Sasanka

Sasanka
	; Morfologia 1) sasanka zwyczajna 2) sasanka łąkowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	sasanka
	Nazwa systematyczna
	Pulsatilla Mill.; Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754
	Typ nomenklatoryczny
	Pulsatilla vulgaris P. Miller
Synonimy
	Anetilla Galushko; Miyakea Miyabe & Tatew.; Preonanthus Ehrh.;
	Anetilla Galushko; Miyakea Miyabe & Tatew.; Preonanthus Ehrh.;

Sasanka łąkowa

Sasanka otwarta

Sasanka (Pulsatilla Mill.) – rodzaj roślin z rodziny jaskrowatych. Należy do niego ok. 40 gatunków^[4]. Rozprzestrzenione są one szeroko w strefie umiarkowanej półkuli północnej. W Polsce występuje 6 gatunków sasanki (wszystkie podlegają ochronie gatunkowej^[5]). Zasiedlają nasłonecznione i suche murawy zakwitając zwykle wczesną wiosną, krótko po stopnieniu śniegów. Kwiaty zapylane są przez owady, zwłaszcza pszczoły, a owoce rozprzestrzeniane są przez wiatr. Ze względu na efektowne, duże kwiaty uprawiane są jako rośliny ozdobne. Są blisko spokrewnione z zawilcami i w wielu ujęciach systematycznych rodzaje te bywają łączone^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Sasanka wiosenna

Zasięg rodzaju obejmuje znaczną część Europy – bez Islandii, Portugalii i wysp na Morzu Śródziemnym^[4] (rośnie tu w sumie 8 gatunków^[7]) i Azji – na południu tego kontynentu sięgając po Turcję, Iran, Pakistan i południowe Chiny^[4]. Najbardziej zróżnicowany jest w Azji Środkowej i Wschodniej^[8] – w Chinach obecnych jest 11 gatunków^[9]. W Ameryce Północnej zasięg rodzaju obejmuje północno-zachodnią część kontynentu sięgając na południe do Kalifornii, Nowego Meksyku i Illinois^[4]. Na tym kontynencie rodzaj reprezentowany jest tylko przez dwa gatunki^[6].

Gatunki flory Polski^[10]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[10], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[4]

sasanka alpejska Pulsatilla alba Rchb. ≡ Pulsatilla alpina (L.) Delarbre
sasanka łąkowa Pulsatilla pratensis (L.) Mill.
sasanka otwarta Pulsatilla patens (L.) Mill.
sasanka słowacka Pulsatilla slavica G. Reuss. ≡ Pulsatilla halleri subsp. slavica (G.Reuss) Zämelis
sasanka wiosenna Pulsatilla vernalis (L.) Mill.
sasanka zwyczajna Pulsatilla vulgaris Mill.

Morfologia

Pokrój: Byliny z prosto wzniesionym kłączem^[9], silnie rozgałęziającym się w górnej części^[8], stąd często rosnące kępiasto, nieprzekraczające 20 cm wysokości w czasie kwitnienia^[6], ale o pędach wydłużających się w czasie owocowania^[8]. Rośliny często pokryte długimi, miękkimi włoskami^[9].
Liście: Odziomkowe, długoogonkowe. Blaszka liściowa dłoniasto lub nieparzysto pierzasto podzielona, zwykle 2–4-krotnie z wąskimi odcinkami liści, z użyłkowaniem dłoniastym^[6]^[9]^[7], silnie jedwabisto owłosione przynajmniej za młodu^[7].
Kwiaty: Wyrastają pojedynczo na szczytach łodyżek kwiatowych, na których znajduje się okółek trzech siedzących, silnie podzielonych liści^[7]^[8], określanych też mianem podsadek^[6]^[9]. Okwiat niezróżnicowany, składający się z 5 lub 6 listków, identyfikowanych z działkami kielicha (płatków korony brak)^[9]^[6]. Listki te (działki) są jedwabiście owłosione od zewnątrz^[7], zwykle purpurowe lub fioletowe, czasem białe, żółte, jasnoniebieskie, czerwone do czarniawych^[6]. Pręciki są liczne, przy czym często najbardziej zewnętrzny okółek zredukowany jest do prątniczków^[9], pełniących funkcję miodników^[7]^[8]. Pylniki są żółte lub purpurowe, podługowate do nitkowatych. Słupki liczne, z pojedynczymi zalążkami w zalążniach. Szyjki słupków długie, szczeciniasto owłosione^[9].
Owoce: Liczne^[6] niełupki z silnie wydłużającą się, owłosioną szyjką słupka^[8]. Skupienie owoców stanowi owoc zbiorowy (zwane czasem jest też owocostanem) i ma kształt kulisty z powodu wydłużonych i rozpostartych we wszystkie strony wydłużonych szyjek słupków^[9].

