Saopha

Saopha (szan ၸဝ်ႈၾႃႉ; birm. စော်ဘွား, /sɔ̀ bwá/; zapisywane także jako Chaofa lub Sawbwa) – tytuł monarszy używany przez dziedzicznych władców absolutnych Państw Szanów.

Słowo saopha oznacza w języku szan „Pana Nieba”^[1]. Żony saopha tytułowano Mahadevi.

Pozycja saopha na przestrzeni wieków

Dwaj szańscy saopha podczas wizyty w Delhi; Indie, rok 1903

Najdawniejsza historia kształtowania się urzędu i pozycji saopha pozostaje nieznana ze względu na brak wiarygodnych źródeł pisanych – zachowane do dziś kroniki Szanów pochodzą głównie z XIX wieku (najstarszą, której kopia pochodzi z końca XVIII wieku, spisano prawdopodobnie w roku 1527), a ich autorzy nie przywiązywali większego znaczenia do dokładności dat opisywanych wydarzeń^[2]. Kroniki te wywodzą rodowody saopha z klanu Buddy. Jednym z nielicznych starszych źródeł jest inskrypcja na dzwonie Pagody Shwezigon z 1557 roku mówiąca m.in. o wydanym przez birmańskiego króla Bayinnaunga zakazie grzebania niewolnic i niewolników wraz ze zmarłymi saopha.

W okresach zależności państw Szanów od państwa birmańskiego saopha pozostawali władcami podległych sobie ziem pozostając w stosunku wasalnym do królów Birmy, z zachowaniem własnej administracji^[3]. W tym okresie synowie saopha kształcili się na birmańskich dworach w Ava i, później, w Mandalaj, a szańskie księżniczki zostawały często żonami birmańskich władców^[1][4]. Intensywna wymiana kulturalna powodowała, że z biegiem czasu dwory saopha wzorowały się w coraz większym stopniu na dworze birmańskim – zarówno pod względem organizacji, jak mi panujących na nich zwyczajów.

Szańscy i kareńscy władcy w roku 1903 : w tylnym rzędzie Karenowie, w rzędzie przednim siedzą saopha Mongpawn, Kengtungu, Mongnai i Nyaungshwe

Także w okresie brytyjskich rządów kolonialnych w Birmie saopha utrzymali swoją władzę, byli jedynie zmuszeni do zawierania z Brytyjczykami układów, które umożliwiały tym ostatnim pośrednie sprawowanie kontroli nad ziemiami Szanów^[5]. Podobne rozwiązanie zastosowali Brytyjczycy zresztą również w stosunku do innych terytoriów należących do tzw. Obszarów Pogranicza (ang. Frontier Areas). Brytyjscy urzędnicy angażowali się aktywnie zwłaszcza w tworzenie systemu prawnego i kwestie polityki zagranicznej, pozostałe sfery rządów pozostawiając zasadniczo w rękach miejscowych władców.

W trakcie II wojny światowej, podczas japońskiej okupacji, saopha nie podlegali administracji japońskiej, ale przysięgali wierność bezpośrednio cesarzowi Japonii^[6].

Podczas poprzedzającej odzyskanie przez Birmę niepodległości konferencji w Panglong, saopha zgodzili się na przyłączenie ich ziem do Birmy z zastrzeżeniem, że w przyszłej konstytucji będą mieli zagwarantowaną autonomię oraz możliwość wyprowadzenia stanu Szan z Unii Birmańskiej po 10 latach^[7][8].

Po odzyskaniu przez Birmę niepodległości wszystkie państwa Szanów znalazły się w jednym stanie Szan. Saopha zapewnili sobie wpływy zarówno na szczeblu stanowym, jak i krajowym zajmując 25 miejsc w Izbie Narodowości Unii oraz formując Radę Stanu. Jeden z saopha został prezydentem kraju, a inny – ministrem spraw zagranicznych. Na terenie swych tradycyjnych domen dysponowali oni w ograniczonym zakresie władzą sądowniczą, stanowili władzę administracyjną oraz posiadali prawo nakładania podatków i zbierania innych danin.

