Sap (album)

Sap
Okładka
Wykonawca minialbumu
Alice in Chains
Wydany

4 lutego 1992

Nagrywany

20–26 listopada 1991 w London Bridge Studio, Seattle[1]

Gatunek

rock akustyczny[2][3]

Długość

20:49

Wydawnictwo

Columbia

Producent

Rick Parashar

Album po albumie
Facelift
(1990)		Sap
(1992)		Dirt
(1992)
Minialbumy
We Die Young
(1990)		Sap
(1992)		Jar of Flies
(1994)

Sap – drugi minialbum amerykańskiego zespołu muzycznego Alice in Chains, wydany 4 lutego 1992 nakładem wytwórni Columbia. Proces produkcji wykonał Rick Parashar. Niespełna tygodniowa sesja nagraniowa odbyła się w listopadzie 1991 w London Bridge Studio w Seattle w stanie Waszyngton. W trakcie jej trwania muzycy zarejestrowali pięć utworów, będących w głównej mierze autorstwa Jerry’ego Cantrella. Wydanie epki w formacie CD zawiera cztery kompozycje. Piątą z nich – zamykającą zestaw improwizowaną „Love Song” – dodano w postaci bonusu jako ukryty utwór. Sap ukazał się początkowo jedynie w Stanach Zjednoczonych, bez żadnej promocji. W 1994 został wydany w limitowanym nakładzie na podwójnym kolorowym winylu wraz z minialbumem Jar of Flies (1994).

Sap charakteryzuje się akustycznym brzmieniem oraz melancholijnym nastrojem. Na minialbumie, w charakterze gościnnym, wystąpili zaprzyjaźnieni z zespołem artyści: Ann Wilson, Chris Cornell i Mark Arm. 18 stycznia 1994 Sap, przekroczywszy próg 500 tys. sprzedanych egzemplarzy w Stanach Zjednoczonych, uzyskał od Recording Industry Association of America (RIAA) certyfikat złotej płyty.

W 2020 epka zadebiutowała na 134. miejscu w zestawieniu Billboard 200, po wznowionym wydaniu z okazji Record Store Day.

Geneza

Po wydaniu debiutanckiego albumu studyjnego Facelift w 1990 zespół intensywnie koncertował w ramach Facelift Tour, występując m.in. w roli supportu przed Extreme[4], Iggy Popem[5] i Megadeth[6], oraz biorąc udział w amerykańskiej części trasy Clash of the Titans, poprzedzając koncerty thrashmetalowych grup Anthrax, Megadeth i Slayer[7]. 16 sierpnia 1991 zespół zainaugurował udział w tournée Van Halen For Unlawful Carnal Knowledge Tour[8]. W trakcie jego trwania muzycy przystąpili do prac nad materiałem na drugi album studyjny oraz ścieżką dźwiękową do filmu Samotnicy (1992, reż. Cameron Crowe). Sesja odbyła się w listopadzie w London Bridge Studio w Seattle w stanie Waszyngton, przy współpracy Ricka Parashara, i trwała od dwóch do trzech tygodni[a][10]. Członkowie zespołu zarejestrowali dziesięć utworów[11] – w tym promujący wspomnianą ścieżkę dźwiękową „Would?” (1992)[b][13] – spośród których kilka w odmiennej stylistyce brzmieniowej. Jak wspominał Jerry Cantrell na łamach „Guitar World”: „Gdy przygotowywaliśmy demo na drugą płytę, powstało trochę materiału, który nam się bardzo podobał, lecz nie odzwierciedlał stylu zespołu. Mieliśmy świetną muzykę, którą szkoda było stracić, która pewnie nie trafiłaby na album. Postanowiliśmy wydać EP. Sami to zrobiliśmy, sami wyprodukowaliśmy”[14].

Nagrywanie

Rick Parashar (na zdj. w 2003), producent minialbumu Sap
Utwór „Right Turn” został nagrany pod szyldem Alice Mudgarden (na zdj. kolaż zdjęć muzyków wchodzących w skład efemerycznego projektu)

Proces nagrań zainaugurowano 20 listopada 1991[1]. Wyselekcjonowane utwory zespół zarejestrował pod kierownictwem producenta Ricka Parashara[15]. Podczas sesji do studia zaproszono Ann Wilson z Heart[16], Chrisa Cornella z Soundgarden i Marka Arma, lidera Mudhoney[17][18]. Cantrell w następujących słowach odnosił się do tego pomysłu: „Gdy skończyliśmy cztery utwory na Sap, siedząc w studiu pewnej nocy powiedziałem, że może ściągnęlibyśmy Ann z Heart do zaśpiewania w kilku piosenkach, i jak się uda to Chrisa oraz kogokolwiek innego, kogo uda nam się znaleźć”[19].

