Sargon Wielki

Sargon Wielki
Król Akadu, król Sumeru, król Kisz
Ilustracja
Sargon z Akadu na swojej steli zwycięstwa, z napisem „Król Sargon” (𒊬𒊒𒄀 𒈗 Šar-ru-gi lugal)
Król Imperium Akadyjskiego
Okres

od ok. 2334 p.n.e.
do ok. 2284 p.n.e.

Następca

Rimusz

Dane biograficzne
Dynastia

akadyjska

Sargon z Akadu (akad. 𒊬𒊒𒄀 Šar-ru-gi)[1], także Sargon Wielki, w starszych pracach historycznych jako Sargon Starszy[2] – twórca i pierwszy władca Imperium Akadyjskiego, znany z podboju sumeryjskich miast-państw w XXIV i XXIII wieku p.n.e. Był założycielem dynastii akadyjskiej, która rządziła przez około sto lat po jego śmierci, aż do podboju Sumeru przez Gutejów[3]. Sumeryjska lista królów wspomina, że był podczaszym króla Ur-Zababy z Kisz[4].

Uważa się, że stworzone przez niego imperium obejmowało większość Mezopotamii oraz cześć Lewantu, okresowo zajmowało również terytoria należące do Hurytów i Elamitów. Rządzone było ze stolicy w Akadzie (do dziś ruiny miasta nie zostały odnalezione przez archeologów).

Sargon pojawia się jako postać legendarna w literaturze okresu nowoasyryjskiego w VIII i VII wieku p.n.e. Tabliczki z fragmentami legendy o jego narodzinach odnaleziono w bibliotece Aszurbanipala w Niniwie[5][6].

Imię

Napis o treści „Król Sargon” (𒊬𒊒𒄀 𒈗 Šar-ru-gi lugal) na steli zwycięstwa Sargona Wielkiego[7][8]

Imię władcy w języku akadyjskim było zapisywane jako 𒊬𒊒𒄀 (Šar-ru-gi) lub 𒊬𒌝𒄀 (Šar-um-GI)[1]. Jego tytulatura brzmiała: „Sargon, król Akadu”, 𒊬𒊒𒄀 𒈗 𒀀𒂵𒉈𒆠 (Šar-ru-gi lugal a-ga-de3ki)[9]. Później, w II tysiącleciu p.n.e., w starobabilońskich tekstach odnoszących się do legend o Sargonie, jego imię zostało zapisane jako 𒊬𒊒𒌝𒄀𒅔 (Šar-ru-um-ki-in)[10].

Chronologia życia i panowania

Jeńcy transportowani przez żołnierzy na steli zwycięstwa Sargona, datowanej na ok. 2300 lat p.n.e. Fryzury więźniów są charakterystyczne dla Sumerów (przypominają wizerunki ze sztandaru z Ur)

Zgodnie z zachowanymi kopiami Sumeryjskiej listy królów Sargon Wielki panować miał odpowiednio przez 54 (kopia TL), 55 (kopia L1+N1) lub 56 lat (kopia WB)[11]. Okres jego rządów współcześni historycy szacują na lata ok. 2340–2284 p.n.e.[12]

Historiografia dotycząca życia i panowania Sargona Wielkiego

Sargon stał się przedmiotem wielu historii i legend, opisujących jego dojście do władzy i podbój Mezopotamii, spisanych jednak już w późniejszej literaturze asyryjskiej i babilońskiej. Oprócz takich tekstów istnieje jeszcze wiele inskrypcji opisujących Sargona, aczkolwiek większość z nich jest znana tylko z dużo późniejszych kopii[13]. W Luwrze znajdują się fragmenty dwóch zwycięskich steli Sargona Wielkiego, znalezionych w Suzie (gdzie prawdopodobnie zostały przetransportowane z Mezopotamii w XII wieku p.n.e.)[14].

Gliniana tabliczka opisująca legendę o narodzinach Sargona Wielkiego[10]

Wydaje się, że Sargon promował użycie semickiego języka akadyjskiego w inskrypcjach. Często nazywał siebie „królem Akadu”, nie wiadomo jednak czy to on był założycielem tego miasta. Prawdopodobnie w pewnym momencie przejął rządy w Kisz, a później drogą podbojów rozszerzył swoją władzę nad znaczną częścią Mezopotamii. Określał się jako „Sargon, król Akadu, nadzorca Inanny, król Kisz, namaszczony przez Anu, król ziemi (Mezopotamia), namiestnik (ensi) Enlila”[15][16][17].

