Schizma arseniańska

Schizma arseniańska – rozłam w Kościele bizantyńskim trwający od połowy lat sześćdziesiątych XIII wieku do roku 1310, którego przyczyną było usunięcie patriarchy Arseniusza Autorejana przez cesarza Michała VIII Paleologa.

25 grudnia 1261 roku z rozkazu Michała VIII oślepiono 11-letniego współcesarza, Jana IV Laskarysa[1]. Arseniusz ekskomunikował cesarza Michała i zażądał zrzeczenia się przez niego korony, a następnie wygnania go z kraju.

Ponieważ patriarcha nie chciał cofnąć ekskomuniki, cesarz – przy poparciu części biskupów – w 1267 roku[2] doprowadził do zesłania Arseniusza do klasztoru świętego Mikołaja na wyspie Proconnes. Arseniusz zmarł tam około 1273 roku[3]. Popierająca Arseniusza część wyższego duchowieństwa, mnichów i wiernych (głównie z Azji Mniejszej) utworzyła niechętne cesarzowi i nowemu patriarsze Józefowi I ugrupowanie, które nazwało się „zelotami”.

Przez następne 50 lat Kościół bizantyński był podzielony na dwa obozy: „arsenitów”, na których czele stał metropolita Sardes Andronik i przyjaciel Arseniusza – Hiacynt nicejski, oraz „józefitów” – wspieranych przez rząd. Konflikt trwał nawet wówczas, gdy – na skutek żądań cesarza, by Kościół uznał zwierzchnią władzę Rzymu – Józef I był zmuszony ustąpić ze stanowiska patriarchy (1275). Cesarz zmarł w 1282 roku. Od jego następcy, cesarza Andronika II Paleologa, arsenici domagali się usunięcia ze stanowisk kościelnych tych duchownych, którzy opowiadali się za unią z Rzymem. Publiczne potępienie przez Andronika II zwolenników unii nie przyniosło zakończenia schizmy.

W 1284 roku, na synodzie w Adramyttium, obie strony sporu zdecydowały o spaleniu wszystkich pism polemicznych arsenitów i józefitów; zredagowały wspólne wyznanie wiary i przyrzekły zgodę. Ciało Arseniusza sprowadzono do Konstantynopola. Arsenici zażądali jednak ustąpienia patriarchy Grzegorza II, który początkowo był zwolennikiem unii, a gdy ten ustąpił (1289), nie chcieli podporządkować się jego następcom.

Ostatecznie schizmę zakończyło przeniesienie zwłok Arseniusza do kościoła Hagia Sophia i uznanie przez patriarchę Nifona I (14 września 1310 roku) sześciu żądań arsenitów, połączone z „absolucją w imieniu Arseniusza”[1][4].

Przypisy

  1. a b Barabanow N. D., О. W. L.: Arsenij Awtorian.
  2. taką datę podaje J. Bonarek (Historia Grecji, s. 659), S. Runciman podaje rok 1266 (Nieszpory sycylijskie, s. 189), Timothy E. Gregory rok 1265 (Historia Bizancjum, s. 299)
  3. Adam Szafrański: Arseniusz z Autorianos. W: Encyklopedia katolicka. s. 952.
  4. Jerzy Misiurek: Arseniańska schizma. W: Encyklopedia katolicka. T. 1. s. 951–952.

Bibliografia

  • Barabanow N. D., О. W. L.: Arsenij Awtorian (ros.). W: Prawosławnaja enciklopedia, Т. 4., s. 18–20 [on-line]. [dostęp 2012-09-26].
  • J. Bonarek, T. Czekalski, S. Sprawski, S. Turlej: Historia Grecji. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005. ISBN 83-08-03816-6.
  • Timothy Gregory: Historia Bizancjum. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008. ISBN 978-83-233-2588-8.
  • Jerzy Misiurek: Arseniańska schizma. W: Encyklopedia katolicka. T. 1. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1989, s. 952.
  • G. Ostrogorski: Dzieje Bizancjum. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2008, s. 432, 452. ISBN 978-83-01-15268-0.
  • S. Runciman: Nieszpory sycylijskie. Dzieje świata śródziemnomorskiego w drugiej połowie XIII wieku. Katowice: Wydawnictwo Książnica, 1997. ISBN 83-7132-116-3.
  • Adam Szafrański: Arseniusz z Autorianos. W: Encyklopedia katolicka. T. 1. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1989, s. 952.