Schizoanaliza

Schizoanaliza (fr. schizoanalyse) – termin wprowadzony w 1972 roku przez filozofa Gilles'a Deleuze i psychoterapeutę Felixa Guattariego w ich książce L'Anti-Œdipe (Anty-Edyp), jednym z dwóch tomów noszących "duży" tytuł Capitalisme et schizophrénie. Pojęcie to wpisuje się w nurt psychiatrii materialistycznej i jest szczególnym przypadkiem w teorii systemowej[1]. Formowanie pojęcia było kontynuowane w drugim tomie książki Mille Plateaux. Schizoanaliza kształtowana była przez obu autorów i indywidualnie w pracach Guattariego, np. w książce Chaosmose (1992)[2].

Charakterystyka pojęcia

Konstrukt teoretyczny

Za punkt wyjścia w schizoanalizie nie podejmuje się rozpoznawania objawów jako zjawisk prowadzących do odsłonięcia kompleksu, gdyż każdy przejaw ludzkiej natury jest czymś, co prowadzi do ujawnienia prądów pragnienia/pożądania (czegoś zupełnie różnego od kompleksu). Jako źródła stawiano dwóch autorów: Marksa – pierwiastek rewolucyjny oraz ekonomiczny i Nietzschego – pierwiastek szaleństwa. Składnikami obiektywnymi, których treść jest odmienna w każdym analizowanym przypadku są przejścia: od paranoi do schizofrenii, od faszyzmu do rewolucji, od załamań do przełamań. Faszyzm jest tu ujmowany w bardzo szerokim znaczeniu jako wszystko (absolutnie wszystko), co zniewala: począwszy od Polityki, Ekonomii, Szkoły, Kościoła, a skończywszy na Ego[3], jakim je widział Freud. Ekstremalne oscylacje uwidaczniają się w przejściu od poziomu zerowego (wyraża go skarga neurotyka "Nie prosiłem się na ten świat... Zostawcie mnie w spokoju"), czyli od ciała bez narządów do poziomu n-tej potęgi (wyraża go stan psychotyczny schizofrenika "Jestem całym istnieniem, wszystkimi imionami w historii"), czyli "schizofrenicznego przebiegu pragnienia/pożądania"[4].

Metoda badania

Schizoanaliza jest nastawiona na badanie procesu zachodzącego według schematu:

pragnienie/pożądanie ⇒ wytwarzanie/produkowanie

W badaniu tym nie chodzi o wytworzenie konstruktu, schematu, wewnętrznej budowy człowieka, ale o dostęp do nieskrępowanej ludzkiej natury, która pragnie/pożąda poprzez pewne siły, i one właśnie są tematem zainteresowania tej techniki – bez uprzedmiotawiania ich. Badanie procesu, a nie jakby stop-klatki filmu.

Kapitalizm i schizofrenia

W Capitalisme et schizophrénie, wątkiem przewodnim jest tarcie pomiędzy Marksem i Nietzschem, między rewolucją i myślą, między bojownikiem-Guattarim i filozofem-Deleuzem. Te tarcia powodują powstanie trzech konstruktów:

  1. "maszyny" artystycznej, korzystającej z intuicyjnego modelu wiedzy;
  2. "maszyny" rewolucyjnej, korzystającej z praktycznego modelu wiedzy;
  3. "maszyny" analizującej, która zaś korzysta z modelu wiedzy opartego o namysł, refleksję.

Autorzy zachęcają do wyzbycia się zniewalającego ego, by porzucić wszystko, co antropomorficzne, uzbrojone w antropologię; wszystkich mitów i wzorców tragicznych (z zakresu teatru) i całego egzystencjalizmu. Droga odrzucania wszystkich tych kajdan wiedzie do odczucia wszystkiego, co "nieludzkie" w człowieku – chceń, sił, jego przekształceń i przeobrażeń.

Według Anti-Oedipus, powinność uczenia się od psychotyków rozbijania struktur edypalnych i wszelkich reżimów, polegającego na skrajnych posunięciach polityki pragnienia (sensu stricto) i wyzbyciu się wszystkich wierzeń, jest jedyną drogą do wyzwolenia się od tyranii mistyfikacji, która nas otacza. Dojście do prawdy ludzkiej natury polega na unieważnieniu wszystkich władających człowiekiem struktur edypalnych i podporządkowań władzy, takich jak:

  • rodzina (psychoanalityczny trójkąt "tatuś-mamusia-ja"), efekt podążenia w tym kierunku, to "sierota";
  • wierzenia, efektem jest "ateista";
  • przynależność etnologiczna i terytorialna, efekt – "koczownik" (nomada).