Systematyka

Pozycja systematyczna

W pierwszych pracach systematycznych Linneusza (Species Plantarum 1753) gatunki zaliczane później do tego rodzaju włączone zostały do rodzaju zawilec Anemone. Później jednak dominował w systematyce pogląd o odrębności rodzaju Pulsatilla ustalony też wcześnie, bo już w 1754 roku przez Philipa Millera^[3]. Kwestia odrębności rodzaju Pulsatilla wróciła w końcu XX wieku wraz z analizami filogenetycznymi bazującymi na cechach molekularnych i morfologicznych. W ich rezultacie bowiem zaproponowano włączenie kilku linii rozwojowych sztucznie rozdzielanych, a tworzących jeden klad określany mianem rodzaju zawilec Anemone sensu lato^[11]^[12].

Kluczowe znaczenie dla wyodrębnienia rodzaju Pulsatilla miało odkrycie, że Anemone sensu lato nie tworzy grupy monofiletycznej, lecz stanowi parafiletyczny grad ewolucyjny prowadzący do pary rodzajów powojnik Clematis i Anemoclema^[13] (wcześniej uznawano, że cała grupa Anemone sensu lato jest monofiletyczna, ponieważ w badaniach w latach 90. użyto rodzaju Clematis w roli grupy zewnętrznej^[11]^[14]). Ze względu na rozpoznawalność i znaczenie rodzaju Clematis, jego włączenie do rodzaju Anemone uznano za zbyt wywrotowe dla klasyfikacji i w efekcie dla jego zachowania wrócono do koncepcji podziału całej grupy Anemone na drobne, monofiletyczne rodzaje, w tym też ponownie wyodrębniając rodzaj sasanka Pulsatilla^[14]. Rodzaj jako akceptowany figuruje w aktualizowanych bazach taksonomicznych takich jako Plants of the World Online^[4], World Flora Online^[15], Catalogue of Life^[16].

Rodzaj klasyfikowany jest do plemienia Anemoneae z podrodziny Ranunculoideae i rodziny jaskrowatych Ranunculaceae^[17].

Wykaz gatunków^[4]^[18]

Pulsatilla ajanensis Regel & Tiling
Pulsatilla albana (Steven) Bercht. & J.Presl – sasanka albańska
Pulsatilla alpina (L.) Delarbre – sasanka alpejska
Pulsatilla ambigua (Turcz. ex Hayek) Zämelis & Paegle – sasanka wątpliwa
Pulsatilla armena (Boiss.) Rupr. – sasanka armeńska
Pulsatilla aurea (Sommier & Levier) Juz.
Pulsatilla × bolzanensis Murr
Pulsatilla bungeana C.A.Mey. – sasanka Bungego
Pulsatilla campanella (Regel & Tiling) Fisch. ex Krylov – sasanka dzwonkowata
Pulsatilla × celakovskyana Domin
Pulsatilla cernua (Thunb.) Bercht. & J.Presl
Pulsatilla chinensis (Bunge) Regel – sasanka chińska
Pulsatilla × emiliana (F.O.Wolf) Beauverd
Pulsatilla × gayeri Simonk.
Pulsatilla georgica Rupr. – sasanka gruzińska
Pulsatilla × girodii (Rouy) P.Fourn.
Pulsatilla grandis Wender.
Pulsatilla × hackelii Pohl
Pulsatilla halleri (All.) Willd. – sasanka Hallera
Pulsatilla herba-somnii Stepanov
Pulsatilla integrifolia (Miyabe & Tatew.) Tatew. & Ohwi ex Vorosch.
Pulsatilla × knappii (Palez.) Palez.
Pulsatilla kostyczewii (Korsh.) Juz.
Pulsatilla magadanensis A.P.Khokhr. & Vorosch.
Pulsatilla millefolia (Hemsl. & E.H.Wilson) Ulbr.
Pulsatilla × mixta Halácsy
Pulsatilla montana (Hoppe) Rchb. – sasanka górska
Pulsatilla multiceps Greene
Pulsatilla nipponica (H.Takeda) Ohwi
Pulsatilla nivalis Nakai
Pulsatilla nuttalliana (DC.) Bercht. & J.Presl
Pulsatilla occidentalis (S.Watson) Freyn – sasanka zachodnia
Pulsatilla orientali-sibirica Stepanov
Pulsatilla patens (L.) Mill. – sasanka otwarta, s. dzwonkowata
Pulsatilla pratensis (L.) Mill. – sasanka łąkowa
Pulsatilla reverdattoi Polozhij & A.T.Malzeva
Pulsatilla rubra (Lam.) Delarbre – sasanka czerwona
Pulsatilla sachalinensis H.Hara
Pulsatilla scherfelii (Ullep.) Skalický
Pulsatilla sukaczewii Juz.
Pulsatilla tatewakii Kudô
Pulsatilla tongkangensis Y.N.Lee & T.C.Lee
Pulsatilla turczaninovii Krylov & Serg.
Pulsatilla usensis Stepanov
Pulsatilla vernalis (L.) Mill. – sasanka wiosenna
Pulsatilla violacea Rupr.
Pulsatilla vulgaris Mill. – sasanka zwyczajna
Pulsatilla wallichiana (Royle) Ulbr.
Pulsatilla × wilczekii (F.O.Wolf ex Hegi) P.Fourn.
Pulsatilla × yanbianensis H.Z.Lv
Pulsatilla zimmermannii Soó

