Sekstyna

Sekstyna, także sestyna (fr. sextine, od łac. sextus ’szósty‘) – strofa sześciowersowa, najczęściej o wersach jedenasto- albo ośmiozgłoskowych i układzie rymów ababcc. Nazywana czasem sekstyną epicką[1] dla odróżnienia od sestyny lirycznej.

Budowa

Sekstyna może mieć postać zarówno strofy izometrycznej (wersy o tej samej liczbie sylab), jak i heterometrycznej (wersy o różnej liczbie sylab). Sekstyna izometryczna złożona z wersów jedenastozgłoskowych jest nazywana sekstyną właściwą. W tej wersji pojawiła się już w średniowiecznej poezji francuskiej i włoskiej, jak również angielskiej (poemat Wenus i Adonis Williama Shakespeare’a i liryka Thomasa Campiona)[2], a do literatury polskiej została wprowadzona przez Jana Kochanowskiego. Była jedną z najpopularniejszych form stroficznych poezji polskiego oświecenia. W romantyzmie stosował ją głównie Juliusz Słowacki[3]. W pozytywizmie wykorzystywali ją często Adam Asnyk i Maria Konopnicka. Strofę tę w wierszach lirycznych kojarzono przede wszystkim z tematyką podniosłą, refleksyjną, religijną i patriotyczną[4]. W dłuższych poematach narracyjnych, dumach i balladach pojawiały się sekstyny o rozmaitym zakresie sylabicznym wersów, z tendencją do rytmizacji sylabotonicznej[3]. Pod względem rymowania sekstyna ababcc sytuuje się w jednym szeregu ze strofą królewską ababbcc i oktawą abababcc.

Strofa Słowackiego

Odmianą sekstyny jest strofa Słowackiego, użyta w Hymnie, składająca się z wersów jedenastozgłoskowych i pięciozgłoskowych w porządku 11/11/11/5/11/5[5]. Zwrotki tej użyła też Maria Konopnicka w wierszu Contra spem spero.

Przykład

Przykładem konsekwentnego zastosowania sekstyny może być Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu Juliusza Słowackiego, której fragmentem jest Grób Agamemnona:

Tu świerszcze polne, pomiędzy kamienie
Przed nadgrobowym pochowane słońcem,
Jakby mi chciały nakazać milczenie:
Sykają. – Strasznym jest Rapsodu końcem:
Owe sykanie co się w grobach słyszy –
Jest objawieniem – jest i pieśnią ciszy.

Sekstyna w literaturach świata

Sekstyna należy do najpopularniejszych strof poezji światowej. W literaturze angielskiej strofę tę stosowali między innymi Robert Browning (Count Gismond--Aix in Provence) i Matthew Arnold (Stanzas from the Grande Chartreuse). W literaturze amerykańskiej sekstyny używała w cyklu Epoki (obok strofy królewskiej) Emma Lazarus. W literaturze włoskiej sekstyny użył Giacomo Leopardi w przekładzie przypisywanej Homerowi Wojny żab z myszami (La guerra dei topi e delle rane). W literaturze niemieckiej Friedrich Schiller napisał sekstyną balladę Der Taucher (Nurek). Na Litwie sekstyną posługiwał się nią Maironis. W Czechach schematu ababcc używał Šebestián Hněvkovský[6]. Jaroslav Vrchlický zastosował sekstynę w ośmiozwrotkowym wierszu První láska[7] (Pierwsza miłość) z tomu Eklogy a písně (Eklogi i pieśni). Natomiast w literaturze słowackiej Ľudovít Štúr ułożył nią poemat epicki Matúš z Trenčína[8] (Mateusz z Trenczyna).

Przypisy

  1. ↑ Kazimierz Wóycicki: Forma dźwiękowa prozy polskiej i wiersza polskiego. Warszawa: PWN, 1960, s. 244.
  2. ↑ Thomas Campion, 33 pieśni, Wydawnictwo Znak, Kraków 1995, s. 31, 46, 83.
  3. ↑ a b Słownik terminów literackich, red. Janusz Sławiński, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1988, s. 460.
  4. ↑ Ewa Miodońska-Brookes, Adam Kulawik, Marian Tatara, Zarys poetyki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980, s. 533.
  5. ↑ Wiktor Jarosław Darasz, Mały przewodnik po wierszu polskim, Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Kraków 2003, s. 145-146.
  6. ↑ Renáta Jelínková: Básnická tvorba Šebestiána Hněvkovského. Plzeň: Západočeská univerzita v Plzni, 2014.
  7. ↑ Tekst oryginalny w czeskich Wikiźródłach (cz.). [dostęp 2016-08-07].
  8. ↑ Ľudovít Štúr: Matúš z Trenčína (słow.). [dostęp 2016-08-07].

Zobacz też