Podążenie jednocześnie we wszystkich tych kierunkach pozwala na uniknięcie uwięzienia w schemacie, kodzie czy jakimkolwiek narzędziu wyjaśniającym. Schizoanaliza przeprowadzana na schizofrenikach upewnia nas tylko, że jesteśmy chorzy na samych siebie – podporządkowanie wobec ego.

Według autorów "Anti-Oedipus", szaleństwo (vide: Nietzsche) jest skrajną metodą wyłamania się spod jakiejkolwiek władzy, za pomocą odłączenia się (izolacji).

Natura ludzka okazuje się jednocześnie indywidualna i kolektywna – może objawiać się w jednostce oraz we wspólnych pragnieniach kolektywu.

"Deleuze i Guattari podsumowują, że pragnienie/pożądanie, każda maszyna-pragnąca jest zawsze kombinacją różnych składników i sił każdego rodzaju. Należy wysłuchać nie tylko rewolucjonistów, ale wszystkich tych, którzy wiedzą jak być prawdziwie niezależnymi."[5]

Przypisy

  1. ↑ Capitalism and Schizophrenia by Gilles Deleuze and Felix Guattari, tłum.: R. Hurley, M. Seem, H. R. Lane, wyd.: University of Minnesota Press, Minneapolis 2000.
  2. ↑ Felix Guattari Chaosmosis: An Ethico-Aesthetic Paradigm, tłum. na ang. Paul Bains i Julian Pefanis, Bloomington and Indianapolis: Indiana UP, 1995.
  3. ↑ Wyrazy celowo pisane wielką literą, by podkreślić, że są jakimś organem jakiejś władzy.
  4. ↑ Introduction by Mark Seen, W: Capitalism and Schizophrenia by Gilles Deleuze and Felix Guattari, tłum.: R. Hurley, M. Seem, H. R. Lane, wyd.: University of Minnesota Press, Minneapolis 2000.
  5. ↑ Introduction, s. xxiv

Bibliografia

  • Fadi Abou-Rihan. 2008. Deleuze and Guattari: A Psychoanalytic Itinerary. London: Continuum.
  • Gilles Deleuze and Felix Guattari. 1972. Anti-Oedipus. Trans. Robert Hurley, Mark Seem and Helen R. Lane. London and New York: Continuum, 2004. Vol. 1 of Capitalism and Schizophrenia. 2 vols.
  • 1972-1980. Trans. of L'Anti-Oedipe. Paris: Les Editions de Minuit. ​ISBN 0-8264-7695-3​.
  • 1980. A Thousand Plateaus. Trans. Brian Massumi. London and New York: Continuum, 2004. Vol. 2 of Capitalism and Schizophrenia. 2 vols. 1972-1980. Trans. of Mille Plateaux. Paris: Les Editions de Minuit. ​ISBN 0-8264-7694-5​.
  • Guattari, Félix. 1984. Molecular Revolution: Psychiatry and Politics. Trans. Rosemary Sheed. Harmondsworth: Penguin. ​ISBN 0-14-055160-3​.
  • 1989. Cartographies Schizoanalytiques. Paris: Editions Galilee.
  • 1992. Chaosmosis: An Ethico-Aesthetic Paradigm. Trans. Paul Bains and Julian Pefanis. Bloomington and Indianapolis: Indiana UP, 1995. Trans. of Chaosmose. Paris: Editions Galilee. ​ISBN 0-909952-25-6​.
  • 1995. Chaosophy. Ed. Sylvère Lotringer. Semiotext(e) Foreign Agents Ser. New York: Semiotext(e). ​ISBN 1-57027-019-8​.
  • 1996. Soft Subversions. Ed. Sylvère Lotringer. Trans. David L. Sweet and Chet Wiener. Semiotext(e) Foreign Agents Ser. New York: Semiotext(e). ​ISBN 1-57027-030-9​.
  • Eugene Holland. 1999. Deleuze and Guattari's Anti Oedipus: Introduction to Schizoanalysis. Oxford: Routledge.
  • Brian Massumi. 1992. A User's Guide to Capitalism and Schizophrenia: Deviations from Deleuze and Guattari. Swerve editions. Cambridge, USA and London: MIT. ​ISBN 0-262-63143-1​.