Inskrypcja z Nippur

Jednym z najważniejszych źródeł odnośnie do rządów Sargona jest tabliczka z okresu starobabilońskiego odnaleziona w Nippur podczas wyprawy zorganizowanej przez naukowców z Uniwersytetu Pensylwanii w latach 90. XIX wieku. Odnaleziony przedmiot jest kopią inskrypcji umieszczonej prawdopodobnie na cokole posągu wzniesionego przez Sargona w świątyni Enlila[18].

Podbój Sumeru

W owej inskrypcji Sargon świętuje swój podbój miasta Uruk i zwycięstwo nad królem Lugalzagesim, którego sam akadyjski władca poprowadził „w obroży do bramy Enlila”[19][20][18]. Dokładny tekst inskrypcji brzmi[20]:

„Sargon, król Akadu, zarządca Inanny, król Kisz, namaszczony przez Anu, król ziemi, namiestnik Enlila: pokonał miasto Uruk i zburzył jego mury, w bitwie pod Uruk wygrał, wziął Lugalzagesiego, króla Uruk w trakcie bitwy i poprowadził go w obroży do bramy Enlila ".

Następnie Sargon podbił Ur i E-Ninmar i „zniszczył” terytorium od Lagasz do morza, a następnie podbił i zniszczył Ummę[21].

Podbój górnej Mezopotamii oraz obszarów aż po Morze Śródziemne

Oddając się kultowi lewantyjskiego boga Dagona, Sargon podbił terytoria Górnej Mezopotamii i Lewantu, w tym miasta Mari, Iarmuti i Eblę. Objął swoją władzą obszar „aż do Lasu Cedrowego (Góry Nur) i aż do Srebrnych Gór (prawdopodobnie Góry Aladagh)” oraz od „górnego morza ”(Morze Śródziemne) do „dolnego morza” (Zatoka Perska)[22][21]. Opisuje to następująca inskrypcja[23]:

„Król Sargon ukłonił się Dagonowi w Tuttul. On (Dagon) dał mu (Sargonowi) Górną Ziemię: Mari, Iarmuti i Eblę, aż do Lasu Cedrowego i Srebrnych Gór”

Podboje Elamu i Parahshum

Sargon twierdził również, że jest „Sargonem, królem świata, zdobywcą Elamu i Parahshumu”[21]. Wymienia także różnych władców wschodu, których pokonał.

Sargon Wielki zatriumfował łącznie nad 34 miastami. Statki z Maganu, Meluhhy i Dilmun cumowały przy nabrzeżach portu królewskiej stolicy w Akadzie[24]. Akadyjski władca uregulował w całym swoim państwie sieć kanałów nawadniających, przeprowadził reformę systemu miar i wag[25]. Dysponował stałą armią złożoną z 5400 żołnierzy, którzy „codziennie jedli chleb przed nim”[20][25].

Legenda o narodzinach Sargona

„Maska Sargona” po renowacji w 1936. Współcześnie uważa się, że prezentuje ona wnuka Sargona, Naram-Sin, a nie samego Sargona

Jest to napisany w narracji pierwszoosobowej nowoasyryjski tekst z VII wieku p.n.e. Nadano mu charakter autobiograficzny, w którym autor ustami samego władcy opowiada historię jego narodzin i drogi do objęcia władzy królewskiej. Zgodnie z nim Sargon był synem wysokiej rangą kapłanki związanej z miastem Azupiranu, ojciec przyszłego władcy miał być mu nieznany. Urodziwszy przyszłego króla, matka włożyła go do zabezpieczonego bitumem koszyka i puściła z biegiem rzeki, niemowlę zostało jednak odnalezione, wychowane i wyuczone zawodu przez ogrodnika o imieniu Akki. Znane są jedynie fragmenty całego tekstu[26].

Badacze zwracają uwagę na wiele podobieństw pomiędzy historią Sargona i Mojżesza[27][28]. Niektórzy identyfikują akadyjskiego władcę z biblijnym Nimrodem[29][30].

Dziedzictwo

Sargon z Akadu jest czasem identyfikowany jako pierwsza osoba w historii świata, która rządziła imperium[31][32], chociaż wcześniejsi władcy sumeryjscy, tacy jak Lugalzagesi mogą go poprzedzać w tej kwestii[33]. Rządy Sargona były zwiastunem długiej historii imperiów semickich na starożytnym Bliskim Wschodzie, które po krótkiej przerwie w okresie nowosumeryjskim, trwały blisko 1500 lat, aż do podboju państwa nowobabilońskiego przez Achemenidów.

