Sankcja społeczna

Sankcja (funktor normotwórczy) – pojęcie stosowane w socjologii, określające reakcję społeczności na postępowanie jednostki danej zbiorowości. Przybierać może ona formę kary lub nagrody w zależności od funkcjonujących w danej grupie norm i uznawanych wartości.

W zależności od podjętych przez jednostkę działań można wyróżnić:

  • sankcje formalne – gdy jednostka narusza normy prawne lub gdy postępuje zgodnie z określonym przepisem prawnym, pozwalającym jej uzyskać nagrodę,
  • sankcje nieformalne – sankcje stosowane nieformalnie w zbiorowościach o charakterze wspólnoty w przypadku realizacji bądź łamania norm i wartości przyjętych w zwyczajach,
  • sankcje moralne – doznawane przez jednostkę w postaci poczucia winy w momencie uświadomienia sobie rozbieżności między własnym postępowaniem a przyjętymi normami społecznymi zinternalizowanymi w niej w postaci sumienia[1].

Sankcje formalne

W myśl prawa, sankcją jest:

  1. określona w normie prawnej konsekwencja naruszenia przepisów prawa[2]; rozróżnia się m.in.:
    • sankcje karne (np. kara pozbawienia wolności),
    • sankcje egzekucyjne (np. związane z prawem administracyjnym i cywilnym),
    • sankcje nieważności czynności prawnej (np. związane z prawem cywilnym i rodzinnym),
  2. nadanie mocy prawnej, zatwierdzenie jakiegoś aktu przez wyższą instancję[3],
  3. negatywna reakcja ze strony państwa na złamanie obowiązujących norm prawnych; jest trzecią częścią budowy norm, nie zawsze występującą.

Rodzaje sankcji formalnych:

  • represyjna (karna, penalna) – polega na pozbawieniu podmiotu ważnych dla niego dóbr,
  • egzekucyjna – polega na przymusowym wykonaniu zachowania wymaganego przez normę prawną,
  • nieważności (bezskuteczności) – polega na unieważnieniu działań niezgodnych z prawem:
    • ex nunc – unieważnienie od momentu wydania decyzji,
    • ex tunc – unieważnienie od momentu złamania prawa.

Sankcje nieformalne (rozproszone)

Sankcje nieformalne są stosowane spontanicznie przez zbiorowości, do których należy jednostka. Spotykają się z nimi członkowie małych grup społecznych, takich jak rodzina, grupa rówieśnicza lub koleżeńska, a także mała społeczność lokalna. Jest to m.in. utrata akceptacji lub prestiżu, dezaprobata, odrzucenie lub ośmieszenie[4].

Przypisy

  1. ↑ Wojciech Dziedziak, Wpływ sankcji prawnych i moralnych na skuteczność prawa, „Studia Iuridica Lublinensia”, vol. XXIV, 1, 2015.
  2. ↑ norma prawna, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-07-21].
  3. ↑ moc obowiązująca aktów administracyjnych. notatki. [dostęp 2018-07-21].
  4. ↑ sankcje społeczne, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-07-21].