Ann Wilson zarejestrowała partie wokalu wspierającego w utworach „Brother”, „Am I Inside” i „Love Song”[c][20]. Z kolei Cornell i Arm zaśpiewali obok Cantrella i Layne’a Staleya w kompozycji „Right Turn”[17][21], którą nagrano pod szyldem Alice Mudgarden – jej nazwę utworzono z kontaminacji Alice in Chains, Mudhoney i Soundgarden[17][18]. Współpracujący ze studiem asystent inżyniera dźwięku Dave Hillis przyznawał, że Arm był zdenerwowany podczas nagrań. „Rozmawialiśmy w holu, miał ze sobą sześciopak piwa i zaczął pić jedno z nich. Spytałem czemu jest taki zdenerwowany. Uważał, że jego głos nie będzie pasował do ogólnego klimatu utworu […] Byłem ciekaw jak na tę sytuację zareaguje Rick, który nie miał doświadczenia z muzyką Mudhoney i stylem Marka. Pamiętam, że gdy śpiewał, Rick spojrzał na mnie i powiedział: «to jest świetne»”[17].

W przeciwieństwie do niepewnego Arma, sytuacja z Cornellem była odwrotna. Pierwotnie muzyk chciał zaśpiewać w swoim charakterystycznym, energicznym stylu, lecz producent przekonywał go do bardziej powściągliwego występu[17]. Cantrell w trakcie sesji korzystał z gitary klasycznej marki Ovation, pożyczonej od Nancy Wilson[14].

Sesja do minialbumu przebiegała sprawnie i bez kłopotów. Parashar utrzymywał żelazną dyscyplinę w studiu, przez co muzycy skupiali się na nagrywaniu i nie pozwalali sobie na organizowanie jakichkolwiek imprez[22]. Jonathan Plum, inżynier dźwięku w London Bridge Studio, wspominał, że Staley był przyjazny i uprzejmy dla personelu studia, w przeciwieństwie do Cantrella, który, w jego ocenie, koncentrował się na swojej pracy[22]. Hills, znający wokalistę od czasów funkcjonowania kompleksu sal prób Music Bank pod koniec lat 80., podkreślał zmianę zachowania Staleya. Jak zaznaczał, był on bardziej cichy i wyobcowany, a czasem na dłużej zamykał się w łazience[16]. Chociaż Plum zaprzeczał jakoby podczas sesji wokalista zażywał narkotyki[22], Hills twierdził, że zmiana zachowania mogła być następstwem jego uzależnienia[16].

Sesja zakończyła się po sześciu dniach, 26 listopada[1]. Proces masteringu wykonał Eddy Schreyer w Future Disc Systems Studio w Hollywood w Kalifornii[23].

Analiza

Muzyka

Minialbum oferuje proste struktury utworów[19] o balladowo-akustycznym brzmieniu i melancholijnym nastroju[24].

Od lewej: Ann Wilson wystąpiła gościnnie w utworach „Brother”, „Am I Inside” i „Love Song”. Chris Cornell (w środku) oraz Mark Arm (po prawej) zaśpiewali w „Right Turn”[25]

Gillian G. Gaar z „Goldmine” nazwała Sap „objazdem, eksploracją wcześniej nieznanego terytorium”[26]. Jeff Gilbert z „Guitar World” oceniał, że: „praca gitary Cantrella na Sap reprezentuje prywatne przebicia melodyjne, harmonijne i koncepcyjne”[19]. Don Kyle pisał w recenzji dla „Kerrang!”: „Sap otwiera «Brother», surrealistyczny, niejasny wschodni hymn, który oferuje eteryczny, akustyczny riff i wokal wspierający w postaci Ann Wilson z zespołu Heart”. W „Am I Inside” autor wyróżniał „zapadające w ucho pianino i żałobny wokal”, które, jego zdaniem, „podnoszą uroczystą pieśń do poziomu mrocznego, krystalicznego piękna”[27]. Mark Cooper z branżowego pisma „Q” oceniał: „Brzdąkanie gitary akustycznej, a nawet flirtowanie z walcowatym bluesem faworyzowanym przez Led Zeppelin lub The Allman Brothers Band, lecz Staley i Cantrell w swych głosach pozostają nieprzejednani, wyrwani wewnętrznie z jelit bólu”[28].

