Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej X kadencji

Polska
Godło RP
Ten artykuł jest częścią serii:
Ustrój i polityka
Polski
Portal Polska
Akt powołania przez Sejm X kadencji Tadeusza Mazowieckiego na stanowisko Prezesa Rady Ministrów, 24 sierpnia 1989

Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej X kadencji, tzw. Sejm kontraktowySejm PRL wybrany 4 i 18 czerwca 1989 na podstawie Konstytucji PRL z 1952 w wyniku porozumień politycznych Okrągłego Stołu, rozwiązany wraz z Senatem z dniem 26 października 1991.

Wybory z 4 i 18 czerwca 1989

Frekwencja w pierwszej turze (4 czerwca) była wysoka – ok. 62% (wyższą frekwencję odnotowano jedynie w wyborach parlamentarnych w 2019 roku[1]). Wynik wyborów był sukcesem Solidarności – 60% wyborców oddało swój głos na kandydatów wystawionych przez Komitet Obywatelski „Solidarność”. Mandatów nie uzyskali wszyscy kandydaci opozycji niezwiązanej z KO, m.in. Leszek Moczulski i Władysław Siła-Nowicki. Na 161 możliwych mandatów poselskich „S” zdobyła w pierwszej turze 160 miejsc, a także 92 mandaty na 100 miejsc w Senacie. Poza dwiema osobami przepadła krajowa lista wyborcza, która miała zapewnić działaczom centralnym PZPR miejsce w Sejmie. 4 czerwca z listy krajowej dostali się jedynie Mikołaj Kozakiewicz (ZSL) i Adam Zieliński (PZPR). Z okręgowych list partyjnych zostali wybrani tylko Teresa Liszcz (ZSL), Władysław Żabiński (ZSL) i Marian Czerwiński (PZPR). Cała trójka swój wybór już w I turze zawdzięczała poparciu „S”. Tak więc w pierwszej turze spośród 460 mandatów sejmowych zajęto tylko 165 miejsc.

W związku z upadkiem listy krajowej obie strony uzgodniły, iż 33 pozostałe miejsca zostaną obsadzone w II turze poprzez utworzenie dodatkowych mandatów w okręgach wyborczych; była to zresztą niezbyt zgodna z prawem decyzja, niemniej jednak Rada Państwa wydała stosowny dekret, zatwierdzony później na 1. posiedzeniu Sejmu.

W drugiej turze (18 czerwca) frekwencja była już znacznie niższa – ok. 25%; przyczyny można dopatrywać się w tym, iż o brakujące 294 spośród 295 nieobsadzonych mandatów poselskich konkurowali kandydaci strony rządowej, co zmniejszyło zainteresowanie elektoratu udziałem w głosowaniu. Komitet Obywatelski „Solidarność” w wyborach do Sejmu zdobył ostatni wolny mandat sejmowy (Andrzej Wybrański).

W wyborach do Senatu „S” zdobyła 99 mandatów na 100 (92 w pierwszej i 7 w drugiej turze). Jedynym senatorem niezwiązanym z „Solidarnością” został wówczas Henryk Stokłosa (lista wybranych Senatorów), który pokonał kandydata KO Piotra Baumgarta. Przepadł natomiast m.in. Aleksander Kwaśniewski, kandydujący w województwie koszalińskim.

Klęska obozu rządzącego była ogromna i nie całkiem spodziewana: jeszcze parę dni przed wyborami w gronie partyjnym martwiono się, jak opinia zachodnia przyjmie sytuację, gdy „Solidarność” nie zdobędzie ani jednego mandatu; pocieszano się, iż na pewno kilka mandatów zdobędzie. Opozycja z kolei zastanawiała się, jak powinna się zachowywać w parlamencie, w którym spodziewano się zdobyć kilkanaście lub trochę więcej mandatów. Obie strony nie bardzo były świadome nastrojów społecznych.

Kandydatów „Solidarności”, którzy weszli do parlamentu nazywano „drużyną Lecha”, jako że wszyscy oni prezentowali swoje kandydatury na łamach „Gazety Wyborczej” i na plakatach w formie zdjęcia z Lechem Wałęsą.

Marszałek Sejmu

Marszałkiem Sejmu wybrano 4 lipca 1989 Mikołaja Kozakiewicza (ZSL), zaś Marszałkiem Senatu Andrzeja Stelmachowskiego (OKP).

Posłowie

Prace Sejmu

Konflikt z Radą Państwa

Sejm PRL nieprzychylnie odniósł się do zmian prawa wyborczego dokonanych dekretami Rady Państwa z 12 czerwca 1989 podczas trwającej kampanii wyborczej. Wyraz temu dał w uchwale z 5 lipca 1989, w której dekrety te na mocy Konstytucji PRL zatwierdził.

Wybór Prezydenta PRL

19 lipca 1989 Zgromadzenie Narodowe PRL wybrało na urząd Prezydenta PRL gen. Wojciecha Jaruzelskiego (PZPR).

Wybór premierów

Sejm kontraktowy następnie powoływał na urząd premiera:

Wybór premiera spoza PZPR był możliwy dzięki zawiązaniu 17 sierpnia 1989 koalicji OKP-ZSL-SD.

Komisje specjalne

Równocześnie 17 sierpnia 1989 Sejm powołał Sejmową Komisję Nadzwyczajną do Zbadania Działalności MSW, która miała zbadać przypadki przestępczej działalności MSW w czasie stanu wojennego w Polsce.

Zmiana Konstytucji PRL

Ustawą z 29 grudnia 1989 (tzw. nowela grudniowa) Sejm PRL dokonał zmian w Konstytucji PRL zmieniając nazwę państwa i centralnych urzędów państwowych. Ustawa weszła w życie 31 grudnia 1989.

Skrócenie kadencji i rozwiązanie Sejmu w 1991

Sejm RP uchwałami z 1991 skrócił swoją kadencję (konstytucyjny jej koniec przypadał na rok 1993) i dokonał rozwiązania obu izb z dniem przypadającym przed dniem pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu. Prezydent RP zarządził przedterminowe wybory do Sejmu i Senatu na dzień 27 X 1991.

Kluby poselskie

Kluby poselskie w sejmie kontraktowym na początku i na końcu kadencji:

Nazwa klubuMandaty 1989Mandaty 1991
Obywatelski Klub Parlamentarny161105
Parlamentarny Klub Lewicy Demokratycznej, na początku kadencji Klub Poselski Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej173102
Klub Poselski Polskiego Stronnictwa Ludowego (przew. Józef Zych), na początku kadencji Klub Poselski Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego7665
Klub Parlamentarny Unia Demokratyczna49
Poselski Klub Pracy39
Klub Poselski Stronnictwa Demokratycznego2721
Klub Poselski Pax1010
Klub Poselski Unii Chrześcijańsko-Społecznej88
Parlamentarny Klub Chrześcijańsko-Ludowy8
Klub Niezależnych Posłów, b. PZPR7
Klub Posłów Wojskowych, b. PZPR7
Parlamentarny Klub Solidarność Pracy5
Klub Poselski Polskiego Stronnictwa Ludowego (przew. Tadeusz Kaszubski)4
Klub Poselski Polskiego Związku Katolicko-Społecznego54
Parlamentarny Klub Ekologiczny3
posłowie niezrzeszeni20
posłowie ogółem460457

Przypisy

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Herb Polski.svg
Uproszczony obraz godła Polski; oficjalne godło: Coat of arms of Poland-official.png
Tadeusz Mazowiecki Akt powołania na stanowisko Prezesa Rady Ministrów 24 sierpnia 1989.jpg
Akt powołania przez Sejm X kadencji na stanowisko Prezesa Rady Ministrów Tadeusza Mazowieckiego