Sejmiki ziemskie

Sejmik w kościele, rysunek Jana Piotra Norblina
Uniwersał króla Stanisława Augusta Poniatowskiego zwołujący Sejm do Warszawy na 6 listopada 1788 roku i wyznaczający termin sejmików przedsejmowych na 18 sierpnia 1788 roku
Zapis głosowania (tzw. kreskowanie) na posłów na sejmiku przedsejmowym w Proszowicach 5 grudnia 1689 roku. Głosowanie miało charakter jawny, z 10 kandydatów wybrano 6

Sejmiki ziemskie (łac. comitia minora)[1] w dawnej Polsce (od końca XIV wieku) – zjazdy całej szlachty z terenu danej ziemi bądź województwa.

Historia

Sejmiki ziemskie w Polsce uformowały się ostatecznie w czasie bezkrólewia po śmierci Ludwika Węgierskiego i negocjacji z dworem budzińskim[2].

Obradom sejmiku przewodniczył początkowo starosta (w Wielkopolsce), wojewoda (w Małopolsce) lub najwyższy godnością urzędnik ziemski. Stopniowo od pierwszej wolnej elekcji ukształtowała się funkcja marszałka sejmikowego (w Koronie obieralnego na każdym sejmiku, w Wielkim Księstwie Litewskim stałego). Sejmik uchwalał lokalne podatki i tworzył sąd sejmikowy.

Sejmiki ziemskie były równoprawne z sejmami prowincjonalnymi i sejmem walnym i król mógł zwołać którykolwiek z nich dla zatwierdzenia swych propozycji.

Od połowy XV wieku sejmiki zaczęły wysyłać swych przedstawicieli – posłów – na sejm walny. Z chwilą powstania izby poselskiej sejmu walnego zmalała rola ustawodawcza sejmików, zachowały one jednak pewne istotne kompetencje. Zależnie od funkcji sejmiki przybierały różne nazwy:

Wyrazem rosnącej roli szlachty na sejmikach było wybieranie przewodniczącego obradom marszałka spośród szlachty.

Sejmik wybierając posła układał instrukcję dla niego, określając tym samym granice jego działania na sejmie walnym. Mogły w nich warunkować swą zgodę dla uchwał sejmowych od przyjęcia swych postulatów lub dawać posłowi swobodę działania. Poseł, który działał sprzecznie z instrukcją, nie był karany – jedyną konsekwencją było niewybieranie go następnym razem. Niektóre postanowienia sejmu walnego wymagały zatwierdzenia przez sejmik. W przypadku odmowy, król zwracał się z prośbą do opornego sejmiku by ten jednak zatwierdził rozpatrywaną ustawę.

Posłowie poszczególnych prowincji zbierali się na sejmikach generalnych by ustalić swoje stanowisko przed obradami sejmu walnego.

Uchwały sejmikowe zwano laudami. Od końca XVI wieku wpisywano je zwykle do ksiąg grodzkich.

W XVII wieku, w obliczu bezwładu władzy centralnej, sejmiki przejęły znaczną część jej uprawnień (egzekucja i redystrybucja podatków, powoływanie żołnierza, zarząd lokalny). Te tzw. „rządy sejmikowe” zostały zniesione w 1717 r. Podstawą rozwoju władzy rządów sejmikowych, było uzurpowanie przez nie uprawnień podatkowych. Sejmiki już w 1572 roku wybierały poborców podatkowych, w 1589 roku zaczęły wybierać szafarzy, a od 1591 roku konieczna była zgoda sejmików na pobór. Odwoływanie się króla do sejmików w sprawach podatkowych, prowadziło do gromadzenie przez nie nadwyżek kosztem skarbu państwowego. Nadwyżki te i odrębne podatki wojewódzkie gromadzono w skarbie wojewódzkim. W oparciu o posiadane fundusze rozwijała się władza sejmików w zakresie samorządu wojewódzkiego. Od początku XVII wieku sejmiki zaczęły rezerwować sobie rozdział soli suchedniowej, zaczęły same zaciągać żołnierza tzw. powiatowego[3].

Żydzi w Rzeczypospolitej posiadali specjalny fundusz hocaoth sejmiks, przeznaczony na opłacanie interwencji na sejmikach, w przypadku gdyby te chciały podjąć uchwałę dla nich niekorzystną. W Polsce rozpowszechniło się mniemanie, że kto o Żydach dobrze mówi, ten jest już przekupiony; kto na nich wygaduje – chce nim dopiero zostać[4].

We współczesnej Polsce instytucją nawiązującą do sejmików ziemskich jest sejmik województwa (organ samorządu terytorialnego na szczeblu województwa).

Zobacz też

Przypisy

  1. Historia sejmu polskiego. Praca zbiorowa pod redakcją Jerzego Michalskiego. Tom I do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1984, s. 200.
  2. Lida Korczak, Początki litewskiego parlamentaryzmu na tle porównawczym, w: ПАРЛАМЕНЦКІЯ СТРУКТУРЫ ЎЛАДЫ ў сістэме дзяржаўнага кіравання Вялікага княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай у XV–XVIII стагоддзях, Mińsk 2008, s. 34.
  3. Historia państwa i prawa Polski, tom II, od połowy XV wieku do 1795, pod redakcją Juliusza Bardacha, Warszawa 1968, s. 241.
  4. Izak Lewin, Udział Żydów w wyborach sejmowych w dawnej Polsce, w: Miesięcznik Żydowski, rok II, tom II, zeszyt 1, styczeń 1932, s. 50, 53.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Jean-Pierre Norblin de La Gourdaine, Sejmik w kościele (1785) - 02.png
A depiction of a sejmik or "noble diet" – a historical local parliament in Poland – held in a church. (See Michał Janocha (2005). "The Iconography of the Holy Mass in Polish Art (12th–18th Centuries)" (PDF). Warszawskie Studia Teologiczne [Warsaw Theological Studies] XVIII: 51–74 at 62, item 24.)
Royal universal convening the Sejm to Warsaw 1788.png
Autor: NieznanyUnknown author, Licencja: CC BY-SA 4.0
Royal universal convening the Sejm to Warsaw 1788
Record of the voting for pre-Sejm Sejmik's deputies in Proszowice, December 5, 1689.png
Autor: NieznanyUnknown author, Licencja: CC BY-SA 4.0
Record of the voting for pre-Sejm Sejmik's deputies in Proszowice, December 5, 1689