Kristina Estlund, w recenzji zamieszczonej na łamach „Rock Beat”, podkreślała, że „«Brother» jest połączeniem łagodzących partii wokalnych ze zrelaksowanym, przechodzącym tempem”. Odnosząc się do partii gitar w „Got Me Wrong” autorka przyznała, że są „niesamowite”. Z kolei na temat „Right Turn” napisała: „Mocny tekst połączony z poważnym nisko-buczącym wokalem Layne’a i potężną instrumentalną partią Cornella”. Brzmienie „Am I Inside” porównywała do amerykańskiego duetu Simon & Garfunkel, podkreślając przy tym psychodeliczną grę fortepianu i gitary[29]. Jordan Babula z „Teraz Rocka” zwracał uwagę na „niechlujne i surowe brzmienie” płyty. Odnosząc się do strony muzycznej pisał: „«Got Me Wrong» cechuje akustyczna zwrotka i przesterowane gitary w refrenach”. Z kolei „Am I Inside” przyrównywał do stylu country[30].

Zamykający zestaw „Love Song” stanowi wspólny żart zespołu, w którym muzycy pozamieniali się instrumentami, a tekst był improwizowany[14]. „Layne grał na perkusji, Sean [Kinney] śpiewał, Jerry i Mike [Starr] pozamieniali się gitarami. To było głupie” – uważał Hillis[17]. Z kolei Cantrell twierdził, że „Love Song” to „najdziwniejsza piosenka, jaką kiedykolwiek nagraliśmy”[14]. Utworu nie wymieniono w spisie[26].

Teksty

Warstwa liryczna, napisana w głównej mierze przez Cantrella, skupia się na temacie relacji interpersonalnych, w którym wyczuwalny jest stan melancholii. Otwierający minialbum „Brother” (będący pierwszym utworem w dorobku grupy z wokalem prowadzącym Cantrella)[31] muzyk skomentował w następujących słowach: „Nasza rodzina była rozwiedziona, ja byłem starszym bratem, a pośrodku mieliśmy siostrę Cheri […] kiedy jesteś dzieckiem, nie ma mowy o spędzaniu czasu ze swoim młodszym o cztery lata bratem. Zaopiekujesz się facetem, jeśli ktoś spróbuje skopać mu tyłek, ale poza tym nie chcesz nic wiedzieć. Myślę, że byłem dla niego zbyt surowy, szczególnie bez ojca w pobliżu. David nie miał nikogo, rozdzielił się, by mieszkać z moim tatą i nie widywaliśmy się zbyt wiele przez okres 6 lub 7 lat. Ten utwór opowiada o czasie kiedy byliśmy rozłączeni, podobnie jak «Rooster», który był próbą zbudowania mostu między mną a ojcem”[32].

Wkładka ze spisem utworów

Tekst do „Got Me Wrong” opisuje historię mężczyzny i kobiety. „To o dziewczynie z którą spotykałem się w czasie, gdy zerwałem ze swoją prawdziwą miłością. Wiele razy będziesz musiał komuś powiedzieć, dlaczego nie chcesz być w związku, jakiego rodzaju człowiekiem jesteś. Zostaniesz wysłuchany, lecz będą sądzić, że mogą cię zmienić. O tym właśnie jest ta piosenka, o złym zrozumieniu mnie i różnych sposobach postrzegania siebie przez mężczyzn i kobiety” – argumentował[32]. Liryka „Am I Inside”, będąca autorstwa Staleya, ma depresyjny i mroczny charakter; porusza motyw samotności. Ze względu na przygnębiający klimat, Estlund opisała ją jako „ciężką”[29].

Oprawa graficzna

Sean Kinney był pomysłodawcą nagrania minialbumu oraz okładki

Autorem oprawy graficznej jest David Coleman[23]. Członkowie zespołu skontaktowali się z Rockym Schenckiem, z którym współpracowali przy sesji do Facelift w 1990[33], aby omówić pomysły na okładkę. 22 grudnia Schenck udał się wraz z asystentem do Griffith Park w Los Angeles w Kalifornii. „Miałem kilka świetnych zdjęć, między innymi czterech wiader zwisających z ogromnego, starego drzewa, które symbolizowałyby każdego z muzyków, ale ostatecznie skończyło się na zdjęciu, gdzie użyliśmy jednego wiadra” – wspominał[34].

Na początku 1992 Schenck poleciał samolotem do Seattle, gdzie 3 stycznia odbyła się promocyjna sesja zdjęciowa. Wedle słów autora, wiele fotografii ze wspomnianej sesji nie opublikowano. Pomysłem muzyków, który wykorzystano na tylnej stronie opakowania płyty, było uwiecznienie ich na zdjęciu, w trakcie gdy oddają mocz na wykonane wcześniej zdjęcia Schencka[34]. Zdaniem fotografa to Kinney obmyślił koncept głównej okładki[34].

