawnicze „Rój”

poprzednia
Sklepy cynamonowe		następna
brak

Sanatorium pod Klepsydrą – tytuł zbioru opowiadań Brunona Schulza, opublikowanego w 1937 r. nakładem Wydawnictwa „Rój”.

Powstanie zbioru

Wydanie przez Schulza w 1933 r. pierwszego tomu opowiadań pt. Sklepy cynamonowe częściowo zmieniło sytuację pisarza. Stał się on osobą znaną w kręgach literackich i sława ta dotarła z czasem także do rodzinnego Drohobycza, gdzie pracował jako nauczyciel. Po latach starań pisarz otrzymał od dyrekcji gimnazjum płatny urlop (styczeń−czerwiec 1936), który pozwolił mu poświęcić czas na pisanie. Powstały wówczas opowiadania Jesień, Republika marzeń, a także najdłuższe − Wiosna. Część utworów ze zbioru jest jednak znacznie starsza, powstała jeszcze przed wydaniem Sklepów cynamonowych.

Treść

Utwory z obu Schulzowskich zbiorów stanowią trudną do oddzielenia całość. Podobnie jak w Sklepach cynamonowych, głównym bohaterem, i jednocześnie narratorem opowieści, jest Józef, noszący wyraźne podobieństwo do samego autora. Centrum świata Józefa, dojrzewającego nastoletniego chłopca, stanowi małe prowincjonalne miasteczko, w którym można dostrzec współczesny Schulzowi, galicyjski Drohobycz.

Rzeczywistość opowiadań swobodnie miesza się z fantastyką. Przedmioty nabierają właściwości istot żywych, zwierzęta uzyskują cechy ludzkie, banalne czynności podnoszone są do rangi mitu. Mit ten ma na celu zachowanie, utrwalenie odchodzącego świata dającego bohaterowi oparcie i bezpieczeństwo. Opoką trwałości jest z jednej strony dom rodzinny i prowadzony przez schorowanego ojca sklep, z drugiej chyląca się ku upadkowi C. K. monarchia. Młodego Józefa szczególnie fascynuje Ojciec, postać wieloznaczna, funkcjonująca na pograniczu świata żywych i umarłych.

Twórczość Schulza jest silnie związana z jego biografią, co było przedmiotem licznych badań i ustaleń literaturoznawczych.

Odbiór

Podobnie jak wydane cztery lata wcześniej Sklepy cynamonowe, Sanatorium pod Klepsydrą podzieliło krytyków. Artykuł życzliwy Schulzowi napisał m.in. Artur Sandauer, nieprzychylne recenzje pochodziły m.in. od Kazimierza Wyki i Stefana Napierskiego. Schulz, podobnie jak inni awangardowi artyści lat trzydziestych – pisał wiele lat później Jerzy Jarzębski – stał się ośrodkiem zasadniczych sporów dotyczących koncepcji literatury, kultury, społecznych funkcji pisarstwa itd. Nader często, warto dodać, argumentowano na podstawie fałszywej interpretacji utworów[1].

Mimo kontrowersji Bruno Schulz został uhonorowany w 1938 r. Złotym Wawrzynem Akademickim nadawanym na wniosek Polskiej Akademii Literatury. Było to najważniejsze wyróżnienie w życiu pisarza.

Po II wojnie światowej twórczość Schulza miała być decyzją nowych władz wymazana z pamięci czytelników. Czasy stalinowskie nie potrzebowały awangardy, lecz powielania socrealistycznych schematów. Schulzowi, który nie pasował do nowych czasów, przyklejono etykietę „formalisty” i burżuazyjnego dekadenta[2], co skazywało jego dorobek na zapomnienie.

Powrót do świadomości społecznej nastąpił po odwilży gomułkowskiej. W 1957 wydano Sanatorium i Sklepy, co było możliwe dzięki staraniom najgorętszych zwolenników tej twórczości: Jerzego Ficowskiego oraz Artura Sandauera. Od tego czasu datuje się wzrost zainteresowania prozą Schulza.

Obecnie oba zbiory opowiadań są uznawane za jedne z najwybitniejszych dokonań literatury polskiej okresu międzywojennego.

Tytuły opowiadań w zbiorze

  • Księga
  • Genialna epoka
  • Wiosna
  • Noc lipcowa
  • Mój ojciec wstępuje do strażaków
  • Druga jesień
  • Martwy sezon
  • Sanatorium pod Klepsydrą
  • Dodo
  • Edzio
  • Emeryt
  • Samotność
  • Ostatnia ucieczka ojca

Ekranizacja

W 1973 autorskiej ekranizacji prozy Schulza dokonał Wojciech Jerzy Has z Janem Nowickim w roli głównej. Film jest swobodną adaptacją tekstów z tomu, opartą głównie na opowiadaniu tytułowym oraz opowiadaniu Wiosna z tego samego zbioru[3]. Surrealistyczna opowieść o młodym człowieku przybywającym do tytułowego sanatorium zawieszonego w czasie i przestrzeni została dobrze przyjęta przez krytyków – m.in. na Festiwalu w Cannes otrzymała Nagrodę Jury oraz nominację do Złotej Palmy[4].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Jerzy Jarzębski, Wstęp. W: Bruno Schulz: Opowiadania; Wybór esejów i listów. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998, s. XX. ISBN 83-04-04451-X.
  2. ↑ Jerzy Jarzębski, Wstęp..., s. CXV.
  3. ↑ Jan Lewandowski: 100 filmów polskich. Chorzów: Videograf II, 2004. ISBN 83-7183-326-1.
  4. ↑ "Sanatorium pod Klepsydrą", reż. Wojciech Jerzy Has. culture.pl. [dostęp 2022-09-12].

Bibliografia

  • Jerzy Jarzębski, Wstęp. W: Bruno Schulz: Opowiadania; Wybór esejów i listów. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998. ISBN 83-04-04451-X.
  • Jerzy Jarzębski, Schulz, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1999, ISBN 83-7023-741-X, OCLC 830240851.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie