Sandhi

Sandhi – zasady fonologiczne, które dotyczą zmian na przełomie morfemów lub słów. Zwykle służą ułatwieniu wymowy. Można podzielić je na wewnętrzne (zachodzące wewnątrz wyrazu) i zewnętrzne (zachodzące na przełomie wyrazów). Termin pochodzi pierwotnie z gramatyki sanskryckiej (wyraz संधि saṃdhi oznacza „łączenie”)^[1].

Termin „sandhi” można zastosować też do opisu fonologii innych języków, m.in. asymilacji miejsca artykulacji lub dźwięczności w języku polskim (np. z+ć > ść w wyrazie „ścierać”), łacińskiej asymilacji miejsca artykulacji spółgłosek nosowych, francuskiego liaison czy angielskiego /r/ łączącego i intruzywnego.

Sandhi zawsze mają pewną motywację fonologiczną, dlatego np. wynikające z gramatyki mutacje spółgłosek w języku irlandzkim nie są zasadami sandhi.

Sanskryt i hindi

W sanskrycie sandhi można podzielić na

• sandhi samogłoskowe
• sandhi spółgłoskowe.

Pod względem zastosowania sandhi podzielić na dwie kategorie przyczynowe:

• unikanie rozziewu, czyli zapobieganie powstania zbitek samogłosek przez ich przemiany lub zanik
• asymilację, czyli zmianę miejsca i wartości fonemów w kontekście innych fonemów i przemiany zbitek spółgłoskowych.

Przykłady

• sandhi samogłoskowe typu (a lub ā) + ṛ → ar

trl. mahā + ṛṣi = maharṣi^[2]

trb. maha + ryszi → maharszi. Przykład: Ramana Maharszi

Język fiński

Fińskie sandhi jest nadzwyczaj częste, pojawia się między wieloma wyrazami i morfemami, zarówno w standardowym języku formalnym, jak i w codziennym języku mówionym. Najczęściej nie jest zapisywane, występuje prawie wyłącznie w transkrypcji dialektów. Można wyróżnić dwa rodzaje sandhi: prostą asymilację z uwzględnieniem miejsca artykulacji (np. np – mp). Druga to geminacja spółgłoski inicjalnej na granicy morfemów.

Sandhi asymilacyjne

• n + k → ŋk, welaryzacja wywołana przez 'k', np. sen kanssa /seŋ kɑnssɑ/
• n + p → mp, labializacja wywołana przez 'p' np. menenpä /menempæ/

Zobacz też

• sandhi tonalne

Przypisy

Bibliografia

• KazimierzK. Polański KazimierzK. (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. II, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897  (pol.).