Pomysłodawcą nazwy minialbumu jest Kinney[21]. Cantrell przyznawał na łamach „Guitar World”: „Przyśniło mu się, że zamieściliśmy te piosenki na EP-ce i nazwaliśmy ją Sap. Miał wizję, że mówiliśmy o tym na konferencji prasowej i że płyta cieszyła się powodzeniem. Przysięgam. Następnego dnia spotkaliśmy się i Sean mówi: «chłopaki, miałem sen. Powinniśmy to wydać, żeby się nie zmarnowało». Tak zrobiliśmy. Nagraliśmy całość w cztery czy pięć dni. Trzy z czterech numerów pochodziły ze starszych sesji, wystarczyło je zmiksować”[14][35].

Wydanie

Strona 3 i 4 winylowej wersji minialbumu Sap, będącej częścią pakietu Jar of Flies/Sap z 1994 (nr kat. C 57806)

Sap został opublikowany 4 lutego 1992 nakładem wytwórni Columbia[d][18][20][31], początkowo jedynie na terenie Stanów Zjednoczonych[37]. Cantrell twierdził, że minialbum wydano bez żadnego rozgłosu i singla, dzięki czemu był znany tylko garstce ludzi z najbliższego otoczenia zespołu[21]. „Nie chcieliśmy żadnej reklamy ani promocji – po prostu umieściliśmy go w sklepach, aby sprawdzić, czy ktoś to kupi” – wspominał w rozmowie z „Guitar World”[19]. W wywiadzie dla „Guitar School” podkreślał, że zmiana stylistyki brzmieniowej była zamierzonym zabiegiem. „Staraliśmy się pokazać, że nie jesteśmy tylko zespołem metalowym. Choć gramy metal, to czasami lubimy prezentować także inne gatunki”[38]. Jednocześnie deklarował, że grupa nie zamierza grać na koncertach premierowych utworów. „W żadnym wypadku nie odrzucam tego materiału, ponieważ jest to świetna muzyka – po prostu byłoby dziwnie włączyć ją do jednego z naszych normalnych setów”[e][14].

Oprócz standardowego formatu CD, w 1994 Sap ukazał się – w limitowanej ilości 2,5 tys. sztuk – na podwójnym kolorowym winylu wraz z Jar of Flies (1994)[26] (Jar of Flies był na pierwszej i drugiej stronie, Sap na trzeciej, a na czwartej znajdowało się logo zespołu)[42]. W Europie Sap i Jar of Flies zostały wydane jako podwójne CD[43].

Minialbum ponownie wydano 21 marca 1995 w formacie kasety magnetofonowej[44], kiedy „Got Me Wrong” wszedł w skład ścieżki dźwiękowej do komedii obyczajowej Clerks – Sprzedawcy (1994, reż. Kevin Smith) i został opublikowany w listopadzie 1994 na singlu promocyjnym[21][45]. Stał się on przebojem, zyskując uznanie w rozgłośniach radiowych[2]. 14 stycznia 1995 dotarł do 22. miejsca na liście Modern Rock Tracks, opracowywanej przez magazyn „Billboard”[46]. 4 marca osiągnął 7. lokatę na liście Album Rock Tracks, również sporządzanej przez wspominany tygodnik[47] – po singlach „Rooster” z 1993 i „No Excuses” z 1994, była to w owym czasie najwyższa lokata, na jakiej utwór Alice in Chains uplasował się w notowaniu Album Rock Tracks[48].

27 listopada 2020 Sap, z okazji Record Store Day, będącego częścią czarnego piątku, ukazał się na 12”-calowej płycie gramofonowej. Na stronie A znajdował się zestaw pięciu utworów, natomiast na stronie B logo zespołu, uzyskane techniką akwaforty[49].