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
↑ ^a ^b Pulsatilla. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-12-31].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Pulsatilla Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-31].
↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 44. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Valentine D.H., Walters S.M., Webb P.W.: Flora Europaea. Vol. 1. London: Cambridge University Press, 1964, s. 219-221.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f I.I. Kucowa I.I., Pulsatilla Miller, Sasanka, [w:] AdamA. Jasiewicz (red.), Flora Polski. Rośliny naczyniowe. Tom IV, t. IV, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 39-40, ISBN 83-01-05853-6 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Wang Wencai; Bruce Bartholomew: Pulsatilla Miller. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-31].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 53, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b Sara B. Hoot, Anton A. Reznicek, Jeffrey D. Palmer. Phylogenetic Relationships in Anemone (Ranunculaceae) Based on Morphology and Chloroplast DNA. „Systematic Botany”. 19, 1, 1994. DOI: 10.2307/2419720.
↑ Anemone Linnaeus. Flora of North America. [dostęp 2010-03-03]. (ang.).
↑ Samuli Lehtonen, Maarten J. M. Christenhusz, Daniel Falck. Sensitive phylogenetics of Clematis and its position in Ranunculaceae. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 182, 4, s. 825–867, 2016. DOI: doi.org/10.1111/boj.12477.
↑ ^a ^b Maarten J.M.M.J.M. Christenhusz Maarten J.M.M.J.M., Michael F.M.F. Fay Michael F.M.F., James W.J.W. Byng James W.J.W., The Global Flora, Plant Gateway, 2018, s. 73, ISBN 978-0-9929993-5-3 .
↑ Pulsatilla Mill.. [w:] The World Flora Online [on-line]. [dostęp 2022-12-31].
↑ Pulsatilla Mill.. [w:] Catalogue of Life [on-line]. [dostęp 2022-12-31].
↑ Genus Pulsatilla Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-31].
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 150-151. ISBN 978-83-925110-5-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).

[ing-3] Pulsatilla. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-12-31].

[powo-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Pulsatilla Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-31].

[rozp2014-5] Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin

[philips-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 44. ISBN 0-333-74890-5.

[tutin-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Valentine D.H., Walters S.M., Webb P.W.: Flora Europaea. Vol. 1. London: Cambridge University Press, 1964, s. 219-221.

[kucowa-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f I.I. Kucowa I.I., Pulsatilla Miller, Sasanka, [w:] AdamA. Jasiewicz (red.), Flora Polski. Rośliny naczyniowe. Tom IV, t. IV, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 39-40, ISBN 83-01-05853-6 .

[china-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Wang Wencai; Bruce Bartholomew: Pulsatilla Miller. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-12-31].

[checklist-10] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 53, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[hoot-11] Sara B. Hoot, Anton A. Reznicek, Jeffrey D. Palmer. Phylogenetic Relationships in Anemone (Ranunculaceae) Based on Morphology and Chloroplast DNA. „Systematic Botany”. 19, 1, 1994. DOI: 10.2307/2419720.

[efloras-12] Anemone Linnaeus. Flora of North America. [dostęp 2010-03-03]. (ang.).

[13] Samuli Lehtonen, Maarten J. M. Christenhusz, Daniel Falck. Sensitive phylogenetics of Clematis and its position in Ranunculaceae. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 182, 4, s. 825–867, 2016. DOI: doi.org/10.1111/boj.12477.

[fay-14] Maarten J.M.M.J.M. Christenhusz Maarten J.M.M.J.M., Michael F.M.F. Fay Michael F.M.F., James W.J.W. Byng James W.J.W., The Global Flora, Plant Gateway, 2018, s. 73, ISBN 978-0-9929993-5-3 .

[15] Pulsatilla Mill.. [w:] The World Flora Online [on-line]. [dostęp 2022-12-31].

[16] Pulsatilla Mill.. [w:] Catalogue of Life [on-line]. [dostęp 2022-12-31].

[grin-17] Genus Pulsatilla Mill.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-12-31].

[gawrys-18] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 150-151. ISBN 978-83-925110-5-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne

Sasanka

Spis treści

Rozmieszczenie geograficzne

Morfologia

Systematyka

Przypisy

Media użyte na tej stronie