Sytuacja ta nie utrzymała się długo. W rozpowszechnionej wśród birmańskiej klasy politycznej ideologii socjalistycznej brak było miejsca dla przeżytku feudalizmu, za jaki uznano saopha^[9]. Począwszy od roku 1950 rząd Unii Birmy zaczął ograniczać autonomię stanu Szan odbierając saopha uprawnienia sądownicze. Obniżyło to ich autorytet wśród podległej ludności. W roku 1952 większość południowych obszarów stanu Szan trafiła pod zarząd administracji wojskowej, co pociągnęło za sobą odsunięcie od władzy tamtejszych saopha. Próbując ratować swój autorytet wśród Szanów, część saopha założyła w 1957 roku Partię Jedności Stanu Szan (ang. Shan State Unity Party), której celem było wyprowadzenie stanu Szan z Unii Birmańskiej na drodze konstytucyjnej. Gdy zamiar ten nie powiódł się, w 1958 roku radykalna młodzież arytokratyczna utworzyła Armię Niepodległości Stanu Szan (ang. Shan State Independence Army), która od marca roku następnego podjęła walkę zbrojną z armią birmańską^[10]. Wreszcie, w 1959 saopha zostali zmuszeni do zrzeczenia się swej władzy administracyjnej w zamian za rekompensatę finansową oraz prawo do zatrzymania tytułów i osobistych posiadłości.

Po zamachu stanu z 1962 roku część saopha została aresztowana, inni udali się na wygnanie, a jeszcze inni przyłączyli do antyrządowej partyzantki^[8].

Rezydencje saopha

Ministrowie dworu saopha zgromadzeni w jego rezydencji

Rezydencje saopha, nazywane haw, były najczęściej stosunkowo prostymi strukturami zbudowanymi z drewna. Haw władców najbogatszych spośród państw Szanów – Thipaw, Kengtungu czy Nyaungshwe – były już jednak budowlami dosyć skomplikowanymi, wzniesionymi z drewna tekowego i naśladującymi konstrukcję pałacu królewskiego w Mandalaj z elementami stylów indyjskiego i, za rządów brytyjskich, europejskiego. Po utracie władzy przez saopha ich rezydencje popadły w ruinę. Dobrze zachowana haw w Kengtungu została w 1991 roku zamieniona przez władze wojskowe w hotel turystyczny^[11].

Znani saopha

• Sao Shwe Thaik – ostatni saopha Nyaungshwe, był pierwszym prezydentem niepodległej Birmy.
• Thohanbwa – w 1527 zdobył Ava i poczynił w mieście znaczne zniszczenia. W świadomości społecznej Birmańczyków odgrywa rolę podobną, jak Attyla u Europejczyków^[12].

Przypisy

Bibliografia

• David Brown: The State and Ethnic Politics in SouthEast Asia. Routledge, 2003. ISBN 978-1-134-79706-6. (ang.).
• N. Ganesan (red.): Myanmar: State, Society and Ethnicity. Institute of Southeast Asian Studies, 2007. ISBN 978-981-230-434-6. (ang.).
• Keat Gin Ooi: Southeast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East Timor. ABC-CLIO, 2004. ISBN 978-1-57607-770-2. (ang.).
• G.E. Harvey: History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. Londyn: Frank Cass & Co. Ltd, 1925. (ang.).
• Donald M. Seekins: Historical Dictionary of Burma (Myanmar). Oxford: The Scarecrow Press, Inc., 2005. ISBN 978-0-8108-5476-5. (ang.).
• Thant Myint-U: Where China Meets India: Burma and the New Crossroads of Asia. Faber & Faber, 2011. ISBN 978-0-571-27778-0. (ang.).