Odbiór

Krytyczny

Recenzje
WydawcaOcena
AllMusic4/5 gwiazdek[50]
Encyclopedia of Popular Music3/5 gwiazdek[51]
„Kerrang!”3/5 gwiazdek[27]
„Rock Beat”korzystna[29]
Rolling Stone Album Guide3/5 gwiazdek[52]
Spin Alternative Record Guide7/10 gwiazdek[53]
„Tylko Rock”3.5/5 gwiazdek[54]

Recenzując minialbum, Steve Huey pisał za pośrednictwem serwisu AllMusic, że „Sap był sporym odkryciem, zawierającym cztery akustyczne ballady, gdzie brzmienie zespołu poszło w bardziej melancholijnym i łagodniejszym kierunku, stanowiąc tym samym zupełne przeciwieństwo albumu Facelift [1990]”. Autor podkreślał, że mimo tak melancholijnego brzmienia, utwory wciąż zachowują ponury i przygnębiający nastrój, przez co nawiązują do tych z debiutanckiego wydawnictwa. Zwracał również uwagę, że w czterech pierwszych utworach widoczna jest dojrzałość i subtelność, których posępne piękno psuje „Love Song”, nagrany w formie wspólnej zabawy całego zespołu. Zdaniem recenzenta utwór ten nie pasuje do klimatu płyty[50]. Don Kyle z brytyjskiego tygodnika „Kerrang!” pisał: „Sap jest lekko ciekawym urozmaiceniem, szansą dla Alice in Chains na dostrzeżenie ich innej osobowości”[27]. David Sprague i Ira A. Robbins, autorzy książki The Trouser Press Guide to ’90s Rock: The All-new Fifth Edition of the Trouser Press Record Guide (1997), oceniali, że „pięć nowych piosenek na Sap wzmocniło wysiłek zespołu z przemyślaną prostotą Led Zeppelin”[55].

Komercyjny

11 grudnia 1993 Sap uplasował się na 9. lokacie duńskiego notowania Nielsen Music Control & IFPI[56]. 18 stycznia 1994 uzyskał on od zrzeszenia amerykańskich wydawców muzyki Recording Industry Association of America (RIAA) certyfikat złotej płyty, po przekroczeniu progu pół miliona sprzedanych egzemplarzy w Stanach Zjednoczonych[57]. 30 stycznia, razem z Jar of Flies (1994), Sap zadebiutował na 4. lokacie brytyjskiej listy Official Albums Chart Top 75[58]. 4 lutego minialbum, również z Jar of Flies, dotarł do 8. miejsca szwedzkiego notowania Topplistan. Łącznie spędził na wspomnianej liście osiem tygodni[59]. 13 lutego pakiet Jar of Flies/Sap zadebiutował na 2. lokacie australijskiego Top 50 Albums, gdzie był notowany przez dziesięć tygodni[60].

15 kwietnia 1995 Sap zadebiutował na 29. pozycji w notowaniu „Billboardu” Top Pop Catalog Albums[61], utrzymując się w zestawieniu przez siedem tygodni[62][63]. Według raportu opublikowanego przez Nielsen SoundScan minialbum uzyskał w Stanach Zjednoczonych wolumen sprzedaży w ilości 663 tys. kopii[64].

Po wznowionym wydaniu w listopadzie 2020, Sap został odnotowany na kilku notowaniach „Billboardu” – 12 grudnia zadebiutował na 134. miejscu w zestawieniu Billboard 200, na którym utrzymał się przez tydzień[65]. Uplasował się także w pierwszej dziesiątce na listach Top Alternative Albums (9. lokata)[66] i Top Hard Rock Albums (4. miejsce)[67] oraz zajął najwyższą pozycję na Top Tastemaker Albums[68].

Zestawienia

RokTytułPublikacjaPozycjaŹródło
1994„Album roku”[f]„Raw”3[69]
1995„90 najważniejszych albumów lat 90.”[f]–

Lista utworów

NrTytuł utworuAutorzyDługość
1.„Brother”Jerry Cantrell4:27
2.„Got Me Wrong”Cantrell4:12
3.„Right Turn”Cantrell3:17
4.„Am I Inside”Layne Staley • Cantrell5:09
5.„Love Song” (ukryty utwór)Sean Kinney3:44
20:49

Personel

Opracowano na podstawie materiału źródłowego[23]:

