Saponiny

Struktura solaniny

Saponiny (z łac. sāpō, dop. sāpōnis - "mydło") – grupa związków chemicznych należących do glikozydów, których masa cząsteczkowa wynosi 600-1500 u. W ich skład wchodzą dwie części: aglikon - sapogenina (sapogenol) i glikon – sacharyd (cukier). Są wytwarzane przez wiele roślin oraz przez niektóre organizmy morskie, w tym strzykwy.

Działanie saponin

Wykazują zdolność obniżania napięcia powierzchniowego roztworów wodnych. Pienią się w wodzie jak mydło (szczególnie dobrze w ciepłej), dlatego organy roślinne bogate w saponiny stosowano jako namiastkę mydła, do prania.

Mają działanie lecznicze: moczopędne, wykrztuśne, wzmagają wydzielanie śluzu, wzmagają procesy wchłaniania składników pokarmowych z jelit do krwi, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjne, pierwotniakobójcze, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe, pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, żółci i soku jelitowego. Mogą wpływać na poziom cholesterolu. Nasilają trawienie tłuszczów. Niektóre z nich są truciznami.

Saponiny powodują hemolizę czerwonych krwinek. Saponiny łatwo wnikają w warstwę lipidową błony komórkowej tuż przy cząsteczkach cholesterolu, ściągają cholesterol do warstwy zewnętrznej błony, co powoduje wniknięcie następnych cząsteczek saponin. Następuje wybrzuszenie i dalej rozerwanie błon komórkowych erytrocytów. Właściwość ta jest wykorzystywana do określania siły działania saponin poprzez indeks hemolityczny - największe rozcieńczenie roztworu saponin, jakie powoduje jeszcze hemolizę krwinek czerwonych.

Duże dawki saponin, podane doustnie mają działanie wymiotne.

Podział i występowanie saponin

Można wyróżnić:

• saponiny triterpenowe - triterpenowy charakter aglikonu
• saponiny sterydowe - steroidowy charakter aglikonu

Saponiny występują najczęściej w skórce łodyg i owoców oraz w korzeniach, m.in. takich roślin jak:

• zapian (mydleniec)
• lukrecja gładka
• mydlnica lekarska (w korzeniach)
• łyszczec (w korzeniach u kilku gatunków)
• nagietek lekarski
• kasztanowiec zwyczajny
• naparstnica
• bluszcz pospolity (Hedera helix)
• winorośl
• oliwki
• żeń-szeń
• soja
• jukka
• aloes
• komosa ryżowa
• kłęk amerykański
• gwiazdnica pospolita (Stellaria media)
• ostrokrzew paragwajski^[1] (Yerba Mate)

Pochodzenie nazwy

Od łac. sapo - mydło w związku z właściwościami pieniącymi.

Przypisy

Bibliografia

• Strzemski Maciej: Saponiny, w: "Farmacja krakowska" R. XIII, nr 3/2010, s. 18-22 (dostęp On line: 2012-11-28)