Sarnowa (Rawicz)

Sarnowa

Dzielnica Rawicza
Dawny ratusz w Sarnowej
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	rawicki
Gmina	Rawicz
Miasto	Rawicz
W granicach Rawicza	1973
SIMC	0954610
Zarządzający	Grzegorz Kubik
Populacja (2010[1]) • liczba ludności	1759
Strefa numeracyjna	65
Kod pocztowy	63-900
Tablice rejestracyjne	PRA
Położenie na mapie Rawicza Sarnowa
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Sarnowa
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Sarnowa
Położenie na mapie powiatu rawickiego Sarnowa
Położenie na mapie gminy Rawicz Sarnowa
51°37′55″N 16°54′24″E/51,631944 16,906667
Strona internetowa
Portal Polska

Historyczny herb miasta Sarnowa

Sarnowa – osiedle Rawicza (województwo wielkopolskie). Najstarsza wzmianka mówiąca o Sarnowej jako mieście pochodzi z 1262 roku. Inni badacze podają jednak rok 1407 jako pewną datę, kiedy to Sarnowa otrzymała lokację miejską na prawie magdeburskim (pod nazwą Sarnowce). W dniu 1 stycznia 1973 r. obszar Sarnowy włączono do miasta Rawicza.

Historia

Na terenie Sarnowej dotychczas nie przeprowadzano systematycznych badań archeologicznych. Jedynie w okresie międzywojennym prof. Konrad Jażdżewski w ramach prowadzonych badań w południowej Wielkopolsce udokumentował znaleziska archeologiczne osadnictwa w Sarnowej pochodzące ze środkowej epoki kamiennej mezolitu – tzw. kultury tardenuaskiej. W młodszej epoce kamiennej tzw. neolicie w Sarnowej odnaleziono dwa stanowiska kultury pucharów lejkowatych. Z okresu tego pochodzą także odkryte stanowiska kultury dołkowo – grzebykowej w Sarnowej i Foluszu. Z neolitu pochodzą także ślady ceramiki tzw. bałtyckiej. Z epoki brązu natknięto się na cmentarzysko kultury łużyckiej.

Od wczesnego średniowiecza do XIII w.

Z okresu wczesnośredniowiecznego pochodzi grodzisko wraz z fosą – najstarszy zabytek na terenie miasta. Zadaniem załogi grodu była obrona pogranicza oraz zabezpieczenie pobliskich dróg prowadzących z południa Europy przez Wrocław Gniezno w kierunku północy oraz ze wschodu na zachód przez Kalisz i Głogów. Jeden z najstarszych zapisków, z 1065 r. mówi o grodzie z czasów Bolesława Śmiałego. Kolejna wzmianka z pojawiającą się nazwą Sarnowa dotyczy roku 1110. W 1136 r. Sarnowa została wymieniona w Bulli Papieża Inocentego. W 1240 r. wymieniono Sarnowę wśród 10 wsi, z których parafia w Nieparcie otrzymywała dziesięciny. W 1248 r. mowa jest o Sarnowej w dokumencie wystawionym przez wielkopolskiego księcia Przemysła I. 7 czerwca 1262 r. zapisany został dokument księcia wielkopolskiego Bolesława, w którym po raz pierwszy użyto słów „civitatem nomine Sarnow”, czyli „miasto zwane Sarnov”.

Od XV wieku do końca Rzeczypospolitej

W 1407 r. Jerzy Donin wraz z matką Małgorzatą na mocy przywileju króla Władysława Jagiełły przeniósł Sarnowę z prawa polskiego na tzw. prawo magdeburskie. 1 VII 1421 r. utworzona została parafia katolicka. Pierwszy drewniany kościół ufundowali Jerzy Donin i jego matka Małgorzata, a fundację zatwierdził biskup poznański Andrzej Łaskarz. Kościół parafialny w Sarnowej został konsekrowany w 1488 r. W czasie wojny trzynastoletniej Sarnowa wystawiła w 1458 roku 4 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku^[2]. W 1516 r. dziedzic Grzegorz Obornicki Skóra de Gay wyjednał u króla Zygmunta I przywilej potwierdzający prawo magdeburskie i zezwalający na odbywanie dwóch jarmarków. W 1539 r. dziedzic Mieszkowski wyjednał prawo do trzeciego jarmarku. 16 XII 1639 r. za zgodą króla Władysława IV powstało Bractwo Kurkowe. W pierwszej połowie XVII w. powstało przedmieście. Na skutek potopu szwedzkiego uległo zniszczeniu kilkadziesiąt budynków i obiektów przemysłowych. Odbudowa miasteczka została zahamowana przez pożar który wybuchł 16 X 1684 r. w którym spłonęło 40 domów. Do końca XVII w. zdołano odbudować powstałe zniszczenia. Dalszemu rozwojowi przeszkodziła wojna północna oraz występująca po niej epidemie w latach 1709–1711 oraz pożar miasta w 1724 r w którym spłonęły m.in. trzy browary. W kilkanaście miesięcy po pożarze miasto wystawiło nowy browar. W 1718 r. rozpoczęto budowę obecnie istniejącego kościoła parafialnego pw. św. Andrzeja i św. Doroty którego fundatorką była Joanna z Szołdrskich Zakrzewska. 26 kwietnia 1745 r. biskup poznański Józef Kierski konsekrował nowy kościół sarnowski. W 1780 r. powstała parafia ewangelicka. W 1787 r. wybudowano drewniany kościół ewangelicki. Zarówno w XVI, XVII, jak i XVIII w. w Sarnowej poza rynkiem z ratuszem i kilkoma obiektami użyteczności publicznej było kilka ulic. Sarnowa była otoczona wałem, a do jej wnętrza prowadziły dwie bramy: jedna od strony Rawicza, druga od strony Miejskiej Górki. Pod koniec istnienia I Rzeczypospolitej Sarnowa stała się poważnym centrum handlu bydłem. Rozwijający się handel osiągnął poziom 7 jarmarków rocznie.