Pozycje na listach i certyfikaty

Uwagi

  1. ↑ W ocenie inżyniera dźwięku Jonathana Pluma i jego asystenta Dave’a Hillisa Parashar miał istotny wkład w opracowanie harmonii wokalnych Staleya i Cantrella, które stały się znakiem rozpoznawczym zespołu[9].
  2. ↑ Członkowie Alice in Chains wystąpili w filmie Crowe’a w roli cameo obok muzyków Pearl Jamu i Soundgarden[12]. Scenę ze swoim udziałem nagrali 17 kwietnia 1991 na nabrzeżu Pier 48 w Seattle[11].
  3. ↑ Kinney chciał, by Wilson na końcu jednej z nagrywanych piosenek dodała frazę Oooh, barracuda, pochodzącą z singla „Barracuda” Heart z albumu Little Queen (1977). Wokalistka odmówiła, tłumacząc w rozmowie z perkusistą: „Za dziesięć lat, kiedy będziesz miał dość wykonywania «Man in the Box», ostatnią rzeczą, jaką będziesz chciał zrobić, to poprosić kogoś o zaśpiewanie «Man in the Box» w czyjejś piosence”[16].
  4. ↑ David de Sola, autor książki Alice in Chains: The Untold Story (2015), za miesiąc premiery minialbumu Sap podawał maj[36].
  5. ↑ Utwór „Brother” zadebiutował na żywo 25 lipca 1992, podczas charytatywnego koncertu z okazji Medicine Show w Hollywood Palladium. Został wykonany z udziałem Ann Wilson[39]. Kompozycja „Got Me Wrong” miała premierę w trakcie występu z cyklu MTV Unplugged 10 kwietnia 1996 w Majestic Theatre w Nowym Jorku. Zapis wydarzenia ukazał się na albumie koncertowym Unplugged (1996)[40]. Z kolei „Right Turn” został po raz pierwszy wykonany 13 sierpnia 2011, podczas akustycznego koncertu w WinStar World Casino w Thackerville w stanie Oklahoma[41].
  6. ↑ a b Wspólnie z minialbumem Jar of Flies (1994)[69].
  7. ↑ a b c Notowany wspólnie z Jar of Flies[58][60][59].
  8. ↑ Sprzedaż ustalona na podstawie danych opublikowanych przez Nielsen SoundScan[64].