Sargon był wzorem dla mezopotamskich królów przez prawie dwa tysiące lat po swojej śmierci. Władcy asyryjscy i babilońscy, którzy utworzyli swoje imperia w Mezopotamii, uważali się za spadkobierców imperium Sargona.

Babiloński król Nabonid wykazywał duże zainteresowanie historią dynastii akadyjskiej. Za jego panowania prowadzono wykopaliska wokół ruin pałaców Sargona i jego następców.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Sargon inscriptions, cdli.ucla.edu [dostęp 2020-07-04].
  2. ↑ History of Egypt, Chaldea, Syria, Babylonia and Assyria, London: Grolier Society, 1901 [dostęp 2020-07-04].
  3. ↑ Marc Van de Mieroop, A History of the Ancient Near East: ca. 3000–323 BC., wyd. Second edition, Malden, MA, ISBN 978-1-4051-4910-5, OCLC 64390584 [dostęp 2020-07-04].
  4. ↑ Susan Wise Bauer, The History of the Ancient World: From the Earliest Accounts to the Fall of Rome, W. W. Norton & Company, 2007, ISBN 978-0-393-07089-7 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  5. ↑ The Legend of Sargon, sites.google.com [dostęp 2020-07-04].
  6. ↑ Leonard William King, Chronicles concerning early Babylonian kings, London, Luzac and co., 1907 [dostęp 2020-07-04].
  7. ↑ Benjamin R. Foster, The Age of Agade: Inventing Empire in Ancient Mesopotamia, Routledge, 2015, ISBN 978-1-317-41552-7 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  8. ↑ Victory stele of Sargon, cdli.ucla.edu [dostęp 2020-07-04].
  9. ↑ CDLI-Found Texts, cdli.ucla.edu [dostęp 2020-07-04].
  10. ↑ a b Jerrold S. Cooper, Wolfgang Heimpel, The Sumerian Sargon Legend, „Journal of the American Oriental Society”, 103 (1), 1983, s. 67–82, DOI: 10.2307/601860, ISSN 0003-0279, JSTOR: 601860 [dostęp 2020-07-04].
  11. ↑ The Sumerian king list (The Electronic Text Corpus of Sumerian Literature), etcsl.orinst.ox.ac.uk [dostęp 2020-07-04].
  12. ↑ Historical Perception in the Sargonic Literary Tradition: the Implications of Copied Texts, rosetta.bham.ac.uk [dostęp 2020-07-04].
  13. ↑ Gwendolyn Leick, Who's Who in the Ancient Near East, Routledge, 2002, ISBN 978-1-134-78796-8 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  14. ↑ Stèle de victoire de Sargon, roi d'Akkad, cartelen.louvre.fr [dostęp 2020-07-04].
  15. ↑ Peter Panitschek, LUGAL, šarru, basileús: Von der Uruk-Zeit bis Ur III, Peter Lang, 2008, ISBN 978-3-631-56194-2 [dostęp 2020-07-04] (niem.).
  16. ↑ Paul-Alain Beaulieu, The Pantheon of Uruk During the Neo-Babylonian Period, BRILL, 2003, ISBN 978-90-04-13024-1 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  17. ↑ Esther Flückiger-Hawker, Urnamma of Ur in Sumerian Literary Tradition, Saint-Paul, 1999, ISBN 978-3-525-53342-0 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  18. ↑ a b Samuel Noah Kramer, The Sumerians: Their History, Culture, and Character, University of Chicago Press, 1963, ISBN 978-0-226-45232-6 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  19. ↑ Amélie Kuhrt, The Ancient Near East, C. 3000-330 BC, Psychology Press, 1995, ISBN 978-0-415-16763-5 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  20. ↑ a b c Mario Liverani, The Ancient Near East: History, Society and Economy, Routledge, 2013, ISBN 978-1-134-75084-9 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  21. ↑ a b c Eduardo Martín Jiménez-Carlés, Sargonic and Gutian Periods [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  22. ↑ Cyrus Herzl Gordon, Gary Rendsburg, Nathan H. Winter, Eblaitica: Essays on the Ebla Archives and Eblaite Language, Eisenbrauns, 1987, ISBN 978-1-57506-060-6 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  23. ↑ Mary E. Buck, The Amorite Dynasty of Ugarit: Historical Implications of Linguistic and Archaeological Parallels, BRILL, 2019, ISBN 978-90-04-41511-9 [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  24. ↑ MS 2814 - The Schoyen Collection, www.schoyencollection.com [dostęp 2020-07-04] (ang.).
  25. ↑ a b Sargon I Wielki, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-07-06].
  26. ↑ Joan Goodnick Westenholz, Legends of the Kings of Akkade: The Texts, Eisenbrauns, 1997, ISBN 978-0-931464-85-0 [dostęp 2020-07-05] (ang.).
  27. ↑ Otto Rank, The myth of the birth of the hero: a psychological interpretation of mythology, New York : The Journal of nervous and mental disease publishing company, 1914 [dostęp 2020-07-05].
  28. ↑ Joan Goodnick Westenholz, The Sargon Legend: A Study of the Akkadian Text and the Tale of the Hero Who Was Exposed at Birth. Brian Lewis, „Journal of Near Eastern Studies”, 43 (1), 1984, s. 73–79, DOI: 10.1086/373065, ISSN 0022-2968 [dostęp 2020-07-05].
  29. ↑ William Ewing, The Temple dictionary of the Bible;, London, J.M. Dent & sons ; New York, E.P. Dutton, 1910 [dostęp 2020-07-05].
  30. ↑ Yigal Levin, NIMROD THE MIGHTY, KING OF KISH, KING OF SUMER AND AKKAD, „Vetus Testamentum”, 52 (3), 2002, s. 350–366, DOI: 10.1163/156853302760197494, ISSN 0042-4935 [dostęp 2020-07-05] (ang.).
  31. ↑ Meet the world’s first emperor, Culture, 18 czerwca 2019 [dostęp 2020-07-05] (ang.).
  32. ↑ How Did the World's First Empire Collapse?, www.realclearscience.com [dostęp 2020-07-05].
  33. ↑ J.N. Postgate, In Search of the First Empires, „Bulletin of the American Schools of Oriental Research” (293), 1994, s. 1–13, DOI: 10.2307/1357273, ISSN 0003-097X, JSTOR: 1357273 [dostęp 2020-07-05].
Władcy Sumeru i Akkadu
Władcy przedpotopowi
I dynastia z Kisz
I dynastia z Uruk
I dynastia z Ur
II dynastia z Kisz
Dynastia z Hamazi
II dynastia z Uruk
II dynastia z Ur
I dynastia z Lagasz
Władcy z Ummy
Dynastia z Adab
Dynastia z Mari
III dynastia z Kisz
IV dynastia z Kisz
Dynastia z Akszak
III dynastia z Uruk
Dynastia z Akkadu
IV dynastia z Uruk
Władcy z Gutium
II dynastia z Lagasz
V dynastia z Uruk
III dynastia z Ur
Władcy z Isin
Władcy z Larsy