Zabory

W wyniku II rozbioru Polski w 1793 r. Sarnowa znalazła się w zaborze Pruskim. W latach 1797–1800 organistą w sarnowskim kościele był Karol Kurpiński wybitny polski kompozytor. W dniu 15 VII 1804 r. rozpoczęła działalność katolicka szkoła parafialna. 17 IX 1809 r. w pożarze Sarnowej spalił się m.in. ratusz z aktami miejskimi. W 1837 r. wybudowany został obecny ratusz, a w 1870 r. dobudowano wieżę zegarową. W 1870 r. wybudowano nowy budynek szkoły ewangelickiej. W 1878 r. wybudowano nową szkołę katolicką. 7 września 1885 r. poświęcono nową synagogę. W 1898 r. uruchomiona została linia kolejowa Rawicz – Kobylin, w Sarnowej uruchomiono stację kolejową. W 1911 r. powstała w Sarnowej Ochotnicza Straż Pożarna.

Powstanie Wielkopolskie

10 stycznia 1919 r. polscy mieszkańcy Sarnowej tworzą oddział powstańczy i opanowują miasto. Niestety nie doczekawszy się pomocy w dniu 11 stycznia zostają wyparci przez wojska niemieckie. Między Sarnową a Miejską Górką przebiegała linia frontu. Szczególnie zaciętą bitwę o miasto toczono w dniach 5–6 lutego 1919 r., gdzie walki toczyły się na ulicach, a do działań wprowadzono pociąg pancerny. Na mocy postanowień Traktatu Wersalskiego Sarnowa wróciła do macierzy.

Okres międzywojenny

Po odzyskaniu niepodległości burmistrzem wybrano Piotra Sobańskiego. Po nim funkcję tę obejmowali kolejno Teodor Grandke i Jakub Skowroński. W okresie międzywojennym z uwagi na zmiany polityczne i gospodarcze dobiegła trwająca ponad 150 lat supremacja w regionie sarnowskiego handlu bydłem. W 1922 r. ponownie powstało Bractwo Strzeleckie, które kontynuowało tradycje Bractwa Kurkowego powstałego w 1639 r. W 1923 r. założono Towarzystwo Powstańców i Wojaków, w tym samym roku zainaugurował swoją działalność chór im. Karola Kurpińskiego. 26 I 1936 r. założono klub sportowy, któremu później nadano nazwę Klub Sportowy „Sarnowa”. W okresie międzywojennym funkcjonowało w Sarnowej kino „Odeon”.

Okupacja

Okupacja niemiecka dla mieszkańców Sarnowej miała taki sam wymiar jak dla wszystkich Wielkopolan. Część mieszkańców wywieziono do pracy na terenie Niemiec, m.in. w niemieckich majątkach. Zamknięta została szkoła oraz kościół. Sarnowski las stał się zbiorową mogiłą dla 300 Żydów rozstrzelanych przez hitlerowców.

Lata 1945–1973

Sarnowa została wyzwolona spod okupacji hitlerowskiej 22 stycznia 1945 r. Stanowisko Burmistrza objął Franciszek Fogt. 14 marca 1945 r. powstała Miejska Rada Narodowa. Jej przewodniczącym został Franciszek Stachowski. W 1946 r. majątek sarnowski przeszedł na własność Skarbu Państwa. W 1950 r. powstał Państwowy Ośrodek Maszynowy nr 205. W 1953 r. miasto zostało zradiofonizowane oraz powstała Spółdzielnia Produkcyjna. W 1955 r. Sarnowa została zelektryfikowana. 1 stycznia 1973 r. decyzją Rady Ministrów Sarnowa została włączona w granice miasta Rawicza.

Zabytki

Na terenie obecnej dzielnicy Sarnowa znajdują się (m.in.):

• fosa oraz pozostałości grodu obronnego stożkowego X-XIII w.
• eklektyczny dwór wzniesiony XIX wieku,
• zabytkowy zwarty układ miejski,
• Rynek pokryty zabytkowym brukiem z wznoszącym się pośrodku budynkiem dawnego ratusza (zbudowany w 1837, rozbudowa w 1870 – dostawiono m.in. neogotycką wieżę; dzisiaj biblioteka),
• barokowy kościół pw. św. Andrzeja Apostoła powstały w 1718 roku z fundacji Joanny z Szołdrskich Wyssogota-Zakrzewskiej.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Rawiczu-Sarnowej

Przypisy

Bibliografia

• Walerian Sobisiak „Dzieje Ziemi Rawickiej”
• Janusz Hamielec „Sarnowa wybrane zagadnienia z dziejów miejscowości”
• „Z Otchłani Wieków” zeszyt 3 Poznań 1926 str. 32

Linki zewnętrzne

• Sarnowa al. Sarnowo i Sarnów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 321 .