Przypisy

  1. ↑ a b c Alice in Chains – Jar of Flies/Sap (1993, CD). Discogs. [dostęp 2020-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-13)]. (ang.).
  2. ↑ a b Anderson 2007 ↓, s. 94.
  3. ↑ Henderson 2021 ↓, s. 79.
  4. ↑ de Sola 2015 ↓, s. 131–133.
  5. ↑ de Sola 2015 ↓, s. 134, 136.
  6. ↑ de Sola 2015 ↓, s. 140–141.
  7. ↑ Prato 2009 ↓, s. 264; de Sola 2015 ↓, s. 143–144; Henderson 2021 ↓, s. 61; Thompson 2021 ↓, s. 95.
  8. ↑ de Sola 2015 ↓, s. 152.
  9. ↑ de Sola 2015 ↓, s. 159.
  10. ↑ de Sola 2015 ↓, s. 159–160, 166.
  11. ↑ a b de Sola 2015 ↓, s. 141.
  12. ↑ Anderson 2007 ↓, s. 99–100; Prato 2009 ↓, s. 265–266; Henderson 2021 ↓, s. 76.
  13. ↑ Jeffrey Ressner. Alice in Chains: Through the Looking Glass. „Rolling Stone”, s. 47, 26 listopada 1992. ISSN 0035-791X. 
  14. ↑ a b c d e f Katherine Turman. Unchained. „Guitar World”, s. 24, 102, 104, kwiecień 1992. ISSN 1045-6295. 
  15. ↑ de Sola 2015 ↓, s. 159, 339.
  16. ↑ a b c d de Sola 2015 ↓, s. 161.
  17. ↑ a b c d e f de Sola 2015 ↓, s. 162.
  18. ↑ a b c Greg Prato: Dark Black and Blue: The Soundgarden Story. Greg Prato Writer, Corp., 2019, s. 125. ISBN 978-1-69108-613-9. (ang.).
  19. ↑ a b c d Jeff Gilbert. Rain Man. „Guitar World”, s. 29, 32, styczeń 1993. ISSN 1045-6295. 
  20. ↑ a b Brown 2010 ↓.
  21. ↑ a b c d Prato 2009 ↓, s. 340.
  22. ↑ a b c de Sola 2015 ↓, s. 160.
  23. ↑ a b c Poligrafia dołączona do minialbumu Sap; wyd. Columbia, nr kat. 44K 74182.
  24. ↑ Anderson 2007 ↓, s. 94–95.
  25. ↑ de Sola 2015 ↓, s. 161–162.
  26. ↑ a b c Gillian G. Gaar. A Band Called Alice. „Goldmine”, s. 56, 58, 5 sierpnia 1994. ISSN 1055-2685. 
  27. ↑ a b c Don Kyle. Mind the Sap. „Kerrang!”, 1992. ISSN 0262-6624. 
  28. ↑ Mark Cooper. Suffocating. „Q”, s. 93, luty 1994. ISSN 0955-4955. 
  29. ↑ a b c Kristina Estlund. Alice in Chains: Sap. „Rock Beat”, s. 11, marzec 1992. OCLC 861188848. 
  30. ↑ Babula 2006 ↓, s. 71.
  31. ↑ a b Thompson 2021 ↓, s. 134.
  32. ↑ a b Poligrafia dołączona do albumu Music Bank; wyd. Columbia, nr kat. CK 69584.
  33. ↑ de Sola 2015 ↓, s. 126–128.
  34. ↑ a b c de Sola 2015 ↓, s. 163.
  35. ↑ Koziczyński 2006 ↓, s. 68.
  36. ↑ de Sola 2015 ↓, s. 165.
  37. ↑ Jason Roberts. A Sound Called Alice. „Guitar”, s. 30, 10 grudnia 1993. ISSN 1525-5549. 
  38. ↑ Jeff Kitts. Primecuts. „Guitar School”, s. 12, maj 1994. ISSN 1058-0220. 
  39. ↑ Pleasant Gehman. Live! Concert Reviews. „Spin”, s. 120, październik 1992. ISSN 0886-3032. 
  40. ↑ Babula 2006 ↓, s. 73–74; Koziczyński 2006 ↓, s. 70; de Sola 2015 ↓, s. 241, 244.
  41. ↑ Alice in Chains Ends 10-Month Break from Stage. Blabbermouth.net. [dostęp 2020-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-22)]. (ang.).
  42. ↑ Alice in Chains – Jar of Flies/Sap (1994, Vinyl). Discogs. [dostęp 2020-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-13)]. (ang.).
  43. ↑ Alice in Chains – Jar of Flies/Sap (1994, CD). Discogs. [dostęp 2020-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-13)]. (ang.).
  44. ↑ Steve Huey: Sap – Alice in Chains: Release Info. AllMusic. [dostęp 2020-06-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-07)]. (ang.).
  45. ↑ Paul Verna, Marilyn A. Gillen, Peter Cronin. Album Reviews. „Billboard”, s. 74, 29 października 1994. ISSN 0006-2510. 
  46. ↑ a b Modern Rock Tracks. „Billboard”, s. 63, 14 stycznia 1995. ISSN 0006-2510. 
  47. ↑ a b Album Rock Tracks. „Billboard”, s. 87, 14 marca 1995. ISSN 0006-2510. 
  48. ↑ a b Alice in Chains – Chart History – Mainstream Rock Airplay. Billboard. [dostęp 2015-08-13]. (ang.).
  49. ↑ Sap – Record Store Day. Record Store Day. [dostęp 2020-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-13)]. (ang.).
  50. ↑ a b Steve Huey: Sap – Alice in Chains. AllMusic. [dostęp 2011-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-17)]. (ang.).
  51. ↑ Colin Larkin: Encyclopedia of Popular Music (5th ed.). Omnibus Press, 2011. ISBN 978-0-85712-595-8. (ang.).
  52. ↑ Greg Kot: Rolling Stone Album Guide. Christian Hoard, Nathan Brackett (red.). Fireside, 2004, s. 13. ISBN 0-7432-0169-8. (ang.).
  53. ↑ Gina Arnold: Spin Alternative Record Guide. Eric Weisbard, Craig Marks (red.). Vintage Books, 1995, s. 10–11. ISBN 978-0679755746. (ang.).
  54. ↑ Grzegorz Kszczotek. Sap. „Tylko Rock”, s. 56, maj 1994. ISSN 1230-2317. 
  55. ↑ David Sprague, Ira A. Robbins: The Trouser Press Guide to ’90s Rock: The All-new Fifth Edition of the Trouser Press Record Guide. Fireside Books, 1997, s. 35. ISBN 978-0684814377. (ang.).
  56. ↑ a b Top 10 Sales in Europe. „Music & Media”, s. 24, 11 grudnia 1993. OCLC 29800226. 
  57. ↑ a b Gold & Platinum – RIAA. Recording Industry Association of America. [dostęp 2011-07-20]. (ang.).
  58. ↑ a b c Official Albums Chart Top 75 – 30 January 1994–05 February 1994. Official Charts Company. [dostęp 2020-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-17)]. (ang.).
  59. ↑ a b c Alice in Chains – Jar of Flies + Sap. swedishcharts.com. [dostęp 2020-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-12)]. (ang.).
  60. ↑ a b c Alice in Chains – Jar of Flies + Sap. australian-charts.com. [dostęp 2020-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-12)]. (ang.).
  61. ↑ a b Top Pop Catalog Albums. „Billboard”, s. 46, 15 kwietnia 1995. ISSN 0006-2510. 
  62. ↑ Top Pop Catalog Albums. „Billboard”, s. 57, 27 maja 1995. ISSN 0006-2510. 
  63. ↑ a b Alice in Chains – Chart History – Catalog Albums. Billboard. [dostęp 2020-06-08]. (ang.).
  64. ↑ a b c David Basham: Got Charts? Tracing Crow’s Flight, Alice in Chains’ Legacy. MTV. [dostęp 2015-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-24)]. (ang.).
  65. ↑ a b Alice in Chains – Chart History – Billboard 200. Billboard. [dostęp 2020-12-08]. (ang.).
  66. ↑ a b Alternative Albums Chart – December 12, 2020. Billboard. [dostęp 2021-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-23)]. (ang.).
  67. ↑ a b Hard Rock Albums Chart – December 12, 2020. Billboard. [dostęp 2021-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-23)]. (ang.).
  68. ↑ a b Tastemaker Albums Chart – December 12, 2020. Billboard. [dostęp 2021-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-23)]. (ang.).
  69. ↑ a b RAW Albums of the Year 1992–1995. [dostęp 2022-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-08-15)]. (ang.).
  70. ↑ Top Rock Albums Chart – December 12, 2020. Billboard. [dostęp 2021-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-23)]. (ang.).
  71. ↑ Alice in Chains – Chart History – Alternative Airplay. Billboard. [dostęp 2015-08-13]. (ang.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Alice in Chains
Albumy studyjne
EP
Albumy demo
Albumy koncertowe
Kompilacje
Wideografia
Single
Facelift
Dirt
Jar of Flies
Alice in Chains
Unplugged
Black Gives Way to Blue
The Devil Put Dinosaurs Here
Rainier Fog
Single promocyjne
Ścieżki dźwiękowe
Kompilacje
Trasy koncertowe
Powiązane artykuły
Listy
Artykuły
Projekty muzyczne
Książki
Ludzie
Wytwórnie

