Sandarmoch

Obelisk w Sandarmochu

Kozacki krzyż upamiętniający zamordowanych w Sandarmochu Ukraińców

Sandarmoch – uroczysko w lesie niedaleko miasta Miedwieżjegorsk w Republice Karelii w Rosji. W lipcu 1997 r. odnaleziono tam masowe groby ofiar „wielkiego terroru” z lat 1937–1938. Na powierzchni około 10 hektarów znaleziono 236 jam.^[1] Według archiwów (dane od 11 sierpnia 1937 r. do 24 grudnia 1938 r.) w tym miejscu rozstrzelano i pochowano ponad 9500 osób 58 narodowości, w tym Polaków^[2]. Byli to więźniowie obozu na Wyspach Sołowieckich, więźniowie pracujący przy budowie Kanału Białomorsko-Bałtyckiego oraz mieszkańcy okolicznych wsi. 9 października 1937 „trójka specjalna” NKWD obwodu leningradzkiego RFSRR skazała jednym wyrokiem listę 1116 więźniów Sołowek na śmierć. Znane są nazwiska 1111 więźniów obozu sołowieckiego, którzy zostali rozstrzelani w Sandarmoch. Wśród zamordowanych było wielu wybitnych działaczy politycznych, kultury i kapłanów pochodzących ze wszystkich republik ZSRR. Operacją „oczyszczania obozu od antysowieckiego pierwiastka” kierowała trójka NKWD na obwód leningradzki: Leonid Zakowski (prawdziwe nazwisko Henriks Štubis), Władimir Garin (prawdziwe nazwisko: Iwan Żerebieniew) i prokurator Borys Pozern^[2]. Podczas kolejnej fali czystek Leonid Zakowski i Borys Pozern zostali aresztowani i rozstrzelani w 1938 i 1939 r. Borys Pozern został zrehabilitowany w 1956 r.

Egzekucje były przeprowadzane w tajemnicy. Aż do lipca 1997 roku nie wiedziano o masowych pochówkach ofiar reżimu stalinowskiego w wym miejscu. 1 lipca 1997 roku ekspedycja petersburskiego i petrozawodzkiego stowarzyszenia „Memoriał” z historykiem Jurijem Dmitriewym na czele odkryła pierwsze zbiorowe mogiły.

Od momentu odkrycia pochówków w Sandarmochu co roku, w rocznicę początku Wielkiego terroru w ZSRR – 5–7 sierpnia, odbywają się tu nabożeństwa żałobne w obrządku prawosławnym i katolickim oraz spotkanie pamięci. W 1998 miejsce otrzymało status cmentarza oraz został zamontowany obelisk granitowy z napisem: „Ludzie, nie mordujcie się nawzajem”.

W roku 2004 wzniesiono tu również kozacki krzyż granitowy „Zamordowanym synom Ukrainy”.

W kaplicy znajdują się listy nazwisk skazanych, do których wgląd ma każdy odwiedzający.

Zobacz też

• Wielki terror (ZSRR)
• Operacja polska NKWD
• Wyspy Sołowieckie
• Kanał Białomorsko-Bałtycki
• Butowo (miejsce egzekucji)
• Kommunarka
• Bykownia
• Kuropaty
• Zbrodnia katyńska

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Radio Swoboda – projekt Sandarmoch – 75 rocznica egzekucji. radiosvoboda.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-20)].
• Radio Swoboda: Lista Ukraińców rozstrzelanych w Sandarmoch
• Zdjęcia z Sandarmocha