Media użyte na tej stronie

Sargon of Akkad (1936).jpg
Bronze head of a king of the Old Akkadian dynasty, most likely representing either Naram-Sin or Sargon of Akkad. Unearthed in Nineveh (now in Iraq). In the National Museum of Iraq, Baghdad. Height 30.5 cm.

M. E. L. Mallowan, "The Bronze Head of the Akkadian Period From Nineveh", Iraq / Volume 3 / Issue 01 / The British Institute for the Study of Iraq, Spring 1936, 104–110.

"The life-size bronze head illustrated on Plates V–VII was found by Dr. R. Campbell Thompson and Mr. R. W. Hamilton at Quyunjiq in 1931 (during the excavations at Nineveh on behalf of the British Museum which were financed by Sir Charles Hyde, Bt.) and published in A.A.A., vol. XIX, pl. L. Since that time, however, the corroded surface of the metal has been cleaned, and the head appears once more in its pristine beauty. The metal has not yet been analysed, but it would appear to be bronze, and the head to have been cast, certain details having doubtless been worked out with a chisel. On grounds of style the workmanship may be assigned to the Akkadian period, and may be dated approximately to the twenty-sixth century B.C."
Sargon of Akkad (name) on his victory stele.jpg
Autor:

Photograph: ALFGRN

Black and white photograph: Jean-Vincent Scheil (1858-1940), Licencja: CC BY-SA 2.0
Sargon of Akkad (name) on his victory stele
Sargon of Akkad on his victory stele.jpg
Autor: ALFGRN, Licencja: CC BY-SA 2.0
Sargon of Akkad on his victory stele
Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg
Autor: ALFGRN, Licencja: CC BY-SA 2.0
Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3