Media użyte na tej stronie

4 stars.svg
Autor: User:Estoy Aquí, Licencja: CC BY 2.5
4/5 stars used for ratings on en.wikipedia
3 stars.svg
Autor: User:Estoy, Licencja: CC BY 2.5
3/5 stars used for ratings on en.wikipedia
3.5 stars.svg
Autor: User:Estoy Aquí, Licencja: CC BY 2.5
5.0 stars used for ratings on en.wikipedia
Jar of Flies and Sap by Alice in Chains (Vinyl 4) (US-1994).jpg
Vinyl (Side 4) of the Alice in Chains double vinyl Jar of Flies/Sap (1994)
Rick Parashar, 2003.jpg
Autor: Flintmichigan, Licencja: CC BY-SA 4.0
Rick Parashar, owner of London Bridge Studios in Seattle and producer of "Ten" by Pearl Jam, photographed 9/4/2003 in Seattle by Shawn Chittle
Alice Mudgarden college.jpg
Autor:
  • Rex Aran Emrick (picture 1-2)
  • Paul Hernandez (picture 3)
  • Richard Arthur Norton (picture 4)
  • Roger Woolman (picture 5)
  • Paul blackwood (picture 6)
, Licencja: CC BY-SA 4.0
L-R: Layne Staley, Jerry Cantrell, Mike Starr, Sean Kinney, Chris Cornell, Mark Arm
Heart (6263073451).jpg
Autor: Eva Rinaldi , Licencja: CC BY-SA 2.0
Heart's first Australian tour 2011 (with Def Leppard)
Aic-sap-back-cover.jpg
задняя обложка альбома Sap Alice in Chains
Chris Cornell Montreux Jazz Festival 2005.jpg
Autor: Simon Jacquier from Vernayaz (near Martigny, Valais), Switzerland, Licencja: CC BY-SA 2.0
Chris Cornell played a few solo songs from Soundgarden (including Black Hole Sun) as an encore.
Alice in Chains - 2019158180714 2019-06-07 Rock am Ring - 1461 - AK8I6811.jpg
Autor: Sven Mandel, Licencja: CC BY-SA 4.0

Alice in Chains during Rock am Ring (http://www.rock-am-ring.com) at Nürburgring, Rheinland-Pfalz, Germany on 2019-06-07, Photo: Sven Mandel

Promotion by Live Nation (http://www.livenation.com)
Stars10070.svg
Autor: User:Huntster, Licencja: CC BY-SA 2.5
Rating stars, 10.0 scale.
Jar of Flies and Sap by Alice in Chains (Vinyl 3) (US-1994).jpg
Vinyl (Side 3) of the Alice in Chains double vinyl Jar of Flies/Sap (1994)