Schichau-Werke

Zakłady Schichaua w Elblągu (niem. F. Schichau, Maschinen- und Lokomotivfabrik, Schiffswerft und Eisengießerei GmbH) – zakłady mechaniczne, w tym stocznia, funkcjonujące w latach 1855–1945, założone przez Ferdinanda Gottloba Schichaua. Były jedną z ważniejszych stoczni budujących okręty w Niemczech, szczególnie torpedowce i niszczyciele. Zakłady Schichaua były też dużym producentem lokomotyw^[1].

Austro-węgierska kanonierka torpedowa „Blitz” z 1888, zbudowana przez stocznię Schichaua

Zbudowany dla Chin niszczyciel „Hai Hua” z 1898 (później rosyjski „Lejtienant Burakow”) – jeden z najszybszych wówczas na świecie

Pierwszy zbudowany w Niemczech niszczyciel – S 90 budowy Schichaua

Torpedowiec T35 typu 1939 (Elbing) z 1943, budowy stoczni Schichaua

Historia

Początki przedsiębiorstwa Schichaua

W 1837 Ferdinand Schichau otworzył w Elblągu warsztat budowy maszyn (przy nieistniejącej obecnie ulicy Wały Staromiejskie), w którym zajmował się budową i naprawą przede wszystkim maszyn parowych dla przemysłu, a także pras hydraulicznych i sprzętu rolniczego^[2]. Zainteresowany przemysłem okrętowym rozwinął wkrótce swoje przedsiębiorstwo w tym kierunku. Pierwszym zamówieniem tego typu było wykonanie w 1841 silnika i wyposażenia dla pierwszej mechanicznej pogłębiarki (bez własnego napędu) wyprodukowanej w Niemczech, używanej przez następne 45 lat na rzece Elbląg i Zalewie Wiślanym^[2]. W 1847 w jego firmie powstała maszyna parowa do napędu pierwszego parowca „James Watt” zbudowanego całkowicie w Prusach (kadłuby tych jednostek powstawały jeszcze w sąsiedniej stoczni Mitzlaffa). W 1852 dostarczył wyposażenie dla budowanej w Gdańsku korwety pruskiej marynarki wojennej – „Danzig”^[2].

Powstanie stoczni

W 1854 Schichau postanowił zbudować własną stocznię i w tym celu uzyskał od władz miejskich część Fosy Dworu Popielnego (Aschhofgraben) w rejonie dawnych umocnień miejskich skomunikowaną z rzeką Elbląg. 21 czerwca 1855 zwodowano tam pierwszy statek, zamówiony przez grupę elbląskich przedsiębiorców. Był to pierwszy niemiecki parowiec o konstrukcji żelaznej z napędem śrubowym – „Borussia”^[2]. Większość produkcji zakładów Schichaua początkowo stanowiły jednak maszyny, parowozy urządzenia dla młynów, gorzelni czy też cukrowni^[3]. Do 1872 zbudowano 50 statków. W tym samym roku Schichau powiększył zakład, wykupując stocznię Mitzlaffa na północnym brzegu Fosy Dworu Popielnego^[2]. Schichau produkował głównie niewielkie statki pasażerskie i handlowe, głównie o napędzie łopatkowym, na potrzeby armatorów z Prus Wschodnich i na eksport, przede wszystkim do Rosji (od 1863), w tym na ziemie polskie. Istotnym przedmiotem działalności była budowa pogłębiarek, szeroko eksportowanych (m.in. do Japonii, Australii, Kanady i Wielkiej Brytanii) oraz holowników. W 1876 zwodowano setny statek^[2].

Okres największego rozwoju (1877–1918)

Dalszy rozwój firmy zapewniły liczne zamówienia wojskowe, począwszy od 1877 roku, przede wszystkim dla szybko rozbudowującej się cesarskiej marynarki niemieckiej. Stocznia Schichaua wyspecjalizowała się przede wszystkim w budowie torpedowców i później niszczycieli, budując większość niemieckich jednostek tych klas przed I wojną światową (nosiły one oznaczenia w postaci litery S z numerem, pochodzącej od inicjału producenta)^[2]. Budowano także liczne jednostki na eksport, m.in. dla Rosji, Austro-Węgier, Brazylii i Chin (zbudowane dla Chin niszczyciele typu Hai Long z 1898 pobiły ówczesny rekord prędkości osiągając 33,6 węzła). W latach 1872–1893 zbudowano w stoczni 450 jednostek, w tym 163 okręty, z tego 156 torpedowców i niszczycieli^[2]. W 1884 Schichau wykupił sąsiednią fabrykę maszyn C.F. Steckla. Dalszy rozwój ograniczała jednak płytka i wąska rzeka Elbląg, nad którą ulokowana była stocznia, co uniemożliwiało budowę większych jednostek. Dlatego od 1889 Schichau zorganizował warsztaty remontowe okrętów w Piławie (stocznia elbląska nie zajmowała się remontami), a w 1892 uruchomił nowo zbudowaną większą stocznię w Gdańsku. W stoczni w Elblągu nadal budowano mniejsze jednostki. Po śmierci Schichaua w 1896 przedsiębiorstwo prowadził zięć, Carl Heinz Ziese. Wykupiono wówczas dalsze tereny w Elblągu leżące wzdłuż rzeki Elbląg, budując cztery większe pochylnie i poszerzając rzekę naprzeciwko nich. Oprócz udanych maszyn parowych własnej konstrukcji, od 1907 w zakładach Schichaua produkowano na licencji okrętowe turbiny parowe.

W trakcie I wojny światowej zintensyfikowano produkcję niszczycieli i torpedowców. Pod koniec wojny rozpoczęto także produkcję okrętów podwodnych, lecz nie ukończono żadnego przed jej zakończeniem.

Okres międzywojenny i upadek

Rozwój przedsiębiorstwa zakończyła klęska Niemiec w I wojnie światowej, powrócono wówczas do budowy małych jednostek cywilnych. Zerwaniu uległy ścisłe więzi kooperacyjne z zakładem, który znalazł się w Wolnym Mieście Gdańsku. Na skutek kryzysu gospodarczego połączonego z mało efektywnym zarządzaniem, stocznia stanęła w obliczu upadku, lecz 29 maja 1929 została przejęta przez rząd niemiecki jako spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. W okresie międzywojennym zbudowano w Elblągu jedynie ok. 100 jednostek cywilnych, w tym 30 holowników^[2]. Od 1937, w związku z intensywną remilitaryzacją Niemiec, ponownie rozpoczęto budowę okrętów dla Kriegsmarine – sześciu torpedowców typu 1935 i dziewięciu typu 1937, po czym większą serię dużych torpedowców typu 1939 (nazywanych od stoczni typem Elbing). Od 1944 budowano także miniaturowe okręty podwodne Typ XXVIIB Seehund, których ukończono aż 136^[2]. Historia stoczni Schichaua zakończyła się wraz z klęską Niemiec i wcieleniem Elbląga do Polski.

Po wojnie na terenie zakładów Schichaua utworzono zakłady turbin parowych Zamech.

Wybrane statki i okręty zbudowane w Zakładach Schichaua

torpedowce:

• A 26 (1916)

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Nitka: Przedsiębiorstwo stoczniowe F. Schichau. Elbląg-Piława-Gdańsk-Ryga-Królewiec. Zarys dziejów 1837–1945 w: „Morze, Statki i Okręty” nr 6/2007

Linki zewnętrzne

• F.G. Schichau i F. Komnick. elblag.2lo.elblag.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-24)].