Schizma arseniańska

Schizma arseniańska – rozłam w Kościele bizantyńskim trwający od połowy lat sześćdziesiątych XIII wieku do roku 1310, którego przyczyną było usunięcie patriarchy Arseniusza Autorejana przez cesarza Michała VIII Paleologa.

25 grudnia 1261 roku z rozkazu Michała VIII oślepiono 11-letniego współcesarza, Jana IV Laskarysa[1]. Arseniusz ekskomunikował cesarza Michała i zażądał zrzeczenia się przez niego korony, a następnie wygnania go z kraju.

Ponieważ patriarcha nie chciał cofnąć ekskomuniki, cesarz – przy poparciu części biskupów – w 1267 roku[2] doprowadził do zesłania Arseniusza do klasztoru świętego Mikołaja na wyspie Proconnes. Arseniusz zmarł tam około 1273 roku[3]. Popierająca Arseniusza część wyższego duchowieństwa, mnichów i wiernych (głównie z Azji Mniejszej) utworzyła niechętne cesarzowi i nowemu patriarsze Józefowi I ugrupowanie, które nazwało się „zelotami”.

Przez następne 50 lat Kościół bizantyński był podzielony na dwa obozy: „arsenitów”, na których czele stał metropolita Sardes Andronik i przyjaciel Arseniusza – Hiacynt nicejski, oraz „józefitów” – wspieranych przez rząd. Konflikt trwał nawet wówczas, gdy – na skutek żądań cesarza, by Kościół uznał zwierzchnią władzę Rzymu – Józef I był zmuszony ustąpić ze stanowiska patriarchy (1275). Cesarz zmarł w 1282 roku. Od jego następcy, cesarza Andronika II Paleologa, arsenici domagali się usunięcia ze stanowisk kościelnych tych duchownych, którzy opowiadali się za unią z Rzymem. Publiczne potępienie przez Andronika II zwolenników unii nie przyniosło zakończenia schizmy.

W 1284 roku, na synodzie w Adramyttium, obie strony sporu zdecydowały o spaleniu wszystkich pism polemicznych arsenitów i józefitów; zredagowały wspólne wyznanie wiary i przyrzekły zgodę. Ciało Arseniusza sprowadzono do Konstantynopola. Arsenici zażądali jednak ustąpienia patriarchy Grzegorza II, który początkowo był zwolennikiem unii, a gdy ten ustąpił (1289), nie chcieli podporządkować się jego następcom.

Ostatecznie schizmę zakończyło przeniesienie zwłok Arseniusza do kościoła Hagia Sophia i uznanie przez patriarchę Nifona I (14 września 1310 roku) sześciu żądań arsenitów, połączone z „absolucją w imieniu Arseniusza”[1][4].

Przypisy

  1. ↑ a b Barabanow N. D., О. W. L.: Arsenij Awtorian.
  2. ↑ taką datę podaje J. Bonarek (Historia Grecji, s. 659), S. Runciman podaje rok 1266 (Nieszpory sycylijskie, s. 189), Timothy E. Gregory rok 1265 (Historia Bizancjum, s. 299)
  3. ↑ Adam Szafrański: Arseniusz z Autorianos. W: Encyklopedia katolicka. s. 952.
  4. ↑ Jerzy Misiurek: Arseniańska schizma. W: Encyklopedia katolicka. T. 1. s. 951–952.

Bibliografia

  • Barabanow N. D., О. W. L.: Arsenij Awtorian (ros.). W: Prawosławnaja enciklopedia, Т. 4., s. 18–20 [on-line]. [dostęp 2012-09-26].
  • J. Bonarek, T. Czekalski, S. Sprawski, S. Turlej: Historia Grecji. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005. ISBN 83-08-03816-6.
  • Timothy Gregory: Historia Bizancjum. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008. ISBN 978-83-233-2588-8.
  • Jerzy Misiurek: Arseniańska schizma. W: Encyklopedia katolicka. T. 1. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1989, s. 952.
  • G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 432, 452. ISBN 978-83-01-15268-0.
  • S. Runciman: Nieszpory sycylijskie. Dzieje świata śródziemnomorskiego w drugiej połowie XIII wieku. Katowice: Wydawnictwo Książnica, 1997. ISBN 83-7132-116-3.
  • Adam Szafrański: Arseniusz z Autorianos. W: Encyklopedia katolicka. T. 1. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1989, s. 952.