Sapiehowie herbu Lis

Herb rodziny Sapiehów Lis
Wielki herb rodziny Sapiehów (1858–1859)

Sapiehowie – polski magnacki ród książęcy herbu Lis (odmienny) pochodzenia rusińskiego.

Krótka historia rodu

I Rzeczpospolita

Jeden z najpotężniejszych rodów magnackich Wielkiego Księstwa Litewskiego, wywodzący się z ziem dzisiejszej Białorusi i Rosji. Pierwsze wzmianki o protoplaście rodu – Semenie Sopiże (Sapaczu) pochodzą z lat 40. XV w; mimo wielokrotnych prób dziejopisów nie udało się udowodnić pochodzenia rodu od Sunigajły, który przystąpił podczas unii horodelskiej ze strony litewskiej do herbu Lis. Spośród czterech synów Semena potomstwo dwóch wymarło w drugim pokoleniu, dwóch pozostałych założyło dwie linie rodu, żyjące do tej pory – potomkowie Bohdana założyli linię starszą, różańską, zwaną też siewierską bądź czerejską (Sapiehowie-Różańscy), potomkowie Iwana – linię młodszą, kodeńską (Sapiehowie-Kodeńscy).

Jednym z najważniejszych twórców potęgi rodu w XVI w., poza założycielami linii, był kanclerz wielki litewski, Lew Sapieha (ur. 1557). Poprzez doskonałe gospodarowanie odziedziczonymi dobrami, świeżymi nadaniami królewskimi i odpowiednimi mariażami z rodzinami Chodkiewiczów, Hlebowiczów czy Połubińskich, ród Sapiehów pod rządami Lwa doszedł do pierwszego szeregu rodów Rzeczypospolitej.

Jako że synowie Lwa nie pozostawili potomków, fortuna przeszła na potomstwo Jana Piotra, znanego z Potopu H. Sienkiewicza hetmana Pawła Jana i jego synów Kazimierza Jana i Benedykta Pawła. Ci dwaj ostatni doprowadzili do zebrania w swoich rękach praktycznie wszystkich ważniejszych urzędów w Wielkim Księstwie, był to szczyt potęgi rodu. Samowładztwo Sapiehów doprowadziło do wybuchu niezadowolenia społecznego i powstania. Potęga Sapiehów została złamana w bitwie pod Olkiennikami w roku 1700.

W wieku XVIII ród Sapiehów pracował nad odzyskaniem utraconych wpływów i dóbr, nie osiągając jednak poprzedniej potęgi. Podczas wojny północnej Sapiehowie stanęli w większości po stronie Karola XII i Stanisława Leszczyńskiego. Także za Leszczyńskim stanęli podczas podwójnej elekcji roku 1733. Duża część rodu brała aktywnie udział w wydarzeniach konfederacji barskiej. W czasie obrad Sejmu Czteroletniego większość Sapiehów, z wyjątkiem Kazimierza Nestora, pozostała wobec projektów konstytucji sceptyczna.

Podkreśleniem świetności rodu było uzyskanie tytułu książęcego. W 1700 r. Michał Franciszek Sapieha z linii różańskiej otrzymał tytuł książęcy od cesarza Leopolda I, który wygasł jednak już w roku nadania. W 1768 r. sejm polski potwierdził tytuł książęcy[1]


Od czasu powstania rodu do 1795 roku ród Sapiehów wydał m.in.

  • 41 wojewodów
  • 14 kasztelanów
  • 4 hetmanów wielkich litewskich
  • 2 hetmanów polnych litewskich
  • 3 kanclerzy wielkich litewskich

nie licząc kilkudziesięciu osób piastujących wiele innych ważnych w czasie I Rzeczypospolitej urzędów.

Okres rozbiorów

Utraciwszy wpływy polityczne Sapiehowie posiadali dalej ogromne majątki, dzięki którym mogli działać w zmienionych realiach. Do ciekawszych postaci tego okresu należą: podróżnik i geolog Aleksander Antoni, założyciel Akademii Rolniczej w Dublanach Leon Ludwik, czy powstaniec listopadowy Eustachy Kajetan. W momencie uzyskania autonomii galicyjskiej wielu członków rodu powróciło do działalności politycznej, działając w ramach nie tylko Sejmu Krajowego, ale także władz centralnych w Wiedniu. Do najwybitniejszych polityków II połowy XIX w. należeli m.in. Adam Stanisław, Władysław Leon.

II RP

W okresie międzywojennym z rodu Sapiehów wyróżniają się zdecydowanie dwie postacie: ministra spraw zagranicznych Eustachego Kajetana i arcybiskupa krakowskiego, Adama Stefana. Nie byli to jednak jedyni przedstawiciele rodu działający w tym okresie, warto wymienić także np. założyciela PCK, Pawła.

1939 i później

Rok 1939 był końcem rodu Sapiehów na terenie Polski. Ostatnim wybitnym członkiem rodu przebywającym na stałe w Polsce, przeciwstawiającym się dwóm największym reżimom XX w., był kardynał Adam Stefan Sapieha, zmarły w roku 1951. Pozostała część rodu była zmuszona w trakcie działań wojennych do opuszczenia kraju. Wielu Sapiehów poległo, a do najciekawszych postaci polskiego ruchu oporu należał m.in. delegat AK na Węgry, Andrzej Józef Sapieha.

Obecnie żyjący członkowie rodu przebywają przeważnie na stałe poza granicami kraju. Z obu linii żyje ok. 25 osób.

Członkowie rodu

Pokolenie 1

Pokolenie 2

Pokolenie 3

Pokolenie 4

Pokolenie 5

Pokolenie 6

Pokolenie 7

Pokolenie 8

Pokolenie 9

Pokolenie 10

Pokolenie 11

Pokolenie 12

Pokolenie 13

Pokolenie 14

Pokolenie 15

Pokolenie 16

  • Jan Paweł Sapieha (1935-). (Róż.)
  • Jerzy Andrzej Sapieha (1937-2010). (Róż.)
  • Eustachy Piotr Sapieha (1947–2005). (Róż.)
  • Teresa Jadwiga Sapieha (1948-). (Róż.)
  • Maria Gabriela z Sapiehów Beckmann (1949-). (Róż.)
  • Anna Joanna z Sapiehów Wodzicka (1951-). (Róż.)
  • Aleksander Leon Sapieha (1953-). (Kod.)
  • Stefan Adam Sapieha (1956-). (Kod.)


Pokolenie 17

Egon Rangel Sapieha (1974-). (Róż.)


Inne zamki i pałace Sapiehów:

Klasztory

Przypisy


Bibliografia

  • Sapieha E., Dom Sapieżyński, Warszawa 1995. Numery /112 przy nazwiskach oznaczają numery biogramów w/w pozycji.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Dominikanie Grodno.jpg
Dominkanie Grodno. Kościół zniszczony przez Rosjan w XIX wieku.
Herb Sapiehów.PNG
Autor: User:Mathiasrex Maciej Szczepańczyk, Licencja: CC BY 3.0
coat of arms of family Sapieha
BiarozaKlastar-NapaleonOrda.jpg
Biaroza Carthusian monastery church. Drawing by Napaleon Orda, Belarus
Church of St. Michael in Vilnius02(js).jpg
Autor: Jerzy Strzelecki, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kościół św. Michała Archanioła w Wilnie - Muzeum Dziedzictwa Sakralnego
JacobPhilip1.jpg
The Church of St. Jacob and St. Philip in Vilnius